________________
ભાવતીર્થ - ચતુર્વિધ શ્રીસંઘ
उ०८ એક નગરથી બીજા નગરમાં જવા માટે સમૂહમાં સહકારથી યાત્રા કરે તેવા માનવસમૂહને સાર્થ કહેવાય. તેમ 'સંસારમાંથી મોક્ષરૂપી નગરે પહોંચવા નીકળેલ સમાન ધ્યેયવાળા, લક્ષ્યવાળા; વળી આરાધનારૂપ માર્ગ પણ જેઓનો એક જ છે, તેવા એક પંથના પરસ્પર સહાયક પથિકોનો સમૂહ તેનું નામ શ્રીસંઘ. આ ઉપમાથી સંઘને સાર્થ કહેવાય છે. અન્યદર્શનમાં રહેલા મોક્ષમાર્ગાનુસારી જીવોનો આરાધનારૂપ માર્ગ જુદો જુદો છે, જ્યારે શ્રીસંઘમાં પ્રવિષ્ટ સાધકોનો આરાધનામાર્ગ પણ એક જ છે. જેનાં મંઝિલ અને પંથ બંને એક જ છે તેને સાર્થ કહેવાય. જુદા જુદા પંથના પથિકો સાથે નથી બનતા. તેથી શ્રીસંઘ આરાધનામાર્ગની પણ અદ્વિતીય એકતા ધરાવે છે. સમ્યક્તથી આગળ આરાધનાનો માર્ગ એક જ છે. હા, સંઘરૂપ પથિકોમાં પણ મંઝિલ પ્રતિ ગતિનો તફાવત હોઈ શકે છે. કોઈ શીધ્રગામી તો કોઈ મંદગામી, પણ માર્ગભેદ શક્ય નથી. આવા એક જ આરાધનામાર્ગના ઉપાસકો વિવિધ ગુણસમુદાયોથી જ્યાં શોભતા હોય છે, તેની પૂજા-ભક્તિમાં તે સર્વ ગુણોની પૂજા-ભક્તિ સમાય છે. જેમ સર્વગુણસંપન્ન તીર્થકરની ઉપાસનામાં સર્વ ગુણની ઉપાસના સમાવિષ્ટ છે તેમ સર્વગુણસંપન્ન શ્રીસંઘની ઉપાસનામાં પણ સર્વ ગુણોની ભક્તિ-ઉપાસના સમાય છે.
तीर्थं३२थी. अघि श्रीसंघ :
આ મહાન શ્રીસંઘને અપેક્ષાએ તીર્થંકરથી અધિક પણ કહ્યો છે. ચોવીસ તીર્થંકરો પાછળ અને શ્રીસંઘ
गोयमा! अरहां ताव नियमा तित्थंकरे, तित्थं पुण चाउवन्नो समणसंघो” इति। इह च तीर्थसिद्धौ तारकादयो नियमादाक्षिप्यन्त एव । तत्रेह संघे तीर्थे तद्विशेषभूत एव तारकः साधुः, ज्ञान-दर्शन-चारित्रत्रिकं पुनस्तरणम्, तरणीयं तु भवसमुद्रः । इह च तीर्थतारकादीनां परस्परतोऽन्यता, अनन्यता च विवक्षावशतो बोद्धव्या। तत्र सम्यग्दर्शनादिपरिणामात्मकत्वात् संघस्तीर्थम्, तत्रावतीर्णानामवश्यं भवोदधितरणात्। तद्विशेषभूतत्वात् तदन्तर्गत एव साधुस्तरीता, सम्यग्दर्शनाद्यनुष्ठानात्। साधकतमत्वेन तत्करणरूपतामापन्नं ज्ञानादित्रयं तु तरणम्। तरणीयं त्वौदयिकादिभावपरिणामात्मकः संसारसमुद्र इति।।१०३२।
___ (विशेषावश्यकभाष्य श्लोक १०३२ टीका) १ 'कर्मरजोजलौघविनिर्गतस्य' इह ज्ञानावरणादिलक्षणं कर्म, तदेव अनेकधा जीवगुण्डनाद् रजो भण्यते, तदेव भवकारणत्वाद् जलौघवद् जलौघः, तस्माद् विनिर्गत इव विनिर्गतः, तथा चाविरतसम्यग्दृष्टेरप्युपार्द्धपुद्गलपरावर्त्तः परः संसार उक्त इत्यतो विनिर्गतस्तस्य।
लोक ७-८ टीका) २ इयमपि मिथ्यादृष्टेः काचाद्युपहतलोचनस्य, इतरस्य तदनुपहतलोचनस्येति । यथैष दृष्टिभेद एकस्मिन्नपि दृश्ये चित्रोपाधिभेदात्, तथा पारलौकिकेऽपि प्रमेये क्षयोपशमवैचित्र्यतश्चित्रः प्रतिपत्तिभेद इति। एतन्निबन्धनोऽयं दर्शनभेद इति योगाचार्याः । न खल्वयं स्थिरादिदृष्टिमतां भिन्नग्रन्थीनां योगिनां, यथाविषयं नयभेदावबोधभावादिति।। (योगदृष्टि0 श्लोक १४ टीका) 3 ... ततश्चानपेक्षितपुरुषादिभावतया गणसमदायरूपताया एवापेक्षणात। तीर्थकरोऽपि च जिनोऽपि च, आस्तामितरजनः। एतं संघं । नमति वन्दते, धर्मकथारंभे “नमो तित्थस्सेति” भणनात्। कुत इत्याह-गुरुभावतः “गुरुरयं गुणात्मकत्वात्” इत्येवंरूपो यो भावोऽध्यवसायः स गुरुभावस्तस्मात्। अथवा गुरुभावतो गुरुत्वाद्गौरवार्हत्वात्। चैवेत्यवधारणार्थः । इति गाथार्थः ।।३९ ।। अथ तीर्थकरनमनीयत्वं संघस्यागमेन दर्शयन्नाह
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
