Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa kA mukhapatra jaija yuga ................................................. . . . taMtrI mohanalAla ma. koThArI bI.e., bI.kaoNma.(laMDana),e.sI.e.(iMglaMDa) jayaMtIlAla ra. zAha bI.e., bI.kaoNma. (laMDana) navambara 1958 mUlya : 25 naye paise
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa kA mukhapatra jaina yuga vyavasthApaka maMDala zrI caMdulAla varddhamAna zAha, je. pI. zrI saubhAgyacaMdra siMgI, ema. e. zrI kAMtilAla DI. korA, ema. e. zrI sohanalAla ma. koThArI-taMtrI bI. e., bI. kaoNma. (laMDana), e.sI.e. (iMglaMDa) zrI jayaMtilAla ratanacaMda zAha-taMtrI bI. e., bI. kaoNma. (laMDana) prakAzana pratimAsanI lI tArIkhe thaze chUTaka nakala 25 nayA paisA . vArSika lavAjama deza : rUpai 2) be videza : rUpai 3) traNa janayuga Wan jainadharma, tattvajJAna, sAhitya, kaLA, sthApatya, itihAsa, jIvanacaritra ne samAjapragatine lagatA viSayonu uttama jaina mAsika. 5 abhyAsapUrNa gadyapadya lekho temA Avaze. ma zrI jaina zve. kaoNnpharansa (pariSad ) saMbaMdhI vartamAnakAryavAhIno ahevAla sAthesAthe apAze. dareka sujJa A patranA grAhaka banI potAnA mitrone paNa grAhaka banAvaze ane saMghasevAnA kAryamAM puSTi Apaze. ___ A mAsika bahoLA pramANamAM phelAvo pAmavAnI khAtrI rAkhe che to jAherakhabara ApanArAone mATe te upayogI patra che; to teone nIcenA saranAme lakhavA ke maLavA bhalAmaNa che. lekhako vagerene sUcanAo 1. abhyAsa, manana ane saMzodhananA pariNAme lakhAyelA lekho, vArtAo ne nibaMdhone prathama sthAna maLaze. 2. A patramA prakaTa thatA lekho mATe te lekhanA lekhako ja sarva rIte jokhamadAra raheze. 3. koI paNa lekha pUrve jAte ke bIjAe anya sthaLe prasiddha ko hoya to te kRpA karI na mokalavo. 4. dareka lekha temaja mokalela graMthanI samAlocanA ke samAcAra samaya sthaLa vicArIne jema bane tema tvarAe prakaTa karavAnI kALajI levAze. bacanA vAMcakone sUcanA -jeoe potAnAM nAma grAhaka tarIke nodhAvyAM na hoya temaNe pUrA ThekANA sAthe vArSika lavAjamanA be spIA mokalI ApavA vinaMtI che. zrI jaina zve. kaoNnpharansa oNphisa. goDIjI bilDiMga, 20, pAyadhUnI, kAlabAdevI, muMbaI naM. 2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajitanAtha bhagavAna kAyotsarga mudrAmAM. nIce sa. 1176no lekha che. A bhavya mUrti kuMbhArIAjinA pArzvanAtha bhagavAnanA mandiramAM che. [ zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA saujanyathI ]
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra naM. 1 saM. 1905nI sAdhvIjInI pratimA [munizrI yazovijayajI mahArAjanA saMgrahAMthI ] (citraparicaya mATe juo pA. 21-22 ) jaina sAdhvIjIonI pASANa-pratimAo citra naM. 2 vi. saM. 1255nI sAdhvIjInI pratimA [pATaNa-aSTApadajInA mandiramAMdhI ] citra naM. 3 vi. saM 1298nI sAdhvIjInI pratimA [ mAtaranA mandiramAMthI ]
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa kA mukhapatra varSa: jUnuM 20, navuM 2 ka vIrAta saM. 2484, vikramAke ra014 tA.1 navembara 1958 aMka 1 ma ma tA - sa ma tA cetana mamatA chAMDa pIrI, chAMDa parIrI dara parIrI; cetana para ramaNIzuM prema na kIje, AdarI samatA Apa varIrI cetana- 1 mamatA moha caMDAlakI beTI, samatA saMyamanupakuvarIrI; mamatA mukha durgadha asatya, samatA satya sugaMdhI bharI rI; cetana0 2 cetana 3 mamatA tarate dina jAve, samatA nahi kou sAtha zarIrI; mamatA hetu bahuta hai duzamana, samatA ke kou na arirI mamatA kI durmati he AlI, DAkinI jagata anartha karIrI; samatAkI zubha mati he AlI, paraupakAra guNe samIrI cetana0 4 mamatA pura bhaye kulapaMpana, zoka viyoga mahAmatsarIrI; samatA suta hovego kevala, rahe divya nizAna dhurIrI. cetana 5 samatA magna rahe ne cetana, je e dhAre zikha kharIrI; sujasa vilAsa lahezo to tuM, cidAnaMdaghana padavI varIrI. 'cetana 6 -upAdhyAyajI zrImadda yazovijayajI mahArAja
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga varSa 2 1 navembara 1958 aMka 1 artha-sAgaramAM jema mArI udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha dRssttyH| na ca tAsu bhavAn pradRzyate, pravibhaktAsu saritsvivodadhiH // artha-sAgaramAM jema sarva saritAo samAya che tema he nAtha ! tArAmAM sarva daSTio samAya che. paNa jema pRthak pRthak saritAomAM sAgara nathI dekhAto tema pRthak pRthapha dRSTimAM tAruM darzana thatuM nathI. -zrI siddhasena divAkara dvitIya varSanI uSAe jena yuganuM punaH prakAzana zarU karyAne chellA A aMke eka varSa pUruM thayuM, ane A aMkathI enA bIjA varSano prAraMbha thAya che. te prasaMge A mAsikane mATe je je mahAnubhAvoe lekha ke citra-sAmagrI mokalIne amane sakriya sahAya ane sahakAra Apyo che temano ame aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnIe chIe; sAthe sAthe A patranA grAhaka mitro, zubhecchako ane jAhera khabara ApanAra baMdhuo pratye paNa amArI AbhAranI lAgaNI vyakta karIe chIe. jaina dharmanAM vividha aMgo--jevAM ke dharma, saMskRti, tatvajJAna, itihAsa, kaLA, sAhitya vagere-no vyApaka, talasparzI, tulanAtmaka ane aitihAsika paricaya ApI zake evA sAmayikanI khAmI sau koIne lAgyA ja kare che. A kArya jeTaluM zramasAdhya ane kharcALa che, eTaluM ja e upayogI ane mahatvanuM che. eka rIte vicAra karIe to pustakonA prakAra karatAM sAmayikano prakAra judo ja paDe che. banne che to amuka prakAranAM lakhANo dvArA amuka prakAranI mAhitI pUrI pADanArAM sAhityika sAdhano; chatAM bannenI rUparekhA ane paddhatimAM noMdhapAtra pheraphAra rahelo che. atyAranA samayamAM ItihAsa, tatvajJAna, kaLA, sAhitya ke dharmasaMskRti jevA viSayonuM kevaLa AMtara prAMtIya, AMtara jAtIya ke AMtara dhArmika dhoraNe ja nahIM, paraMtu AMtararASTrIya dhoraNe paNa je kheDANa thaI rahyuM che tene laIne navI navI bAbato prakAzamAM AvavA lAgI che. je bAbato eka kALe gUDha ke koyaDArUpa lAgatI hatI te Aje spaSTa ane nizcita rIte pragaTa thavA lAgI che, ane je artha ke je ukelo ApaNe pahelAM nakkI mAnI lIdhAM hatA emAM paNa pheraphAra ke parimArjana karavuM jarUrI thaI paDayuM che. A sthitimAM koI paNa aNakheDAyelA ke ardhakheDAyelA viSaya saMbaMdhI graMtha taiyAra karavAmAM Ave te pahelAM e viSayane lagatI bAbato aMge carcAvicAraNA karavAmAM Ave e bahu jarUrI che. A dRSTie vicAratAM vividha viSayone lagatI lekhanasAmagrIthI samRddha evAM sAmayiko (aThavADiko, pAkSiko, mAsiko, dvimAsiko, trimAsiko ke ardhavArSiko) A kArya bahu ja sArI rIte karI zake, emAM zaka nathI. matalaba ke koI paNa viSayanuM pustaka taiyAra karavAmAM, te viSayane lagatI vividha mAhitI temaja e viSayane lagatA vicAraNIya muddAo rajU karatAM sAmayiko e pustakane vizeSa AdhArabhUta, vizeSa AdaraNIya ane vizeSa mAhitI pUrNa banAvavAmAM bahu agatyano phALo ApI zake. kadAca ema kahI zakAya ke pustaka taiyAra karavAnI kAcI sAmagrI vipula pramANamAM AvAM sAmayiko paNa pUrI pADI zake. A daSTie vicAratAM ApaNI pAse eka uccakoTinuM sAmayika hoya e khAsa jarUranuM che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga navembara 1958 vaLI, atyAranA jhaDapI, doDadhAmavALA ane samayanI taMgIvALA samayamAM te te viSayane lagatAM pustako vasAvavAM ane vAMcavAM, e moTA bhAganI janatAne mATe zakya hoya ema nathI lAgatuM. eTale sAmAnya jana. samUhanA hAthamAM, judA judA viSayone lagatI sAmagrI saraLa, suMdara ane suvyavasthita rUpamAM TUMkANamAM rajU karI zake evAM sAmayiko niyamita rIte AvatAM rahe e khUba ja IcchavA yogya che. janatA to Aje gAgaramAM sAgaranAM darzana karAvI zake evI ja sAmagrI jhaMkhI rahI che. ane A kAma sAmayiko sivAya bIjuM koNa vizeSa saphaLatApUrvaka karI zake ema che ? A ja vAta eka bIjI rIte paNa vicAravA jevI lAge che. sAmAnya janasamUhanI ruci koIpaNa viSayane lagatAM pustako vAMcavA tarapha ekAeka jAge ane emanI jijJAsA ema ne ema tIvra bane, e vAta paNa banavA joga nathI. A mATe to emanI samakSa judAjudA viSayone sparzatI sAmagrI saMkSipta rUpamAM ane rocaka zailImAM rajU thAya, e ja kharo upAya che. eTale je ekavAra sAmayikonI saMkSipta ane muddAsaranI sAmagrI dvArA emanI jijJAsAne jAgrata karavAmAM Ave to saMbhava che ke AgaLa jatAM emanI e jijJAsA graMthavAcana tarapha AgaLa vadhe; ane teo rasapUrvaka judAjudA viSayonuM ciMtana-manana karavA prerAya. hovAnI sAthosAtha enI pratiSThA ane mahattAnAM paNa sUcaka bane che." atyAranA samayamAM sAmayikonI ATalI upayogitA ane mahattA svIkArAyelI hovA chatAM, ApaNe khedapUrvaka e kaTu satyano svIkAra karyA vinA cAle ema nathI ke akhUTa sAdhanasAmagrI hovA chatAMya A kSetramAM ApaNe kharekhara daridra chIe; ane e daridratAne dUra karavA mATeno samartha prayatna thavo haju bAkI che. ane A bAbatamAM vizeSa kheda to eTalA mATe thAya che ke eka bAju janatAnA mananuM AkarSaNa kare, enI jijJAsAne jAgrata kare ane enA cittane AlAda AnaMda Ape ane sAthesAthe jaina saMskRtinI garimAno khyAla ApI zake evI dharma, tatvajJAna, zilpa, sthApatya, kaLA, ItihAsa ke sAhitya jevA viSayone lagatI vipula sAmagrI ApaNe tyAM bharI paDI che, phakta ene saraLa ane rocaka zailImAM janatA samakSa rajU karavAnI jarUra che. sAhityanA kSetre piso paNa ApaNe puSkaLa kharacIe chIe; chatAM AvI anivArya jarUriyAtane nyAya ApavAmAM thoDA udAsIna chIe. A to te sAdhane ane chatI zaktie ApaNe niSkriya banIne beThA hoIe evuM lAge che! amane lAge che ke jainasaMghe enI A udAsInatA ane niSkriyatA vinA vilaMbe dUra karavI joIe; ane vahelAmAM vahelI take jaina saMskRtinAM vividha aMgono samaye samaye paricaya karAvI zake evAM samRddha be-traNa, are, chevaTe ekAda paNa sAmayika pragaTa thAya e mATe jarUrI badhI sagavaDa UbhI karavI joIe. Azare doDheka varSa pahelAM konpharansanA mukhapatra tarIke " jaina yuganA punaH prakAzanano nirNaya levAmAM Avyo tyAre enI pAchaLa konpharansanA pracAranI sAthosAtha mukhyatve A dRSTi ja rahelI hatI. jaina saMrakRtino sarvAgINa khyAla ApI zake evuM samRddha ane AdhArabhUta mAsika patra je kaoNnpharansa taraphathI pragaTa karavAmAM Ave to te kaoNnpharansane mATe zobhArUpa ane jaina saMghane mATe sarvathA ucita lekhI zakAya. chellA bAra mahinAthI kaoNnpharansa taraphathI pragaTa karavAmAM AvatA "jaina yuga"nA saMpAdananI pAchaLa amArI mukhyatve e ja dRSTi rahI che ke "jaina yuga" uparAMta dharma, saMskRti, tattvajJAna, kaLA, itihAsa ke sAhitya jevA viSayone lagato koIpaNa navo muddo koI vidvAna ke vicArakanA khyAlamAM Ave to eTalAmAtrathI ene graMthastha karI levo barAbara na gaNAya; ene graMthastha karatAM pahelAM e muddA pratye te te viSayanA jANakAra vidvAnonuM temaja emAM rasavRtti dharAvatA vicArakonuM dhyAna jAya e jarUrI che. ane A kArya karavA mATe paNa pratihAsaMpanna sAmayiko anivArya thaI paDe che. Ama aneka dRSTie vicAratAM AjanA yugamAM koIpaNa dharma, samAja ke rASTrane mATe sAmayiko e anivArya aMgarUpa banI gayAM che. lokamAnasanI keLavaNI mATe tema ja koIpaNa vicAranA pracArane mATe paNa sAmayiko eTalAM ja agatyanAM che. eTale ema kahI zakAya ke samRddha sAmayiko e to koI paNa dharma, rASTra ke samAjanI sAhityarUci ane saMskAritAnAM sUcaka
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena yuga navembara 1958 jene saMskRtino sAmAnya janasamUhane paricaya karAve evuM lokapriya mAsika bane ane e hetu lakSyamAM rAkhI ame gayA varSa daramyAna yathAzakya sAmagrI raju karavAno prayatna karyo che. amAro A prayatna keTalo alpa ane adhuro che, ane ApaNe je Adarza kArya karavA dhArIe chIe te keTaluM moTuM ane muzkela che e khyAla bahAra nathI. paraMtu amArI zakti, maryAdA ane sAdhana-sAmagrIno vicAra karatAM amArAthI banI zakyuM teTale aMze ame e dizAmAM prayANa zarU karyuM che. koI paNa sAmayikanI jIvAdorI che eno grAhakavarga. grAhako enI Arthika ciMtAne dUra karIne ene ciraMjIvI ane cittAkarSaka banAvavAnI badhI anukULatA karI Ape che. ane koI paNa sAmayikanI AMtarika samaddhi che eno lekhakavarga. lekhakavarga jeTalo samaddha ane vividhatAlakSI teTaluM ja te sAmayika vadhAre samRddha banIne janatAnI samakSa rasapUrNa sAmagrI rajU karI zakavAnuM. amAre ahIM kabUla karavuM joIe ke "jainayuga" atyAre to grAhakavarga ane lekhakavarga, e banne dRSTie joIe teTaluM sabaLa nathI. A dizAmAM amArA prayAso to cAlu ja che, paNa e prayAsone saphaLa banAvavA e zrIsaMghanA ane vidvAnonA hAthanI vAta che. bIjA varSanA AraMbha samaye samAjanA sajajano ane vidvAno pAsethI ame AzA rAkhIe chIe ane prArthanA karIe chIe ke "jenayuga" Arthika rIte naciMta bane eTalI enI grAhasaMkhyA thAya; ane jainayuga" amArI umedapramANe vividha prakAranI rasapUrNa vAcana temaja citrakalA sAmagrI pIrasI zake evuM samRddha mAsika bane. "jainayuga'ne eka ucca koTinuM sAmayika banAvavAnA amArA manorathone saphaLa banAvavAmAM amane sauno sakriya sAtha ane sahakAra prApta thAya e ja abhyarthanA!
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga navembara 1958 zrI jaina zvetAmbara konpharansa kAryAlaya pravRttinI TUMka noMdha (konpharansa kAryAlaya dvArA) kAryavAhI samitinI sabhA zrI kAntilAla DA. korAe bajAvela sevAnI atyaMta kAryavAhI samitinI sabhA guruvAra, tA. 2-1-1958 AbhArasahita noMdha levAmAM AvI hatI. nA roja muMbaImAM konpharansa kAryAlayamAM saMsthAnA taduparAMta A mAsikapatra prakAzanArthe kaoNnpharansa pramukha zrI mohanalAla lallacaMda zAhanA pramukhasthAne taraphathI mAsika rU. 2007 nI eka varSa mATe maMjUrI maLI hatI. sAta sabhyo upasthita hatA. ApI tenI saMpUrNa vyavasthA tA. 20 julAI 1957nI (1) A sabhAmAM tA. 18 oNgasTa 1958 nI kAryavAhI samitinI sabhAmAM nimAyela samitine punaH kAryavAhI samitinA kAmakAjanI minITas bahAla soMpavA sarvAnumate TharAvavAmAM AvyuM hatuM. rAkhavAmAM AvyA bAda (2) saMvata 2013nA varSano kAryavAhI samitie uparokta riporTa svIkAravA oDiTeDa hisAba ane saravaiyuM rajU karavAmAM AvatAM ane hAlamAM lavAjama rU. 2) rAkhavA TharAvyuM hatuM. oNDiTaranA patra uparathI (a) saMsthAnI jAmInagIrIo grAhaka saMkhyA vadhAravA temaja A kAma mATe sahAya aMge InkamaTekesa ekajhampazana sarTiphikeTa turata meLavavAnI meLavavA aMge a. bhA. jaina che. ka. sthAyI samitimAM tajavIja karavA ane (ba) saMsthAnI jAmInagIrIo apIla karavI. cAlu TrasTIonA nAme caDhAvavA aMge nirNaya karI vizeSamAM A kArya badala zrI kAntilAla DI. korAnI zrI cInubhAI ela. zeThanI darakhAsta ane zrI zAMtilAla maganalAla zAhanA TekAthI te hisAba sarvAnumate pasAra viziSTa sevAo jotAM konpharansa taraphathI AgAmI a. karavA TharAvyuM hatuM. bhA. jaina che. ko. sthAyI samitisabhAmAM suvarNacaMdraka ApavAnuM nakakI karavAmAM AvyuM hatuM. (3) saMvata 2014 nA varSanA tA. 30-9-1958 AgAmI a.bhA. jaina che. kaoNnpharansa sthAyI samitinA sudhInA kAcA saravaiyAnI rajUAta thatAM tenI noMdha levAI kAryakrama viSe mukhya maMtrIone mArgadarzana apAyuM (4) saMvata 2014nA varSa mATe zrI zrAvaka zrAvikA ane zrI jaina che. konpharansa zrAvaka zrA. u. muMbaI kSetra utkarSa phaMDamAMthI nIce mujaba madada apAI tene samitinA maMtrInA makAnanA lIjha aMgenA patra bAbata bahAlI ApI A varSamAM bIjI koI samitine madada nirNaya karavAmAM AvyA bAda pramukhazrIno AbhAra maMjura karavAnI saMpUrNa sattA saMsthAnA upa-pramukha ane mAnI sabhA visarjana thaI hatI. mukhya maMtrIone ApavAmAM AvI hatI. judI judI 15 samitione madada rU. 18,640.00 kAryavAhI samitinI tAkIdanI sabhA gurUvAra, 44 sthaLonA 450 vidyArthIone madada tA. 9-10-1958nA roja muMbaI konpharansa kAryAlayamAM rU. 6,645 00 zrI. mohanalAla lallacaMda zAhanA pramukhapade maLI hatI. zrI jaina che. kaoN. zrA. zA. u. muMbaI samitine nava sabhyo upasthita hatA. rU. 10,000 * 00 chellI kAryavAhI samitinI minITasa bahAla rAkhavAmAM kula rU. 35,28500 AvyA bAda akhila bhArata jaina zvetAmbara kaoNnpharansa (5) "jaina yuga" vyavasthApaka maMDaLa taraphathI Avela sthAyI samitinI muMbaImAM tA. 4-5 okTobara, tA. 19-9-1958 no riporTa rajU karavAmAM AvatAM 1958nA roja maLela beThakamAM saMsthAnI pravRttine sarvAnumate te samitie ane khAsa karIne zrI caMdulAla vistRta karavA aMgenA vividha prazno aMge keTalIka vardhamAna zAha, zrI saubhAgyacaMdra siMgI, ane vicAraNA karavAmAM AvyA bAda e aMgenI vadhu
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga vicAra kAryavAhI samitinI bIjI karavA rAkhyuM. khIjI sabhAmAM h h kAryavAhI samitinI salA ravivAra, tA. 19-101958 nA roja muMbaImAM zrI mohanalAla kucaMda yAdanA nivAsasthAne (bhAratI jIvana, tenA mukhya roDa-muMbaI) maLI hatI. nava sabhyo upasthita hatA. saMsthAnA pramukha zrI mohanalAla lallucaMda zAha pramukharayAne birAjnma datA. bAda (1) ThelI kAryavAhI samitinI sabhAnI kArya noMdha bahAla rAkhavAmAM AvI ane nIce pramANe kAmakAja thayuM hatuMH-- (2) kAryavAhI samitinA sabhAmAM trInA zrI khImA ema. gupurIA ane zrI zAMtila maganalAla zAhanA rAjInAmA atyaMta dilagIrIpUrvaka svIkArI teonI vAonI sAbhAra noMdha levAmAM Ava. khAlI paDelI jagyAno upara kAryavAhI zininA sabhyo tarIke zrI vADIlAla camuja gAMdhI, je. pI. ane zrI lIlAdharabAI pAsabhAI sAda, je. pI. nI sarvAnumate niyukti karavAmAM AvI hatI. (3) kaoNmaeNnsa nibhAva phaMDa ekatra karavA mATe vicAraNA karavAmAM AvI ane te aMge kArya karavAnI rUparekhA doravAmAM AvI. (4) kaoNnpharansanI pravRttio mATe nIce pramANenI samitio yojavA sarvAnumate nakkI karavAmAM AvyuM hatuM sAhitya pracAra yojanA samiti sAhitya prArane anugaoNnanAM vIsamA apidhezanamAM thayela dAne dhyAnamAM rAkhI kAryavAhI sinine yojanA rajU karavA mATe nIce jaNAvela sabhyonI samiti paitAnI saMkhyAmAM vadhAro karavAnI sattA sAthe nImavAmAM Ave cheH (1) zrI amRtalAla kAlIdAsa dozI (2) zrI bhAIcaMda nagInabhAI jhaverI (3) zrI prANajIvanadAsa haiM. gAMdhI (4) zrI phatecaMda jhaverabhAI zA. (pa) zrI mohanalAla dIpacaMdra cokasI (6) zrI rUpacaMdajI surANA (ka) zrI saubhAgyacaMdrajI siMgI (9) zrI sohanalAla ema. koArI (9) zrI jayaMtilAla ratanacaMda da ane (10) zrI dhIrajalAla TokarasI zAha, samitinA kanvInara, 6 navembara 1958 jesalamera jJAna bhaMDAra sUcipatra prakAzana samiti zrI jaisalamera jJAnabhaMDAranA sacipatra prAyananI vyavasthA ane phaMDa ekatra karavAnI sattA sAthe nIce SNAvela sabhyonI samiti soMpavAmAM Ave che, A samiti potAnI saMkhyAmAM vadhAro karI zako ane prati traNa gAme kAmakAjano riporTa kAryavAhI samitine mokalaze. (1) zrI nabhAva kAlIdAsa dozI (2) A kulamA zAmajI (3) zrI bhogIlAla leheracaMda jhaverI (4) zrI jIvatalAla pratApasI (5) zrI ratanacaMda cunIlAla dAlIA (6) zrI bhAIcaMda nagInabhAI jhaverI (cha) zrI jesIMgalAla lallubhAI zAha (8) zrI kezavalAla YIlAcaMda (9) zrI vADIlAla catrabhuja gAMdhI (10) zrI ragulAla nagInadAsa parIkha (11) zrI nanacaMda rAyaca jhaverI (12) zrI dhIrajalAla TokarazI zAha (13) zrI sohanalAlajI nA koThArI (14) zrI jayaMtilAla ratanamAM zAha ane (15) zrI mohanalAla dIpacaMda coksI samitinA kanvInara. pravAsa ane pracAra samiti pravAsa dvArA kaoNnpharansano pracAra karavA nIce jaNAvela sarpAnI samiti potAnI saMkhyAmAM dhAro karavAnI sattA sAthe yojanA nakkI karavAmAM AvyuM. A samiti potAnI kAryavAhIno riporTa vakhato vakhata kAryavAhI samitine mokalI Apavo. - (1) zrI mohanalAla lAcaMdra zAbda (2) zrI caMda zAmajI (3) zrI popaTalAla rAmacaM cA (4) zrI gAlacaMdaka rA (pa) zrI monalAla dIpaka cokamI (ka) zrI hIrAlAla mA sAta (7) zrI motIlAla vIracaMda zAka (8) zrI savAIlAla kezavalAla (9) zrI moMdanalAla gulAbacaMda jhaverI (10) zrI vADIlAla caitrabhuja gAMdhI (11) zrI sohanalAlajI ma. koThArI ane (12) zrI tilAla ratanacaMda zAha-pInarI. zrI modanakAla kAryana desAI smAraka tenI yojanA nakkI thayA mujabanuM kArya mukhya maMtrIoe saMbhALavA rAjyuM. zrI 'jainayuga' vyavasthApaka maMDaLa aMge tA. 2-10-18 nI kAryavAhI samitinA nirNayAnusAra kArya karavA rAvyuM.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga (5) zrI zrAvaka zrAvikAkSetra utkarSa phaMDanI pravRtti upa-pramukha ane mukhyamaMtrIoe kAryavAhI samitinI agAunI sabhAnA nirNayAnusAra karavI. (6) 'jainayuga 'nA grAhako vadhAravA vagere viSe vicAraNA thatAM kAryavAhI samitimAM upasthita sabhyoe sArI saMkhyAmAM grAhako noMdhAvavA vacana ApyAM. taduparAMta sthAyI samitinA sabhyone grAhako noMdhavA vagere mATe vinaMtIpatra pAThavavA maMtrIone sUcavAyuM hatuM. (7) kaoNnpharansanuM AgAmI adhivezana mArca, 1959 sudhImAM meLavavA rAvyuM ane te mATe keTalIka pravRtti kalakattAmAM karavA pramukhazrIe kahyuM hatuM. (8) pravAsa dvArA pracAra ane prAMtika samitio racavA vigere aMge keTalIka vicAraNA thaI hatI. sAhitya pracAra yojanA samiti kAryavAhI samitinI tA. 19-1-58nI sabhAmAM nimAyelI sAhitya pracAra yojanA samitinI sabhA tA. 25-10-1958nA roja kaoNnpharansa kAryAlayamAM zrI dhIrajalAla TokarazI zAha (kanvInara) dvArA bolAvavAmAM AvI hatI je vakhate pAMca sabhyo upasthita hatA. samitie kaoNnpharansanA vIsamAM adhivezananA cothA TharAva upara pUratI carcA vicAraNA karI hAlanA saMyogomAM kaoNnpharansa mATe kevuM sAhitya prakAzana yogya che. teno pUrato parAmarza karI tAtkAlika amalamAM AvI zake evI yojanA karI kAryavAhI samiti upara tA. 27-1058nA roja eka riporTa mokalela che. dhArmika zikSaNa aMge muMbaI sarakAranA zikSaNapradhAnane maLeluM pratinidhi maMDaLa zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansanA vIsamA adhivezanamAM dhArmika zikSaNa ane sarakArI nIti viSe eka TharAva thayo hato te aMge muMbaI sarakAranAM zikSaNa khAtA sAthe zrI jaina zvetAMmbara kaoNnpharansa taraphathI patravyavahAra thatAM pratinidhi maMDaLane maLavAno samaya ApavAmAM Avyo hato te anusAra kaoNnpharansa taraphathI eka pratinidhi maMDaLa tA. 13-10-58 nA roja zikSaNapradhAna zrI hitendrabhAI desAI ne maLyuM hatuM. A pratinidhimaMDaLamAM nIcenA A sabhyo hatA-- (1) zrI hirAlAla hAlacaMda dalAla, khAra. eTa. laoN (2),, cInubhAI lAlabhAI zeTha, solIsITara 7 zrI jIvarAja bhANajI zAha, je. pI. mohanalAla dIpacaMda cokasI 33 (pa),, (6) "3 navembara 1958 23 prANajIvanadAsa ha. gAMdhI sohanalAla ma. koThArI (kaoNnpharansanA maitrI) A pratinidhimaMDaLe grAnTane lagatA je niyamo dhaDela che tethI dhArmika zikSaNamAM utpanna thatI agavaDo vagere upara carcA karI hatI ane zikSaNapradhAne te dhyAnathI sAMbhaLI yogya karavA AzvAsana ApyuM hatuM. A saMbaMdhamAM kAryavAhI AgaLa cAlu che. 22 dhIrajalAla TokarasI zAha phatehacaMda jhaverabhAI zAha zrI kaoNnpharansanA navA peTUno (1) zrI vIpInacaMdra medhajIbhAI zAha, nairobI (ra) zrI anaMtakumAra meghajIbhAI zAha, nairokhI (3) zrI vAdhajIbhAI petharAja zAha, mombAsA sthAyI samitinA sabhyonI avidhisara sabhA kaoNnpharansanI pravRttio aMge vicAravinimaya karavA vagere mATe ravivAra, tA. 26-10-1958nA roja baporanA traNa vAge kaoNnpharansa kAryAlayamAM muMbaInA akhila bhArata jaina zvetAmbara kaoNnpharansa. sthAyI samitinA sabhyonI eka avidhisaranI sabhA yojavAmAM AvI hatI. A prasaMge zrI. mohanalAla lallucaMda zAha (pramukha) ane zrI phulacaMda zAmajI (upa-pramukha) hAjara hatA. prAraMbhamAM zrI mohanalAla lallucaMda zAhe jaNAvyuM ke akhila bhArata sthAyI samiti prasaMge sabhyoe darzAvela IcchA anusAra A sabhA yojavAmAM AvI che ane te samiti maLyA bAda thayelA kAmakAjanI mAhitI mukhyamaMtrI Aparo. zrI jayaMtilAla ratanacaMda zAha (mukhyamaMtrI) e akhila bhArata sthAyI samitinI muMbaInI eka khAda kAryavAhI samitinI ekamAM thayela kAmakAjanI vigato (je A aMkamAM kaoNnpharansa kAryAlayanI pravRtti noMdhamAM apAyelI che) rajU karI hatI, jemAM jUdI jUdI samitio, kAryavAhI samitinA navA nimAyela sabhyo, navA peTrana, ejyu. minisTarane maLela pratinidhimaMDaLa, pravAsa ane pracAranI yojanA vigere vigere bAbatono samAveza thato hato. bAda zrI hirAlAla
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga navembara 1958 eca. dalAla, bAra eNTa-laoN e muMbaInA zikSaNa pradhAnane konpharansanuM pratinidhi maMDaLa dhArmika zikSaNanI bAbatamAM maLyuM tenI vigato darzAvI hatI. zrI mohanalAla dIpacaMda cokasIe sAhitya pracAra aMge nimAyelI samitinI sabhAnI kAryavAhI aMge vigato rajU karI tAtkAlika ekAda-be prakAzano hAtha dharavA sUcavyuM. zrI prANajIvanadAsa ha gAMdhIe sAhitya pracAranI bAbata para vizeSa prakAza pADI konpharansane e dizAnI pravRtti aMge kAyamI yojanA karavA vinaMti karI. bAda zrI mohanalAla dI. cokasIe muMbaImAM anyatra zrAvaka zrAvikA utkarSanA kArya aMge ezloyamenTa bUro Adi yojavAnI je hilacAla cAlu che te tarapha dhyAna kheMcyuM. te uparathI e bAbata kAryavAhI samitimAM vicAravA pramukhazrIe kahyuM. bAda pramukhazrI mohanalAlabhAI e jaNAvyuM hatuM ke kaoNnpharansa kAryAlayamAM mukhya maMtrI nIcenA divase ane samaye janatA ane sthAyI samitinA saMparkamAM rahevAnA hetuthI hAjara raheze. budhavAra : baporanA 2 thI 3 vAgyA sudhI zanivAra : baporanA 3 thI 5 vAgyA sudhI bAda zrI kezarIcaMda jesaMgalAla zAhe jaNAvyuM ke kAryavAhI samitie potAnA AgAmI kAryakramanI yojanA rajU karavI iSTa thaI paDaze. tethI janatAne saMtoSa thaze. zrI navInacaMdra bhogIlAla jhaverIe sAdharmika vAtsalya aMge nhAnuM-moTuM navIna kArya zarU karavAnI sUcanA karI. zrI bhagubhAI popaTalAla zAhe muMbaImAM soLa bhAIoe lIdhelI pratijJA viSe ullekha karI konpharansa e kAryamAM sahAyabhUta thavA jaNAvyuM hatuM. bAda zrI choTubhAI ena. zAhe muMbaImAM cAlatI udyogagRhanI pravRtti viSe keTalIka spaSTatA karavA jaNAvyuM. pramukha zrI mohanalAlabhAIe kahyuM ke tenI pravRtti svataMtra samiti dvArA cAlu che. zrI mohanalAla dI. cokasIe agAu A aMge konpharansa dvArA thayela kAryavAhInI keTalIka hakIkato peza karI hatI. bAda pramukhazrIe konpharansanI tA. 6-7-1956nI sthAyI samitimAM thayela TharAva miniTabukamAMthI vAMcI saMbhaLAvyo hato. zrI puMjAlAla ena. zAhe A prazna aMge kaoNnpharansanI paristhitinI spaSTatA karI hatI. zrI ramaNalAlabhAI ena. parIkhe baMdhAraNanI paristhiti vicAravA sUcavyuM. bAda zrI lIlAvatIbahena devIdAse kahyuM ke udyogagRhanuM vArSika kharca 45 hajAra upara thavA jAya che ane kaoNnpharansa sarva sthiti tapAsI rUA. dasahajAranI grAMTa ApavA nirNaya karela che. bAkInI javAbadArI udyogagRhanI samitinI che ane te je vizALa daSTikoNathI kArya kare che tethI paricita rahI emAM sau sahAyabhUta ane prayatnazIla thavA AgrahabharI vinaMti karI hatI. zrI choTubhAI zAha ane zrI bhagubhAIe keTalIka bAbatono nirdeza karyA bAda pramukhazrIe jaNAvyuM hatuM ke udhogagRhanI pravRtti aMge baMdhAraNIya prazna kAryavAhI samitinI AgAmI sabhAmAM vicArIzuM. bAda zrI phulacaMda zAmajIe kahyuM hatuM ke kaoNnpharansa eka khyAti pAmelI saMsthA che ane enAM kAryane viksAvavA ApaNe sarva daSTie vicAravAnuM rahyuM. bAda zrI ratilAla dIpacaMda dozIe udyogagRhanA baMdhAraNanI nakalo banI zake to sabhyone ApavA sUcanA karI hatI. chevaTe zrI mohanalAla lallacaMda zAhe jaNAvyuM hatuM ke Apa sarve ane konpharansanA kAryane vega ApavAnA zubha AzayathI ekatra thayA cho. ApanA dilamAM je pavitra bhAvanA vasI rahI che tene anurUpa kAryavAhI karavA ApaNe prayatnazIla chIe paraMtu keTalAka vakhate amukavyaktio pAsethI hoTa phaMDanI AzA rAkhavAmAM Ave che te dizAmAM amoe keTalAka prayatno karyA che ane judA judA pravAsa dvArA phaMDa ekatra karavAnI yojanA paNa vicArI che. konpharansanuM kArya vizeSa suvyavasthita karI adhivezana turata meLavavA kAryavAhI samiti utsukaja nahi paNa pUrNa prayatnazIla che paNa mahArA aMgata maMtavyAnusAra ekalA muMbaI uparaja kaoNnpharansanA kAmano bojo rahe te kyAM sudhI ThIka che te Apa vicArazo. enI pravRti bhAratavarSanA dareka dareke moTA zahera ke gAmaDAmAM pracAra pAmavI joIe. eka eka jaina bhAIbahena enAM kAryamAM rasa levA uparAMta utsAha pragaTAve evI yojanA ApaNe karavI ghaTe. amuka ja vyaktio ke amukaja zahera upara kaoNnpharansanuM kArya avalabe e AjanA lokazAsananA yugamAM susaMgata jaNAtuM nathI. konpharansane bhAratanA jainonI agragaNya mArgadarzaka saMsthA banAvavI che. eka rUpIAthI mAMDI hajAro rUpIA ApanAra emAM joDAya te jovAnuM che. jUnA anubhavI kAryazIla kAryakaro ane khAsa karI zrI mohanalAlabhAI cokasInI paNa e bhAvanA che ke saMsthA samasta samAjanI bane. koI paNa prasaMge grupa pADavA na
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga navembara 1958 nAkA joIe. TIkA vyaktigata nahiM hovI joIe ane e eya lakSamAM rAkhI jyAre dareka jaina ke sabhAsada kAma karavA lAgaze tyAre saMsthAnI sthiti keTalI saMgIna ane suMdara haze te Apa svayaM ka9pI lyo. matabhedo ane manabhedo mUkI daI mAtra saMsthAne ApaNuM kendrabindu samAna mAno ane Apa sau je e pramANe sahakAra ApatA rahezo to saMsthAne vadhu pratiSita banAvavAnuM ApaNuM dhyeya jarUra pAra paDazeja. huM avAranavAra tamArA saMparkamAM AvIza. adhivezana bAda tamArAmAMno eka huM thaIza. atyAre ApanA vadhumAM vadhu sahakAranI khAsa jarUra che. kadAca samaya lAge to daragujara | karazo. paNa konpharansa ApaNI che ane tene tana, mana, dhanathI sahAya ApI samRddha banAvavA kaTibaddha thazo to dhyeyane vijaya avazya sAMpaDazeja. zrI puMjAlAla ena. zAhe kahyuM ke hAnI sarakhI zarUAta paNa suMdara gaNAya.bAda sau ullAsamaya vAtAvaraNa vacce vikherAyA hatA. muMbaImAM maLelI akhila bhArata jaina zvetAmbara kaoNnpharansa sthAyI samiti kAryavAhI samitinA AdezAnusAra akhila bhArata jaina zvetAmbara kaoNnpharansa sthAyI samitinI sabhA muMbaImAM tA. 4, 5 oNkTobara, 1958nA divasoe zrI zakuMtalA kAMtilAla IzvaralAla jaina garlsa hAIskUlanA sabhAgRhamAM (38, kavInsa roDa-muMbaI) maLI hatI. A sabhAmAM 80 sabhyo hAjara hatA. prathama divasanI beThaka zanivAra tA. 4-10-1958nA roja baporanA 3-30 vAge zarU thaI hatI. zrI mohanalAla lallacaMda zAha (saMsthAnA pramukha) pramukhasthAne birAjayA hatA. saMsthAnA mukhyamaMtrI zrI sohanalAla ema. koThArIe paripatra vAMcyA bAda akhila bhArata jaina zvetAmbara konpharansa mahAsamitinI muMbaImAM tA. 14-15, julAI, 1956nA roja maLela beThakanI minITasa zrI mANekalAla DI. modI (esi. sekreTarI) e rajU karI hatI te bahAla rAkhavAmAM AvatAM pramukhazrIe te upara sahI karI hatI. prAraMbhamAM pramukhazrIe jaNAvyuM ke sthAyI samiti adhivezana bAda lagabhaga soLa mahIne maLe che ane te samaya daramyAna konpharansanI pravRtti sAthe saMkaLAyelA keTalAka AgevAno svargastha thayA teone aMjalI svarUpa TharAva Apa samakSa raju karavA dhAraNuM che. taduparAMta keTalAka varSothI samAjamAM pravRtti rahela "tithinA matabheda aMge ApaNI samAjanA agraNI zeTha zrI kasturabhAI lAlabhAI je saphaLa nirAkaraNa lAvyA che te abhinaMdanIya che. te aMge Apa samakSa eka TharAva raju karavAmAM Avaze te vicArI yogya karazo. atre kaoNnpharansanA baMdhAraNa aMge zrIyuta ratilAla sI. koThArIe keTalIka vigato jANavA IcchA vyakta karI je aMge khulAsA ane spaSTikaraNa karavAmAM AvyuM. bAda pramukhasthAnethI nIceno TharAva raju thatAM te sarvAnumate pasAra thayo hatA :1 zo ka prastA va konpharansa pratye prema ane sahAnubhUti dharAvanAra temaja dharma ane samAjanA kAryomAM utsAhathI sevA ApanAra zrI catrabhuja motIlAla gAMdhI (bhAvanagara), zrI kakalabhAI bI. vakIla (rAdhanapUra), zrI bhagavAnadAsa harakhacaMda zAha (liMbaDI), zrI gulAbacaMda ANaMdajI kApaDIA (bhAvanagara), zrI cImanalAla maMgaLacaMda zAha (kalakattA), zrI puMjAbhAI dIpacaMda zAha (amadAvAda), lAlA maMgatarAmajI jaina (aMbAlA), zrI panAlAla mANekalAla sonAvAlA (pATaNa), jagatazeTha phatehacadajI (barahamapura-murzidAbAda), zrI siddharAja dhArIvAla (lazkara), mahArAja bahAdurasiMhajI duggaDa (kalakattA), zrI jagamohanadAsa DAhyAbhAI korA (kheDA), zrI phatehacaMda lallubhAI (pATaNa), zrI maMgaladAsa nathubhAI kharIdIA (amadAvAda), zrI maganalAla bhukhaNadAsa (amalanera)nA svargavAsa badala akhila bhArata jaina vetAmbara kaoNnpharansa sthAyI samitinI A sabhA atyaMta duHkha pradarzita kare che ane temanA AtmAne paramazAMti icche che. A TharAvanI nakala svargasthanA kuTumbIjanone mokalavAnuM TharAvavAmAM Ave che. -pramukhasthAnethI rajUH TharAva sarvAnumate pasAra. zrI kasturabhAI lAlabhAIne abhinaMdana samagra jaina vetAmbara mUrtipUjaka samAjamAM keTalAka varSothI pravartI rahela 'tithi'nA ugra matabheda aMge pUjaya AcArya devo tathA munivaryono saMparka sAdhI je saphaLa nirAkaraNa lAvavA mATe athAga prayatna ApaNA samAjanA agraNI zrImAna zeTha kasturabhAI lAlabhAIe karI zrIsaMghamAM zAMti ane aikya sthApela che te badala zrI jaina zvetAmbara konpharansanI sthAyI samitinI A sabhA teozrIne abhinaMdana Ape che ane bAkI rahela "
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga 10. navembara 1958 praznanuM paNa pUjya AcAryAdinA sahakArathI bane teTaluM jaladI nirAkaraNa lAvavA vinaMti kare che. bhaviSyamAM teozrI samAjazreyanA AvA aneka kAryo pAra pADavA mATe savizeSa zaktizALI ane dIrdhAyuthI thAo evI zAsanadevane prArthanA kare che. samAjanA anya gRhasthoe zrImAna zeTha kasturabhAIne A paratve je sahakAra Apyo che tenI paNa A sabhA saharSa noMdha le che. -pramukhasthAnethI raju: harAva sarvAnumate pasAra bAda saMsthAnA mukhyamaMtrI zrI jayaMtilAla ratanacaMda zAhe juna-julAI, 1957mAM maLela kaoNnpharansanA vIsamA adhivezanathI atyAraparyanta konpharansanA TharAvo ane anya kAryo aMge thayela kAryavAhI digdarzaka maMtrIonuM nivedana vAMcI saMbhaLAvyuM hatuM temaja oNDiTa thaela hisAba rajU karyo. zrI kAMtilAla korAne suvarNacaMdraka ane saMsthAnA mukhyamaMtrI zrI jayaMtilAla ratanacaMda zAhe jaNAvyuM ke konpharansanI kAryavAhI samitimAM zrIyuta kAMtIlAla DA. korA, ema. e. ne "jainayuga"ne vividha prakAre samaddha banAvavAnI viziSTa sevAo badala suvarNacaMdrakA enAyata karavA nirNaya karavAmAM Avela che te nivedana karatAM mane harSa thAya che. Apa se te vAtane anumodana Apazo. temaNe umeryuM hatuM ke chellA eka varSathI zrIyuta korA je rIte konpharansanA A kArya mATe amUlya sevAo apa rahyA che te abhinaMdanIya che. "jainayuga" vyavasthApaka maMDaLanA sabhyo zrI caMdulAla vardhamAna zAha, je. pI. amone utsAha ane mArgadarzana ApI rahyA che te kharekhara abhinaMdanIya che. emano sarvadezIya sahakAra A pravRttine vega ApavAmAM khUba nimittarUpa che. taduparAMta zrI saubhAgyacaMdrajI siMgI, ema. e. paNa A kAryane vikasAvavA mATe je suMdara sahakAra ApI rahyA che tenI AbhAra saha noMdha levI dhaTe che. pramukha zrI mohanalAla lallacaMda zAhe jaNAvyuM ke jenayuga"nI sAhityAdi viSayaka rasathALa samagra bhAratamAM ekI avAje prasaMzA pAtra banela che. zrI kAMtilAla korAe A kArya mATe je rIte sevA Ape che te abhinaMdanIya hoI kAryavAhI samitinA nirNayAnusAra Aje suvarNa caMdraka arpaNa karavA je suavasara prApta thayela che tene sI vadhAvI lezo. zrI mohanalAla dIpacaMda cokasIe paNa zrI korA jevA muMgAsevakanI kadara thAya te yogya ja che ema jaNAvyuM. zrI sohanalAlajI ema. koThArI paNa samarthanano sUra purAvyA. atre zrI kAMtilAla DA. korAne pramukha zrI mohanalAla lallacaMda zAhanA zubhahaste suvarNacaMdraka enAyata karavAmAM Avyo hato. | bAda zrI rUghanAthabhAI jIvaNabhAIe pATaNavAvamAM nikaLela pratimAjI vigere aMge kAryavAhI cAlu rAkhavA sUcanA karI hatI. saMsthAnA upa-pramukha zrI phulacaMda zAmajIe e aMge konpharansa dvArA cAlatI kAryavAhI vistRtapaNe darzAvI hatI. bAda pramukha zrI mohanalAla lallacaMda zAhe konpharansanA kArya aMge vidhAyaka paddhati svIkArI tene sarva vyApI saMsthA banAvavA vijJapti karI hatI. sabhyone vicAraNArthe maMtrInuM nivedana chapAvIne maLe te sUcana zrI jIvarAja bhANajI zAha ane bIjA keTalAka sabhyo taraphathI maLatAM pramukhazrIe te sAIkalaoNsTAIla karI ApavA anumati darzAvI hatI. vizeSamAM bhaviSyamAM maMtrInuM nivedana chapAvI sabhAmAM sabhyone ApavAnI paddhati rAkhavA maMtrIone sUcana thayuM hatuM. bAda sabhA ravivAra tA. 5-10-1958 upara mulatavI rahI hatI. akhila bhArata jaina . konpharansa sthAyI samitinI bIjA divasanI beThaka ravivAra tA. 5-10-1958 nA roja savAranA 9 vAge zrI mohanalAla lallacaMda zAhanA pramukhapade zrI zakuMtalA kAMtilAla jaina garlsa hAIskUlanA sabhAgRhamAM maLI hatI. prAraMbhamAM sabhyone mukhyamaMtrInA nivedananI sAIkalosTAIla karelI nakalo vaheMcavAmAM AvI hatI. bAda zrI kezarIcaMda jesaMgalAla zAhe jaNAvyuM ke adhivezana bAda ghaNA lAMbA samaye sthAyI samiti maLe che. konpharansanA kArya aMge mukhyamaMtrIoe raju karela nivedana ghaNI vicAraNuM mAMgI le che. saMsthA mATe jeNe aneka bhogo ApyA teone sthAna rahyuM nathI ethI paristhiti vikaTa banI lAge che. samAja vadhu nakkara kAryavAhInI AzA rAkhe che ane te mATe sarva prakAre sahakAra Apaze evI khAtrI asthAne nathI. atre zrI puMjAlAla ena. zAhe nivedanamAM darzAvela keTalIka bAbato aMge khulAso pUchyA hatA je mukhyamaMtrIe ApyA hatA. bAda zrI jeThAlAla lakSmIcaMda, zrI ratilAla rAmacaMdra dozI, zrI navInacaMdra bhogIlAla jhaverI, zra saubhAgyacaMdrajI siMgI ane zrI bhagubhAI Adi saMgIna yojanA raju karavA jaNAvyuM hatuM.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga navembara 1958 bAda zrI motIlAla vIracaMda zAhe kahyuM ke kAryavAhI samitimAM lagabhaga badhA pradezonuM pratinidhitva AvI jAya evI rIte sabhyo levAyA che ane thoDA samayamAM judA judA pradezamAM pracAra mATe yojanA karavAnI dhAraNA rakhAI che. Apa sau kArya karavAnI muzkelIo vicArazo to jaNAze ke sUcana karavA karatAM amala karavAmAM ghaNI muzkelIo Ave che. chatAM ApaNe to kaoNnpharansane kAryakSama banAvavI che ane Apa saunA sahakArathI te dizAmAM saphaLatA maLaze. zrI choTubhAI ena. zAha konpharansanI kAryavAhI upara daSTipAta karI muMbaImAM cAlatA udyogagRha aMge keTalIka hakIkata raju karI ane te aMge baMdhAraNIya dRSTie spaSTatA karavAnI AvazyakatA upara bhAra mUkyo. bAda zrI mohanalAla dIpacaMda cokasIe jaNAvyuM ke judI judI samitio dvArA je kArya thayuM che tethI saMtoSa na mAnatAM vadhu saMgIna kArya tarapha prayANa karavAnI AvazyakatA che. janatA sahakAra ApavA haMmezA taiyAra che. zrI choTAlAla kAlidAsa zAha, zrI kAMtilAla ujamalAla,zrI zAMtilAla ratanacaMda, zrI prANajIvanadAsa ha. gAMdhI, zrI vADIlAla jIvarAja zAha ane zrI rAyacaMda gulAbacaMda (acchArI), Adi e phaMDa ekatra karI kArya vistAravA aMgenA maMtavyo rajU karyo. bAda nIce mujabano TharAva pasAra karavAmAM Avyo hatA. mukhya maMtrIonuM nivedana zrI jaina zvetAmbara konpharansanA mukhya maMtrIoe tA. 4-10-1958nA roja akhila bhArata jena ve. kaoNnpharansa sthAyI samiti samakSa je nivedana ane hisAba raju karela che tenI noMdha levAmAM Ave che. darakhAsta H zrI dhIrajalAla TokarazI zAha Teko : zrI ratilAla choTAlAla zAha TharAvaH sarvAnumate pasAra ravivAra, tA. pa-10-1958nA roja rAtrInA ATha vAge sthAyI samitinI mokupha rahelI beThaka zrI mohanalAla lallacaMda zAhanA pramukhapade maLI hatI. prAraMbhamAM mukhya maMtrI zrI jayaMtilAla ratanacaMda zAhe savAre maLela sabhAmAM racanAtmaka zilIe je mArgadarzana ane sUcanAo thaI tene AvakArI hatI. bAda zrI choTubhAI ena. zAhe udyogagRha aMge muMbaImAM AlatI pravRtti viSe keTalIka vicAraNIya hakIkato (baMdhAraNAdine sparzatI) rajU karI. zrI paramAnaMda kuMvarajI kApaDIAe udyogagRhanI vividha pravRttio viSe vivecana karI tene sahAya ane sahakAra ApavA apIla karI. A aMge keTalIka carcA upasthita thatAM pramukhazrIe sarva vigato tapAsI javA kahyuM hatuM. atre konpharansanA baMdhAraNa pheraphAra (kalama 5 nI noMdha naM. 6) viSe mukhya maMtrI zrI sohanalAla ema. koThArIe bhUmikA rajU karI. kAryavAhI samitie sucavela sudhAro svIkAravA apIla karI. A aMge zrI puMjAlAla ena. zAha, zrI zAMtilAla ratanacaMda dozI, zrI prANajIvanadAsa ha. gAMdhI, zrI navInacaMdra bhogIlAla jhaverI, zrI mohanalAla dIpacaMda cokasI, zrI pravINacaMdra zivajI zAha, ane zrI phulacaMda zAmajI e potAnA dRSTibiMduo rajU karyA hatA. bAda nIce mujaba TharAva pasAra karavAmAM Avyo hato - 4 baMdhAraNamAM pheraphAra zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansanA baMdhAraNanI "sabhAsado" zirSaka kalama naM. 5 nA nIcenI noMdha naM. 6 nIce pramANe rAkhavI - (6) murabI tathA sabhAsado taraphathI maLelo lavAjamAM kAyamI nibhAva phaMDamAM jamA karavAmAM Avaze ane te rIte jamA thayelI rakamanA vyAjano ja upayoga thaI zakaze." darakhAsta H zrI paramAnaMda kuMvarajI kApaDIA Teko : zrI caMdulAla vardhamAna zAha TharAva : 1 viruddha bahumate pasAra bAda zrI hirAlAla eca. dalAle kaoNnpharansanA Atma saMzodhana svarUpa vivecana karI adhivezana vakhate mAtra urmizIla banavAne badale kArya karavAnI tamannA sevavA, dareke dareke jainanA zvAsocchavAsamAM kaoNnpharansanuM kArya vahe tevI yojanA karavA, pUrvagraho tajI devA, ahamabhAva choDavA, lokazAhImAM bahumatine mAna ApavA, paraspara vizvAsa rAkhI kArya karavA, sahiSNutA, prema ane mamatAthI eka bIjAnA hRdayane jItavA, mAtra TharAvo karavA karatAM alpa paNa yojanApUrvaka kArya upADavA, sarva pakSone sAthe rAkhI kArya karavA, sevakanI bhASA bolI zeThapaNAnuM mAnasa rAkhavAnI vRttine tilAMjalI ApavA vagere aneka mahatvapUrNa muddA raju karyA hatA. zrI ratilAla sI. koThArIe jaNAvyuM ke samAjamAM kAma karanAra sAcI vyaktione zodhavA prayatna karavA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga navembara 158 joIe ane samAjanA kAryamAM badhA samAna kakSAe che ema manAvuM joIe. temaNe ratalAma prakaraNa aMge keTalIka upayogI vigato raju karI hatI. taduparAMta rAjakAraNamAM jenoe khAsa bhAga levA sUcanA karI hatI. bAda nIceno TharAva sarvAnumate pasAra karavAmAM Avyo hato - 5 ratalAma jinAlaya prakaraNa ratalAmanA jinAlaya prakaraNa aMge madhyapradeza sarakAre muni zrI manakavijayajI upara je vaeNranTa ayogyarIte bajAvela che te pratye zrI jaina zvetAmbara konpharansa virodha darzAve che ane e bAbatamAM yogya kAryavAhI karavA kAryavAhI samitine sUcave che. -pramukhasthAnethI rajUH TharAva sarvAnumate pasAra bAda zrI kezarIcaMda jesaMgalAla, zrI puMjAlAla ena. zAha, zrI ratilAla choTAlAla zAha, zrI choTubhAI ena. zAha, zrI kAMtilAla vIracada (mAlegAma) Adie piTAsamitionI punararacanA vagere aMge vidhavidha sUcanAo karI hatI. zrI dhIrajalAla TokarazI zAhe ene anumodana ApI saMsthAne vega ApavA sUcanA karI. zrI varadhIlAla vamaLazA zeTha, zrI vADIlAla jIvarAja zAha, zrI maganalAla bhagavAnajI zAha, zrI dIpacaMda maganalAla zAha, zrI zAMtilAla ratanacaMda dozI ane zrI mohanalAla dIpacaMda cokasI Adi sabhyoe kAryavAhI eka ja sthaLe kendrita karavA karatAM tenI jUdA judA sthaLoe vaheMcaNI karavA sUcavyuM. bAda zrI mohanalAla lallacaMda zAhe sabhyonI sUcanAo upara kAryavAhI samitimAM vicAra karavA jaNAvyuM hatuM. AjanA rAjanaitika kSetramAM kaoNnpharansanI jarUrIAta viSe be mata nathI ane tethI tene puSTa banAvavA mATe saunA sahakAranI apekSA rahe che te daSTie vakhatovakhata sarva sabhyonA saMparkamAM rahevA prayatna karavAnI IcchA vyakta karI hatI. bAda zrI muMbaI ane mAMgaroLa jaina sabhA, bahAragAmathI AvelA sabhyono mukhyamaMtrI zrI jayaMtilAla ratanacaMda zAhe AbhAra mAnyo. pramukhazrIno AbhAra mAnavAnI darakhAsta zrI kazarIcaMda jesaMgalAle karI jene zrI choTubhAI ena. zAhe Teko Apyo. te maMjura karI "prabhu zrI mahAvIranI jaya" dhvanI vacce beThakanI pUrNAhuti thaI. dhArmika abhyAsa ekIkaraNa zrI jaina zvetAmbara dhArmika ekIkaraNa samiti dvArA tA. 18 ane 19, okaTobara, 1958 zani-ravivAranA divasoe zrI. jaina zvetAmbara konpharansa kAryAlayamAM zrI. prasannamukhabhAI suracaMda badAmI, bAra-eNTalonA pramukhapade eka saMmelana yojAyuM hatuM je vakhate zrI jaina tAara ejyukezana borDa, muMbaI, zrI jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA, zrI jaina dhArmika zikSaNa saMgha, muMbaI zrI jaina tatvajJAna vidyApITha, punA zrI rAjanagara jena . mu. dhA. I parIkSAlaya, amadAvAda ane anya zikSaNa saMsthAonA pratinidhio tema ja A viSayamAM rasa lenAra keTalAka gRhastho upasthita hatA. A samelanamAM nIce pramANenA TharAvo thayA che - TharAvo 1lo : dhArmika zikSaNanA abhyAsa ane pracAranA kSetramAM kAma karatI saMsthAonA pratinidhio tathA dhArmika zikSaNamAM rasa letA sajajanonI A sabhA evo TharAva kare che ke-jaina zvetAMbara mUrtipUjaka samAjanI dareka dhArmika zikSaNa saMsthAomAM eka sarakho dhArmika abhyAsakrama hovo joIe tema svIkAre che. TharAva roH dhArmika abhyAsakrama ekIkaraNa saMmelananI A sabhA karAve che ke jaina kave. mUrti. samAjanI zikSaNa saMsthA omAM sarakho dhArmika abhyAsa karAvI zakAya te mATenI rUparekhA taiyAra karavA tathA pAThya pustakonuM sUcana karavA ane te aMgenuM tamAma kAmakAja karavA nIcenA 21 sabhyonI eka samiti vadhArAnA sAta sabhyo nImavAnI sattA sAthe nImavAmAM Ave che. A samitie moDAmAM moDA eka varSamAM dhArmika abhyAsanI rUparekhA taiyAra karavI. zrI jaina . ejayukezana borDa, jaina zreyaskara maMDaLa, jaina dhArmika zikSaNa saMdha, jaina tatvajJAna vidyApITha, rAjanagara dhA. I. parIkSA saMsthA A pAMce saMsthAone darekanA traNa traNa pratinidhi (16) zrI prasannamukhabhAI suracaMda badAmI, (17) zrI amRtalAla kAlidAsa dozI (18) zrI manasukhalAla tArAcaMda mahetA (19) zrI amRtalAla kAlidAsa (20) zrI ratIlAla dIpacaMda desAI (21) zrI motIlAla vIracaMda H (kanvInara) zrI mohanalAla dIpacaMda cokasI. taduparAMta TharAva naM. 3 ane 4 samitinI bhaviSyanI kAryavAhInI rUparekhAne lagatA che.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga 13 navembara 1958 sajana saMbaMdhI duhA saMpAdaka : prA. maMjulAla ra, majamudAra ema.e., pIeca. DI. ['sajana saMbaMdha prakAza' nAme sajana (saM. vanana)nA te sabaMdhI 123 dUhAono nAnakaDo graMtha zInoranA kihAM koIla? kihAM aMbavana kihAM cAtaki? kihAM meha?? jJAnabhaMDAramAM pothIrUpe che. temAMthI keTalAka dUhA ahIM dUra gayAM navi vIsaraI giruAtaNa saneha. paricayarUpe UtAryA che. dUhAnI bhASA saM 1500-1600 nI AsapAsanI che. keTalAka dUhA sajana ne paNa lAgu sajana kimaI na visaI desavideza gayAI ? paDe che paraMtu teno pradhAna sUra premIonA premane sparza jima jima sajana saMbhAI tima tima nayaNa jharAI cheH "sajana" uparathI banelo "sAjana' zabda paNa vaparAzamAM cheH dareka dUhAnI chAyA ApatAM laMbANa stau digyara ugamaI stau dADama-kula : thavAnA bhayathI mAtra mULa dUhA ja ahIM ApyA che; te rasau jau milaI kavaNa karizyaI mUla! moTA bhAganA to saheje samajAya tevI che. - saMpAdaka] 12 kamalinI jalammi vasaI caMdA vasaI AkAsa: je jenti cittaI vasaI te chaI tenDi pAsa. sajana! tuha viyogaDaI je muja bhani ati du:kha : te duHkha jagadIzvara lahaI maI na kahAI mukha. ADA DuMgara ati ghaNA, vici vAhalI asaMkhaH mana jANaI UDI maluM : devaI na dIdhI paMkha! jiNi dII mana ulasaI, jiNi dIThaI sukha hoI: 14 te sajana dIsaI nahIM : avara ghaNerA hoI mana tolA, tanuM tAkaDI : neha ketA maNa dUI? lAgaI to lekha nahIM : traTau TAMka na dUI? saravara dIThau haMsalaI jANyau pUgI Asa : jau sara bagalaI boTiu, tau kima karaI vilAsa ? java UMdhuM tava jagavaI java jANuM tava bhAI: citti vasIla vallahA : INipari rayaNi vihAI! aMba bhaNI maI seviuM, kAyara huu karIraH 16 Asana puhutI manANI, teNi dukhi daI zarIra . prIti bhalI paMkhera, je uDini milaMti : paMkhavighaNAM mANasAM, alagA-thAM vilavaMti ! 17 kAraNa kimapi na jANiI sajana huvA sarosa : kAlI paNi koIla bhalI, jehani hRdaya viveka : kaI durjana bhariA? kaI aAro dosa? aMba-vihUNa avarayuM, bola na bolaI eka. sajana! tehavA mitta kari, jeddA, phophala caMga : sajana taNA saMdesaDA, suNatAM huI apAra : Apa kahAvaI kaTakaDA, paraha caDhAvaI raMga. jima jima valili pUchII tima tima nA'vaI pAra. sAjana-sarisI goThaDI. sAjaNa-sihuM saMyoga : purNa viNu navi pAmII ketau kIjaI soga? bhamara jANaI rasa-virasa, je sevaI vaNarAya ? dhuNa huM jANuI bApaDo, je sUku, lAkaDa khAya ? ghaDI huI mAsa-samI, vari-samA dina jAI: tu viyoga java saMbhAI tava bhojana viSa thAI ma ma jANisi e nehaDo I gAmi gayAI: bimaNo vAdhaI sarNa H tuccho huI khalAI.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena yuga navembara 1958 je na sAhitya zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA zatruono saMhAra karo. zatruo upara vijaya karatI ane AgaLa dhapatI prajAnuM tAdaza citra vedo pUruM pADe che. munio ane yationo saMhAraka Iddha ane nagarono nAza karanAra Idra e prajAno mAnya moTo deva che. e dhumakakaDa prajAne bhautika saMpattimAM rasa che. sthira thayelI prajAnI jema tene AdhyAtmika saMpattinI kalpanA paNa nathI. vedo e eka kAvyano rasAsvAda karAvI zake che paNa te skUla rasAsvAda ja ApI zake che. sUkSma ane sthAyI AnaMda ke AsvAda temAMthI maLI zake tema che nahi. sAhityanA saMpradAyadaSTie vibhAgo karavA e kyAM sudhI ucita che e prazna bAjue rAkhI jaina ane jainetara sAhityano bheda kaI bAbatomAM che teno ApaNe vicAra karIe. prAcInatAno vicAra karIe to jaina sAhitya kAlanI dRSTie vaidika sAhityanI apekSAe navuM che. paNa jema vaidikoe vedone apauruSeya mAnI anAdi siddha karavAno prayatna karyo che tema jainoe paNa kahyuM che ke mRta dravya daSTie anAdi che; kevaLa paryAya dRSTie te te kALanA tIrthakaroe navuM navuM rUpa ApyuM che. dezanI dRSTie vicArIe to vedonI racanA uttaramAM thaI che ane jainAgamono upadeza pUrva bhAratamAM bihAramAM thayo che. paNa tenI aMtima upalabdha saMkalanA ane lekhanamAM pazcima bhArate mahatvano bhAga bhajavyo che. vaidika sAhitya e kRti che ane jaina sAhitya zrata che. A dRSTie bamAM lekhanI pradhAnatA nathI paNa upadezanI pradhAnatA che. vedonI saMkalanA e eka RSino upadeza nathI paNa aneka kavio athavA RSionI racanAono samAveza temAM che; jyAre AgamanA maulika aMgagraMtho kevaLa eka bhagavAna mahAvIranA upadezonI saMkalanA manAya che. A dRSTie tenI vizeSa samAnatA bauddha tripiTaka sAthe che. te paNa eka bhagavAna buddhanA ja upadezanI saMkalanAnuM phaLa che. jaina Agama prAkRta bhASAmAM che, tyAre vaidika mRti saMskRta bhASAmAM nibaddha che. vaidika Rti adhikAMza devonI stutirUpa che jyAre jaina zrata vize tema nathI. temAM te AcaraNa saMbaMdhI upadezane mukhya sthAna che. vedonI jema jaina zrata paNa gadyapadya uyarUpe upalabdha che. A badhI tulanA to jenajenetaranI bAhya daSTie thaI. veda vAMcatAM eka vastu je sAme tarI Ave che te e che ke jIvanamAM taravarATa anubhavatI eka utsAhI prajAnuM te sAhitya che. jIvanasAMsArika jIvanathI dUra bhAgatI prajAnuM citra vedamAM nahi maLe, paNa bhautika saMpattinI pAchaLa paDelI prajAnuM darzana temAM thAya che. RSioe devonI stuti karI che ke amane gAyo Apo, saMtAna Apo, jamIna Apo, dhana-dhAnya Apo, amArA e ja vedonA pariziSTa rUpe racAyela sAhitya je vedAMta ke upaniSadonA nAme prasiddha che te vAMcatAM eka judI ja jAtanuM citra ApaNI samakSa khaDuM thAya che. temAM bhautika saMpattinA Agrahane badale viratino navo sUra saMbhaLAya che. vaidika yajJayAgone phUTI naukAnI upamA ApavAmAM AvI che ane spaSTa jAhera karavAmAM AvyuM che ke e kAMI tArI zakaze nahi. taravA mATe to koI bIjo ja upAya levo joIe ane te AtmAnI oLakha che. vidvAnone prazna thayo che ke acAnaka A navo moDe kyAMthI e vaidika sAhityamAM Avyo? A praznanuM samAdhAna zramaNonI vicAraparaMparAmAM maLI rahe che ema temaNe nakkI karyuM che. zramaNonI paraMparAnuM astitva vedagata yati muni Adi zabdo dvArA to siddha thAya ja che uparAMta vaidika AryonA Agamana pahelAMnI bhAratanI je sabhyatA siMdhu sabhyatAne nAme oLakhAya che tenA avazeSomAM maLI AvatI dhyAnamudrAvALI mUtiothI paNa siddha thAya che. eTale vidvAnonuM mAnavuM che ke brAhmaNa ane zramaNa paraMparAnA samanvayakALamAM upaniSado racAyA; eTale temAM navI vicAradhArA praviSTa thAya e saMbhavita che. te ja pramANe e ja kALanA zramaNa sAhitya-jaina ane bauddha sAhityamAM-paNa e samanvayanAM pramANa maLI Ave che. Adarza tyAgInI saMjJA sAco brAhmaNa ane Adarza dhArmika puruSanI saMjJA Arya, yajJanI AdhyAtmika vyAkhyA-e badhuM brAhmaNa-zramaNanA samanvayanI sUcanA ApI jAya che, eTale e vastu
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga navembara 1958 nizcitapaNe kahI zakAya ke je AdhyAtmika jhoka vedomAM na hato te tenA aMtima pariziSTamAM dAkhala thayo tenuM mULa anyatra zodhavuM joIe ane tenI zodha karIe to te vakhatanuM jaina ane bauddha sAhitya tenuM pramANu upasthita kare che. A rIte jotAM zramaNa sAhityanI eka zAkhA jaina sAhityanI je eka mukhya vizeSatA che te bIjI koI nahi paNa tenI AdhyAtmikatA che. vedomAM tattvadaSTie joIe to aneka devono samanvaya chevaTe eka devamAM karavAmAM Avyo che ane te devane vividha nAme pokArI zakAya che ema kahevAmAM AvyuM che ane e paNa niSkarSa che ke jagatanA mULamAM koI eka ja vastu che. A vastu te upaniSatkALamAM brahma athavA AtmAne nAme oLakhAI. brahma to ThIka paNa e vastu te AtmA che evI mAnyatAnuM mULa paNa adhyAtmavAdamAM zodhavuM joIe. arthAta vividha devo ane brahmanuM sthAna AtmAe lIdhuM ane AtmAne ja upAso, enuM ja zravaNamanana karo Adi kahevAmAM AvyuM. A vastu adhyAtmavAdanI sUcanA ja nathI ApatI paNa tenuM te kALe keTaluM mahattva hatuM e paNa siddha karI Ape che. zramaNa sAhityanI vizeSatA e che ke temAM tatvadaSTie eka nahi paNa aneka ane te paNa AtmA ane jaDa athavA cetana ane acetana ema be vastuo mAnavAmAM AvI che. veda ane vedAMtamAM advaita che te AmAM daita che; ane daitamAM je AtmA che tenuM ja mahattva che. A hakIkata jaina sAhityanA pAne pAne siddha karI zakAya che. AtmAnA A mahatvanA kAraNe ja zramaNa sAhitya e AdhyAtmika sAhitya che ane e adhyAtmanI asaranuM pariNAma upaniSadonI vilakSaNa racanAmAM rapaSTa thAya che. eTale jaina sAhi. tyanI prAthamika vizeSatA tenA adhyAtmavAdamAM che ema kahI zakAya. e adhyAtmavAdanI AsapAsa ja jaina sAhityamAM vividha viSayonA graMtho racAyA che. jIvazAstra, bhUgoLa ke khagoLano AdhyAtmikatA sAthe zo saMbaMdha che ema koI pUchI zake che; paNa e jIvazAstra hoya ke bhUgoLa yA khagoLa zAstra hoya paraMtu tenA nirUpaNano prasaMga ke avasara samagrabhAve jIva athavA AtmAnI je vividha sAMsArika avasthAo che tenA bhalAbUrA karmane aMge thAya che ane jIva uttarottara vikAsa karato yAM kyAM kevI rIte utpanna thAya che ane e sthaLo mAM kevAM che e prasaMgane laIne ja jIvazAstra, bhUgoLa ke khagoLa jevA viSayo jene dekhItI rIte adhyAtmazAstra sAthe kazo ja saMbaMdha na dekhAya chatAM vyavasthita rUpe nirUpavAmAM AvyA che, ane jainadaSTikoNathI samagra bhAve vizvaracanAnuM varNana karavAmAM AvyuM che. game te viSayanuM zAstra hoya paNa chevaTe teno saMbaMdha jIvanA-AtmAnA mokSazAstra sAthe svataH joDAI jAya evI ekasUtratA samagrabhAve jaina sAhityamAM che. jIvano baMdha ane mokSa, saMsAra ane nirvANa--enuM citra rajU karI jIvanI ruci saMsArathI haTAvI mokSAbhimukha ke nirvANAbhimukha karavI e jaina sAhityanI nAnImoTI kRtinuM dhyeya che. e dhyeyathI je bahAra hoya tene jaina sAhityanI koTimAM sthAna na hoI zake-pachI bhale te jaina AcAryanI kRti hoya. jaina AcArya lakhe eTale te jaina sAhityamAM samAviSTa na thaI zake, paNa jaina dharma ane darzanane anukULa paddhatithI je nirUpaNa karavAmAM AvyuM hoya to ja te graMtha jaina sAhityanI saMtAna prApta karI zake che. A dRSTie jotAM jena AcAryoe racelA caritagraMtho e jaina purANunI saMjJA pAmyA, ane temAM vaidikonA rAmAyaNa-mahAbhArata ane bIjAM aneka kathAnako AvyAM che, chatAM te graMtho vaidika eTalA mATe ja na kahevAya ke temAM kathAtaMtumAM thoDuM ke adhika sAmya hovA chatAM tenI dArzanika ke dhArmika pRSThabhUmi e vaidika rahI nathI paNa zramaNa athavA tenI eka dazana ke dharmanI pRSTabhUmi para racavAmAM AvI che. A kAraNe ja jaina rAmAyaNa e rAmacarita chatAM te vAmI.ke rAmAyaNanI jema samAnabhAve vedikone mAnya thaI na zake e svAbhAvika che ane e ja kAraNe te jaina rAmAyaNa evA nAmathI prasiddha thAya che. A ja vastu vividha kAvyo ke mahAkAvyo vize paNa kahI zakAya. eTale ke kathA ke kAvyavastu ekanuM eka hovA chatAM pRSThabhUminA bhedane kAraNe tenA jaina-jainetara evA bheda paDI gayA. AvI jaina pRSThabhUminA AdhAre racAyela sAhitya te jaina sAhitya che ane tenI vizALatA ane vividhatAno khyAla hajI vidvAnone paNa Avyo nathI. paricaya ja jayAM nathI tyAM te vizenA abhyAsagraMtho ke mananadvArA niSpanna svataMtra graMtho Adhunika kALane anurUpa kyAMthI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga hoya? bhANA jainAcAryo potAnA kALamAM neka kAma karI gayA. tene prakAzamAM zAvavAnuM kArya navI peDhInuM che, pazu kheda che ke navI peDhI e tarapha udAsIna che. e sAhityamAM je jIvanamUlyo che te AjanI prajAne anupayogI hoya ane te aMdhArAmAM rahe to to kAMI A Wan navembara 1958 vAMdho nahi, paNa kheda eTalA mATe che ke Aje gAMdhIinA yuga pachI hiMsAne je viSa mahattva koMka kSetra maLyuM che te ahiMthI ja anupraNita e sAhitya che. ane tethI tenI upekSA e mAnavasamAja mATe hAnikara chaeN. ma bhoge ahiMsA svargamAM dardInI sabhA bekI che. IMdre bhASaNa karavA ubhA thAya che. "jagatamAM-mRtyulokamAM Aje eka jaina ati dharAve che ke jene jIva karatAM paNa ahiMsA vhAthI deza karatAM dayA pyArI che ! " " " hApha " ekAda be vRMdara, deva chaMNI uMDayA. teo paDakArI boldhA " evI te kraSNu che? ame tenI Teka DoLAyamAna karavA taiyAra chIe. " .. k hiM khole che " te mahAnubhAva jaina dharmanA bhAvI soLamA tIrthaMkara zAMtinAtha bhagavAna che--drAlamAM te rAjA che. samajyA ke ? " vyaMtara devatA eTalAthI zAMta na thayAM. tenAM aMgo thatharI uThyAM ane temAMnA be jaNAe turatamAM ja e ke khAja te khIjAe pArevAnuM svarUpa lIdhuM. phADa karatAM pAMkha dazAvatAM mRtyulokamAM kyAthI te pAravuM upAyamAM poMsabAne khIla rAntanA hAthamAM bAvI karagarI dALyuM, " bacAvo rAjA ! ApanA caraNe huM beTho chuM. mane mAro vA tAro, mArA janma ane maraNanI gAMTha Apane ja othI yA bAMdhavAnI che. "3 traNeka miniTamAM bAja pakSIgse vikarALa re rAjA samakSa khAvI potAnA bhakSAnI yAcanA karI. rAjA kahe che '' o khAja pakSI, tuM zuM mAge che? mane kaMI samaja paDatI nathI ke A rAjA pAse tuM mA. che " mArUM bhakSya ! pAko mAla pacAvI pADanAra rAjA ! huM ApanI pAse mArA bhaThyApI nirmANu thayela A pArTInuM mAguM chuM " bhAruM karyu * kSamA karo, zaraNe AveluM pArevuM huM tane nahi soMpI zakuM " rAjA kholyA. 33 !! te bahu ja bhUkhyo thayo chuM, pArevuM nahiM to pachI tArUM mAMsa, pazu bemAMthI eka to jarUra Apa bAja kholyo. rAnae prasanna vadane trAjavAM maMgAvI eka paLAmAM pArevuM ne bInamAM potAnA zarIranAM eka pachI eka aMga kApI mUkatA gayA. eka va AkhI kapAI gaI nAM patuM potAnuM palluM haryu laoN che. devatAoe jAlI karI1 bIjI jhAMdha paNa kapAI gaI, chatAMya uMcuM ! e pArevAnA vajanathI paNa halakuM! AgaLa kApavA jAya che tyAM " banne devatAo pragaTa thayA * sannura, rAjAjI, basa thayuM. mAgo mAgI lyo varadAna; amone mApha karo. " " mAphI zAnIke mAro dharma meM kho " rAe kahyuM. * devatAoe prasanna thaI IMdranI AgaLa jaI te rAjAnI muktakaMThe prazaMsA karI. IMdra paNa vismaya pAmyA. bhabhoge ahiM pALanAra-tane vaMdanA. baMsI
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga navembara 1958 huM garva a ne A naM da ra zrI ratilAla dIpacaMda desAI dIna-dalito to ThIka paNa rAjA-mahArAjAo, rAjarANIo ane rAjakumAro, zrImaMto ane RSiputro, vilAsIo ane sattAdhArIo temaja paMDito ane ahaMmanyo sudhdhAMne e jAdu sparzI gayo hato. ane e jAdu paNa kevo?-bhogano nahIM paNa tapano, saMpattino nahIM paNa tyAgano, vilAsano nahIM paNa titikSAno, vAsanAno nahIM paNa saMyamano ane svArthano nahIM paNa samarpaNano ! saMsArano garva tajIne AtmAno AnaMda e ja jANe mAnavInuM dhyeya banyuM hatuM. Avo hato pacIsaso varSa pahelAMno e baDabhAgI yuga. e baDabhAgI yuganI A pacIsaso varSa pahelAMno e samaya. saikAothI baMdhiyAra thaI gayelAM dharmatIrthanAM nIra zramaNasaMskRtinA abhyadaye lokajIvanamAM vahetAM karyo hatAM. dharmamaMdiranA dvAre pahoMcIne koIpaNa mAnavI e tIrthasalilamAM snAna karI pAvana thaI zakato. mAnavajIvanamAM navacetanAno saMcAra thayo hato. verAna banelA dharmakSetramAM Thera Thera navavasaMta khIlI UThI hatI. pavana, pANI ane prakAzanI jema dharmano mArga sau koIne mATe mokaLo banyo hato. janma moTAIno yuga saMkelAvA lAgyo hato. satkArya kare te moTo ane je kare te pAme nA navayuganI uSA pragaTavA lAgI hatI. tarachoDAyelI mAnavatA Aje navasvarUpa pAmIne AzA ane abhyadayanA nAdathI nAcI UThI hatI. dInaduHkhIo, dalito, patito, tiraskRta ane strIo to jANe punaHpratiSThA, punaHsaMskAra ane punarjIvanano AnaMda mANavA lAgyAM hatAM, mAnavI adhama lekhAto maTI gayo hato. adhamatAnAM kRtyo kare e adhama-bhale pachI e rAjA hoya ke ka-e navAM mUlyonI pratiSThA thaI hatI.. lokajIvananAM Adara vadhI gayAM hatAM. lokabhASAnAM Adara sthapAtAM jatAM hatAM. dharmopadezo ane dharmazAstro devabhASAne badale lokabhASAnI pAMkhe caDIne cArekora prasarI gayAM hatAM ane bhAnavayone ajavALatAM hatAM. dharmonA vAdavivAdane badale dharmanA AcaraNanAM mUlya vadhI gayAM hatAM. "pALe teno dharma" e maMtra saune mugdha banAvato hato. na banavAnuM banI gayuM hatuM ! na kalpeluM Aje sAcuM karyuM hatuM! mAnavajIvana mukitano AnaMda anubhavatuM hatuM. gavitA ane abhimAnIone potAnuM aMtara tapAsavAnuM mana thAya evuM vAtAvaraNa sarjatuM hatuM. ghaDIbhara to mAnavane thatuM : "AthI mukti! Avo AnaMda ! AvuM jIvana! A te svapna ke satya? ane e satya mAnavasamUho upara jANe jAdu karI jatuM. e jAduthI koNa bace ane koNa na bace? are, dazArNa dezano rAjA dazArNabhadra nyAyI, prajAvatsala, zIlasaMpanna ane dharmapremI hato. lokakalyANa mATe prajAnuM pAlana ane AtmakalyANa mATe dharmanuM pAlana-e be cakro upara eno jIvanaratha cAlato hato. e saMtoSI hato, sukhI hato ane zAMtino cAhaka hato. bhagavAna mahAvIranA dharmoddhArane maMtra ene paNa kAmaNa karI gayo. e bhagavAna mahAvIrano parama upAsaka ane parama bhakta banI gayo. bhagavAnanA dharma pratye e aMtaranI AsthA dharAvato; ane bhagavAnanA jIvananI, emanA upadezanI ane emanA dharmoddhAranI vAto te khUba bhaktipUrvaka sAMbhaLI raheto. koI zraddhALu bhagavAnanAM darzana karyAnI ke emanA zrImukhe dharmazravaNa karyAnI vAta karatuM ane rAjA dazArNabhadranuM hRdaya gagadita thaI jatuM, lAgaNInA bhArathI dravI jatuM-jANe mAkhaNano piMDa ja joI lyo! rAjAne ahoniza thayA karatuM : "jyAre bhAgya jAge ane jyAre bhagavAnanAM pavitra caraNothI A bhUmi pAvana thAya, emanAM darzanathI A netro kRtArtha thAya, emanI vANIthI A karNa dhanya bane ane emanA caraNarajathI A jIvana kRtakRtya thAya!" cAtaka meghanI rAha jue ema rAjA dazArNabhadranuM aMtara bhagavAnanA AgamananI
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga 18 navembara 1958 rAha joI rahyuM hatuM; bhagavAnanA darzana mATe jhaMkhI rahyuM hatuM. e madhurI AzAmAM ne AzAmAM divaso vItatA jatA hatA. ane eka divasa e AzAnA choDane saphaLatAnAM puSpo khIlI UDyAM. rAjakAjamAM gUMthAyelA rAjavIne eka divasa vanapAle vadhAmaNI ApIH "svAmI ! ApanA rAjyamAM dazArNaTi giri upara zramaNa bhagavAna mahAvIra samosaryA che." rAjAnuM aMtara AnaMdathI nAcI uThayuM. e tyAM rahyA rahyA bhagavAnane bhAvapUrvaka vaMdI rahyA. emane lAgyuM ke Aje to mAre mAgyA meha varasyA! bhagavAna mahAvIra tyAre caMpAnagarIthI vihAra karIne dazArNadezamAM padhAryA hatA. rAjA dazArNabhadra vicAre cheH "jIvananA A mahadhanya avasare huM zuM karuM ? svAmI to trilokanA nAtha che. emanuM svAgata huM zI zI rIte karuM ?" rAjAnA aMtaramAM bhaktinAM pUra UmaTayAM che. e pUra khAvyAM khALI zakAya ema nathI. e rAjamaMtrIne ane rAjakarmacArIone satvara bolAve che. ene thAya che ke AvA parama AnaMdanA avasare AkhI nagarI AnaMdamAM taraboLa bane to kevuM sAruM ? ane e nizcaya kare che ? "mArA rAjyanI sarva prajA ane zobhA sAthe huM AvatI kAle prAtaHkALe bhagavAnane vaMdanA karavA jaIza." rAjAe maMtrIone sUcanA ApI : "maMtrI rAja, jeje; prabhunA svAgatamAM kazI vAtanI UNapa, kazI vAtanI khAmI ke kazI vAtanI khoDa na rahe. Aje Avyo che evo avasara vArevAre Avato nathI Aja to ApaNI jAtane ane ApaNI sarva saMpattine dhanya banAvavAnI ghaDI maLI che. eTale ApaNu rAjayanI ane prajAnI sarva zobhA tyAM hAjara thAya ane ApaNe e mahAprabhunuM evuM svAgata karIe ke enA madhura smaraNomAM ApaNAM aMtara cirakALa sudhI AnaMda anubhavyA kare. bhAre AnaMdano A avasara che! bhAre AnaMdathI e UjavavAno che. sarvatra AnaMda AnaMda prasarI rahe eTale ApaNe kRtArtha thayA." sUryAsta thayo ane ADI mAtra rAta ja rahI. paNa aMtaranI utsukatA ane AnaMdanI helImAM e rAta jANe amApa banI gaI! AnaMdamagna rAjAjInuM aMtara to mAtra eka ja ciMtavana karI rahyuM che: "kyAre prAtaHkALa thAya ane kyAre sarva zobhA ane Aibara sAthe huM prabhunA caraNomAM upasthita thAuM!" rAta paNa vItI gaI. prabhudarzane javAno mahotsava sajaja thaI gayo che. rAjyanI tamAma sAmagrI emAM hAjara thaI gaI che. gajadaLa, hayadaLa, rathadaLa ane pAyadaLa e caturaMgI senA bhAre bhabhakabharyo sAja sajIne tyAM khaDI che. rAjamaMtrIo, nagarazreNIo, rAjarANIo, nagaravadhUo ane prajAjano vaibhavazALI veSabhUSA sajIne AvI pahoMcyAM che. jANe dharatIe svarganI zobhA dhAraNa karI che! rAjamArgo abila-gulAla ane puSponA pujethI maghamaghI UThyA che. gaganamaMDaLa dhajApatAkA ane toraNothI dedIpyamAna banI gayuM che. vAjiMtronA madhura ninAdo cArekora relAI rahyA che. mahotsavanA prayANanI ghaDI AvI cUkI ane bahumUlA alaMkArathI zobhAyamAna rAjahasti upara ArUDha thaIne rAjA dazArNabhadra AvI pahoMcyo. devoneya durlabha evuM e dRzya hatuM. jANe koI cakravartI ke devarAja iMdra pote potAnA sarva Aibara sAthe vanakrIDAe saMcaratA hoya evuM bhavya e dazya hatuM! AnaMdanI eka kikiyArI karIne rAjahastio paga upADyo; ane jANe AkhA samAraMbhamAM eka ja AtmA hoya ema AkhI mAnavamedanI tAlabaddha rIte AgaLa vadhavA lAgI. Dagale Dagale rAjA dazArNabhadranA AnaMdamAM bharatI AvavA lAgI e manamAM uccare cheH "prabhu, Aja huM kRtakRtya thayo; dhanya thayo !" ane e svAgata mahotsava AgaLa ne AgaLa vadhavA lAge che. mahotsavanuM AvuM manohara, AvuM vaibhavazALI ane AvuM dedIpyamAna svarUpa nihALIne rAjAno AnaMda atiAnaMdamAM pariNamato jAya che. ane e AnaMdanA atirekamAM khumArIthI vicAre che : "bhalA, trilokanAtha tIrthakara bhagavAnanuM AvuM bhavya ane divya svAgata koIe karyuM haze kharuM? prabhunA bhakta te moTA moTA rAjAo che, paNa koIe AvuM svAgata karyuM hoya e jANyuM nathI. kharekhara, meM Aja adbhuta kAma karyuM !" jANe kuMdana upara kadhirano DhoLa caDato hoya ema rAjAjInA AnaMda upara garvano AchopAtaLo raMga caDavA lAgyo. emane potAne ja potAnI bhaktinI apUrvatA bhAsavA lAgI !
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena yuga 19 navembara 1958 pachI to AnaMdanuM sthAna garve laI lIdhuM ane rAjAjI ciMtavI rahyA : "bhalA, AvuM svAgata vizvamAM koI e karyuM haze kharuM? nA, nA, kharekhara; mAruM A svAgata asAdhAraNa che, abhUtapUrva che, advitIya che, ajoDa che." paLabhara to rAjAjI evA vicAramagna bane che - jANe emane garvasamAdhi lAgI gaI. pachI pAchA e vicAre che: "kevuM alaukika A svAgata! AvuM to na bhUto na bhaviSyati. A svAgata ane A bhakti AgaLa to devoya zI visAtamAM! kharekhara, mAruM A svAgata to vizvamAM apUrva tarIke amara banI jaze ane devarAja iMdra ke cakravartInA moMmAM paNa AMgaLI nakhAvI deze !" dhIme dhIme AnaMdanA sthAne garvano kepha rAjAjInA aMtaramAM vyApI gayo. rAjAjInI bhakti jANe vibhaktimAM pariNamavA lAgI; paNa rAjAjIne enuM bhAna atyAre kyAMthI hoya?--ane e rIte rAjA dazArNabhadra prabhunA caraNomAM AvI pahoMcyA, prabhune vaMdana karIne parSadAmAM beThA. prabhunAM sAkSAta darzanano AnaMda kaMI ocho na hato. paNa e AnaMdanA caMdrane atyAre garvano rAhu AbhaDI gayo hato! rAjAnA aMtaramAM bajI rahelI AnaMdanI madhura baMsI upara garvanA dhaDAkAo potAnuM varcasva jamAvI beThA hatA. rAjA potAnA svAgatanI apUrNatAnA gavika khyAlamAM magna banIne beTho hato, ane taLAve jaIne mAnavI tarasyo pAcho Ave ema prabhudarzana pachI dharmasudhAnuM pAna karyA vagara pAchA AvavuM paDe evI sthiti sarjAtI AvatI hatI. koIe sthitine nivAre ? rAjA dazArNabhadra to hajIya prabhunI samIpa hovA chatAM garvanI mALAnA maNakA pheravI rahyo che, ane potAnA svAgatanI apUrNatAnA kephamAM masta banyo che ! jANe AnaMdarUpI dUdhanA mahApAtramAM garvarUpI eka biMdu paDIne ene nakAmuM karI mUkavAnI taiyArImAM che; paNa rAjAne e vAtano khyAla ja nathI. rAjA vicAramagna beThA che tyAM AkAza AkhuM duMdubhinAdathI guMjI uThe che. parvadA AkhI stabdha banIne joI rahe che. rAja dazArNabhadra paNa vicAranidrAmAMthI jhabakI jAya che ane e AkAza tarapha mITa mAMDe che te varNavI na zakAya ane jotAM jotAM paNa dharapata na thAya evuM svAgata AkAzamAMthI bhUmi tarapha AvI rahyuM che. devarAja indranA eka airAvatanI zobhA! vizvanI sarva zobhA enI AgaLa nagaNya banI jAya ! zI e mahotsavanI zobhA ! ane zuM alaukika e svAgata ! AkAzamAM apAra megha UmaTayA hoya ema asaMkhya hAthIo UmaTayA che; ane eka eka hAthInI zobhA na varNavI zakAya evI adbhuta, apUrva ajoDa banI che. A to daivI karAmata! ene mAnavI zuM pAmI zake? zuM mApI zake ? eka juo ane eka bhUlo. jANe phaNIdharanuM viSa utAranAra koI gAraDI banIne Aje devarAja Idra dharatI upara AvyA hatA ! rAjA darzANabhadra to A zobhAnI stabdhatAmAM potAnA mahotsavane ja kSaNabhara visarI gayA to pachI enI apUrNatAno gumAnI vicAra to manamAM Take ja zAno? iMdranA prayogathI rAjAnA aMtaramAM vyApeluM garvanuM viSa dhIme dhIme UtaravA lAgyuM. rAjAne thayuM: "re, huM kevo bhUlyo! mArA AnaMdanA caMdrane meM mithyA garvathI kalaMkita karyo ! ane te paNa jenA nAme ahaMkArane tyAgIne AtmAno uddhAra karavAno hoya enA ja nAme meM mArA AtmAne malina banAvyo!" rAjAjInuM mana vadhu aMtarmukha banyuM. dhIme dhIme emAM AtmabhAva ane AnaMdanI saravANI vahevA lAgI. emaNe potAnI jAtane ja jANe prazna karyo : meM mArA svAgatane apUrva kahyuM, abhUtapUrva kahyuM, advitIya kahyuM! kevo huM mUrkha ! bhalA, kyA jJAnanA baLe meM e garva dhAraNa karyo ke AvuM svAgata to na bhUto na bhaviSyati ? kayAM mAruM alpa jJAna ane kyAM mArI AvI kalpanAo! khare ja, huM prabhucaraNa pAmyA chatAM AkhI devonA rAjA IMdra Aje sabhA bharIne beThA che. e vicAre che : "bhalA, Aje kuMdana kathira banavAmAM kAM AnaMda anubhave ? sonA jevo rAjA dazArNabhadra Aje jAtane mATImAM kAM ragadoLe ? zuM garva, abhimAna ane ahaMkAranAM mAThAM phaLa enA khyAlamAM nahIM hoya? enI bhakti ane eno Anada Aje sarvanAzanA mukhamAM javAnI taiyArImAM che- zuM enuMya ene bhAna nahIM rahe ? zuM janmanI bhaktine paLavAranA garvamAM vilIna thavA daI zakAya? nA, nA, Ano IlAja to karavo ja ghaTe !" ane devarAja nizcaya kare che bhAre alaukika mahotsava sAthe prabhu mahAvIranAM darzane AvavAno !
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga 20 navembara 1958 bhIMta bhUlyo !" ane dhIme dhIme rAjAjInA aMtaramAMthI garvanuM viSa sarvathA dUra thaI gayuM. ane devarAja Idrano prayoga saphaLa thayo ! pachI to rAjAe vicAryuM. " Aje meM apUrva kArya karyAno garva karyo. e gaI to bhale nAza pAmyo, paNa have mArA jIvana mATe to mAre kaMIka apUrva kArya karavuM ja rahyuM. to ja mAruM A jIvana ane prabhudarzana kRtArtha thAya." ane rAjA dazArNabhadra sadAne mATe bhagavAnanA caraNamAM potAnuM sthAna svIkArI lIdhuM. emanA aMtaramAM AnaMda AnaMda vyApI gayo. devarAja Indra ane samasta parvadA rAjA dazArNabhadranA A apUrva kAryane prazaMsI rahyA, abhinaMdI rahyA, vaMdI rahyA! iddhanI apAra Rhi joI rAjA dazArNabhadrano garva gaLI gayo ane dazArNabhadrano tyAga joIne IMdradeva acaraja anubhavI rahyA. ane koI kavie e prasaMganI prazasti gAI ke:deza dazAraNano dhaNI, rAya dazArNabhadra abhimAnI re! IMdranI addhi dekhI bujhiyo, saMsAra tajI thayI jJAnI re ! -mada ATha mahAmuni tarAe UT so nI nAM ja va lAM tapazcaryAnA tejathI prakAzatA koI eka mahAtaparavI sAdhu bhAsakhamaNanA pAraNe prakhara madhyAhna samaye gAmamAM vahoravA nIkaLe che. acAnaka eka sonInAM gharamAM AvI "dharmalAbha" bole che. "padhAro! padhAro! ama AMgaNAM Aje pAvana karyA, gurujI ! padhAro!" sonIe svAgata karyuM. gharamAMthI modaka lAvI sAdhune vahorAve che. "sAheba! padhArajeema bolI sonI potAnA kAma upara besavA jAya che tyAM eraNa upara mUkelA pelAM javalAM dekhAtAM nathI. zakA! basa, A kAma sAdhunAM jaNAya che ! " sAdhujI! Ama sAdhuveza paherI gAmanA ghara luTo chone! ghoLe divase dhADa pADo che ne? lyo lAvo mArAM javalAM, je haju hamaNAM ja ahIM paDyAM hatAM!" sonIe nirlajjatAthI Aropa mUkatAM kahyuM. sAdhu zuM javAba Ape ? "huM ! baDo uThAvagIra jaNAya che" sonI bolyo "nahIM cAle gucha luccAI cAlo lAvo nahitara A sonIno mAra khAvo paDaze" bolI sAdhune unALAnA pracaMDa taDakAmAM ubhA rAkhI hAtha paga bAMdhI dIdhAM. prakRtidevInI AMkhomAMthI azrunI dhArA cAlI. pASANamAM pASANa-zIlA samAna haiyAM pIgaLI gayAM, taDakAmAM hADakAM phaTaphaTa karatAM phUTavA lAgyAM ane cAmaDI taTataTa tUTavA lAgI. sonI hajuya tene mAravA jAya che. bIjI bAju kSamAthI bharapura e yogInI AMkho hasI rahI che! bole che ke "sonIno zo doSa? ApaNuM ja karmano doSa !" dhanya muni metAraja muni ! ke je sAmAne doSita gaNavA karatAM potAno ja doSa jevA lAgyA. Ama karavAthI temane thoDA kalAkamAM kevaLajJAna utpanna thavAthI dehathI mukti thaI mokSapurI sIdhAvI gayA. bAda sonInI strI bahArathI AvI lAkaDAnI bhArI ghara AgaLa lAvI paTake che. tyAM pAse beTheluM kauca pakSI gebakI uThayuM ane gaLI gayelAM javalAM carakI kADhyAM. sonI jhaMkhavAyo. "keTalo huM adhama ? nirdoSa sAdhune ATalI badhI takalIpha ApI, ne sAdhu paNa kevA ke ATalo prahAra karavA chatAM paNa cUpa! dhanya muni ! mAre mATe vairAgya ja hoya." eja sAdhunA odhA ne muhapati e sonInA age zobhI nIkaLyAM. te paNa tarI gayo. dhanya muni-metAraja ! baMsI taDakAmanA hajuya thI bharaputArajana dhArA. ne mArI lA lA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga navembara 1958 citra paricaya jaina sAdhvIjIo nI saMgemaramaranI BR bhavya pASANu pratimAo -munizrI yazovijayajI bhUmikA : naMbara be vALI mUrti nIcenA bhAgamAM vi. saM. ahIM jaina AryA-sAdhvIjIonI saMgemaramaranA 1255 nI sAlanI ane nAma tarIke matiyALa traNa bhavya zilponI anukRtio rajU karavAmAM AvI che. evo ullekha karyo che. A mUrti gujarAta pATaNanA purANakALamAM pU AcAryo, munio ane sAdhvIjIonA aSTApadajInA maMdiramAM che. smArako tarIke stUpo ane pAdukAone ke mUrti racanAne paNuM sthAna hatuM. upalabdha sAmagrI-sAhitya jotAM naMbara traNavALI mUrtinI nIce vi. saM. 1298nI ema kahI zakAya ke stUpo ne pAdukAono yuga puro thayA sAlano ane nAma tarIke kAryAsirinA nAmano pachI mUrtizilpanI prathAe praveza karyo hato. ullekha thayelo che. A mUrti gujarAtanA suprasiddha mAtara pAchaLathI prastuta mUrti prathAne kaMIka vega maLyo; oga- tIrthanI che. NIsamI ne vIsamI sadImAM A pravRttimAM jhoka Avyo, khUbInI vAta to e che ke traNeya mUrtio ekaja ne ekavIsamI sadImAM pAcho jhaDapI vega maLyo; jenA sekAnI maLI AvI ane ethI vadhu majAnI vAta e che pariNAme bhAratanA judA judA vibhAgomAM, jaina zramaNonI ke pachI te teramA saikAnA Adi, madhya ane aMta mUtio Aje ThIka saMkhyAmAM jovA maLe che. paNa bhAganI che. A vAta tAmbara saMpradAyanI thaI. adyAvadhi sAdhvIjInAM mUrtizilpo kvacita ja astitva savastradharma nahIM mAnavAnA kAraNe strImuktino niSedha dharAvatAM hoI A bAbata lagabhaga adyApi aprakAzita karanAra digambara saMpradAyamAM sAdhvI saMsthAnuM astitva jevI ja rahI hatI. saMbhave ja kyAMthI ? ema chatAM emAMya kALakrame yApanIya judA judA vidvAnone pUchatAM teoe jaNAveluM ke ane bhaTTAraka Adi zAkhAo evI janma pAmI ke " sAdhvIjInI mUrti amArA jevAmAM AvI nathI." jemaNe savastradharma ane strImukti zAstravihita che evI "AcArya zrI vijayavallabhasUri smAraka graMthamAM A udaghoSaNA karI, ane enA paDaghA mUrtizilpamAM paNa bAbata pahelI pahelI prasiddhimAM mUkI hatI. ahIM tenuM paDyA ane enI pratIti sUratanA prathama bhaTTAraka punadarzana karAvyuM che. vidyAnandinI zillA mAryA vinamatI nI mUrti karAve sAdhvAzilpano prAraMbha kyArathI thayo ? teno cokkasa che. A vidyAnabdi sUratanI balAtkAragaNunI zAkhAnA javAba atyAre ApI zakAya tema nathI, paraMtu naMbara hatA. prastuta mUrti nIce vi. saM. 1544nI sAlano ekanI mUrti teramI sadInA prAraMbha kALanI hoI saMbhava ullekha che. mUrti upara pArzvanAthanI mUrti padharAvI che. che ke te agAunA samayathI A pravRtti zarU thaI hoya. haju zvetAmbara AyikAonI mUrtio khUNe khAMcare sAdhvI mUrtinI pratiSThAnuM vidhAna paMdaramI sadImAM racAyelA hovAno saMbhava che. tArIya "mAnAravinara " graMthanA teramA adhikAramAM che. mUrtizilpa paricaya: racanAkALa : citra naM. 1H jaina AryA-sAvIjInI kabhI mUrti naMbara ekanI mUrti nIcenA bhAgamAM vi. saM. 1205 kuzaLa zilpIe teNInA hAthamAM sAdhujIvananA pratIka no ullekha che. sAdhvIjInuM nAma ApavAmAM AvyuM samAna rajoharaNa-odho, mohapatti ne mukhavastrikA nathI. A mUrti amArA saMgrahanI che. ApI, be hAtha joDI-namaskAra karatI batAvI che. 0 1 0 emAM kaTibhaMgadvArA UbhavAnI, ane aMjali (hAtha
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga navembara 1958 jovAnI) mudrAdvArA namratAno je bhAva sUcita karyo che tethI, ane mukhAkRtine dhyAnastha batAvI, mukhAraviMda upara akhUTa zAMti, vinItabhAva ane lAvaNyapUrNa tejasvitAnuM je darzana karAvyuM che tethI mUrti ramya ane darzanIya banI gaI che. mUrti nihALatAM tyAgajIvananI svayaMkurita zAMtinAM ApaNane sahasA darzana thAya che. mUrtimAM mastakathI pAda sudhI vastraparidhAna ane DAbA khabhe UnanI kaMbala nAkhIne cakora kaLAkAre jaina sAdhvIjInI veSabhUSAnuM vAstavika darzana karAvyuM che. paganI baMne bAjue be upAsikAone paNa batAvI che. civa naM. 2H sAvajanI pASANumAM korI kADhelI beThI mUrti A mUrti savastra che. pravacana ke gaNadhara mudrA jevo khyAla ApatI bhadrAsana upara sthita che. DAbA hAthamAM mukhavastrikA che, jamaNo hAtha khaMDita thaI gayo che, te chatAM teno jeTalo bhAga chAtI para dekhAya che te uparathI lAge che ke zilpIe hAthamAM mALA ApI hoya. temanuM rajoharaNa-ogho prAcInakALamAM zramaNonI mUrtiomAM bahudhA je rIte batAvAtuM te rIte ahIM paNa mastakanA pAchalA bhAgamAM batAvela che. mUrtimAM pAripardhako tarIke kuzaLa zipIe cAra rUpaAkRtio batAvI che. A pAripArzvako sAvI nahi paNa gRhastha zrAvikAo che, paNa darzAve DAbI-jamaNI bAjunI eka eka AkRti khaMDita thaI gaI che. chatAM ema lAge che ke cAreyane kaLAkAre kaMIne kaMI kAryarata banAvI sevA ane upAsanAno eka bhAvavAhI Adarza rajU karyo che. emAM je be AkRtio akhaMDa dekhAya che temAM eka UbhI ne bIjI beThI che. UbhI AkRti koI sAdhana upara UbhA rahIne potAnAM pUjya sAdhIjInI vAsakSepathI pUjA karatI hoya tema lAge che. zi9pIe tenI UbhavAnI paddhati khUba ja AkarSaka ane vinayabhAvabharI batAvI che. mukha upara pUjA ane bhaktino uo bhAva vyakta karyo che. tene savastra banAvI mUrtimAM uttarIya-vastra je khUbIthI nAkhyuM che te zilpakaLAnA gauravamAM savizeSa umero kare che. e kRti koI agraNI bhaktazrAvikAnI saMbhave che. sAdhvI mUrtinA palAMThI vALelA DAbA paga nIce, ghUMTaNiye paDelI je upAsikA batAvI che tenA upara zilpIe AMtara bhaktibhAva ane prasannatAnuM manorama dazya batAvyuM che. mUrti upara tIrthakaranI eka pratimA paNa upasAvI kADhI che. A zilpanuM samagra darzana eTaluM AkarSaka ane bhAvavAhI che ke jethI ApaNe prApya sAdhImUrtizilpamAM ane sarvazreSTha tarIke saheje biradAvI zakIe. citra naM 3: sAvajanI jinamUrtidhArI mUrti sAdhvIjInI A mUrti potAnA mastaka upara rahelI svaArAdhya jina pratimAne namaskAra karavA bhadrAsana para pravacana (3) mudrAe hAtha joDIne beThelAM hoya tevo bhAva rajU kare che. teo savastra che. temanI DAbI bAjue dIkSita avasthA sUcaka ane ahiMsA dharmanA pratIka samAna rajoharaNa-odho dekhAya che, jenI dAMDI hAthanA kAMDA upara thaIne TheTha udara bhAgane sparzelI che. DAbA hAthanI koNI nIce laTakato vastrano cheDo dekhAya che. AnuM zilpakAma pUla paddhatinuM grAmINa DhabanA mizraNavALuM che. janatAnI ajJAnatAne kAraNe mAtara tIrthanI A mUrti "zrI gautama svAmIjIe bhagavAna mahAvIrane mastaka upara dhAraNa karyA che" e rIte ja varSothI oLakhAtI ne pUjAtI hatI. paNa be varasa para tyAM javAnuM thatAM evo bhrama dUra karI e pratimAjI bAjumAMthI uThAvI sanamukha padharAvavA sUcana karyuM hatuM. SEzrI NETE S * AN :. * 15 : tA .
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga 23 navembara 1958 jaina sAhitya aura kalAmeM lakSmI zrI agaracanda nAhaTA dIpAvalI bhAratIya paryoM meM bahuta hI viziSTa parva hai| jaga-jIvana meM yaha Ananda aura ullAsa saMcArita karanevAlA tyauhAra hai| holI bhUtoM kI mAnI jAtI hai to divAlI devatAoM kI / mUlataH isa tyauhAra kI utpatti kaba aura kisa kAraNa se huI, isa viSayameM jaina aura jainetara do vibhinna mata hai| bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke pahale yaha parva prasiddha thA nahIM aura thA to kisa rUpa meM isa viSaya meM gambhIra anveSaNa karane ke pazcAta hI kucha nirNayAtmaka kahA jA sakatA hai / jahAMtaka jaina dharma kA sambandha hai, yaha parva bhagavAna mahAvIra ke nirmANa ke upalakSa meM hI prasiddha huA pratIta hotA hai| jainAgama kalpasUtra meM kArtika kRSNa amAvasyA ko bhagavAna mahAvIra kA nirvANa pAvA meM huaa| usa rAtrI meM nirvANotsava ke prasaMga se bahuta se devIdeviyoM ke Ane se andhakArapUrNa rAtri meM udyota prakAza phaila gayA aura bhAva udyotarUpa bhagavAn mahAvIra ke astagata ho jAne para dravya udyota ke rUpa meM devoM dvArA ratnoM evaM dIpakoM dvArA prakAza kiyA gyaa| isI upalakSa meM divAlI parva kI utpatti kahI jAtI hai| 'digambara tiloSa pannatti' grantha meM vIra nirvANa kArtika vadI 14 kI rAtri ko batalAyA jAtA hai| divAlI ke dina lakSmIpUjA kI jAtI hai| yaha kitanI prAcIna hai, anveSaNIya hai| pUrAnoM ke anusAra lakSmI pUjA pauSa, caitra, aura bhAdrapadameM vidheya thaa| divAlI ke dina lakSmIpUjA pIchese pracalita huI pratIta hotI hai| jaba kI divAlI ke sAtha lakSmI kA atUTa sambandha ho gayA hai to lakSmI devI kauna hai, isakI carcA karanA bhI Avazyaka ho jAtA hai| isa sambandha meM pUrANokA jo dRSTikoNa hai vaha sarva vidita hai| yahI jaina dRSTikoNa se Isa sambandha meM vicAra kiyA jA rahA hai| 'brahmavaivarta purANa ke anusAra sRSTi ke pahale rAsa maNDala-sthita paramAtmA zrIkRSNa ke vAmamArga se zrI lakSmI devI utpanna huii| caturbhuja nAgayaNa ko lakSmI kA pati samajhie / dUsarI mAnyatA ke anusAra samudramanthana se lakSmI kI utpatti huI / lakSmI aura zrI (zobhA) kA aTUTa sambandha hai| isa lie lakSmI kA nAma zrI devI bhI hai / lakSmI devI snigdha dRSTi se samasta vizva para lakSa karatI hai, isalie vaha mahAlakSmI kahalAyI / lakSmI ke paryAyavAcI nAmoM meM padmAlayA, padmA, kamalA, haripriyA, indirA, lokamAtA, kSIrAbdhitanayA, ramA, jalaghijA, bhArgavI, harivallabhA, dugdhAbdhitanayA, kSIrasAgarasutA Adi nAma koza granthoM meM milate haiN| inameM padmA kamalA ke sAtha lakSmI kA sambandha ullekhanIya hai| skandha pugaNa aura brahmavaivarta purANa meM lakSmI kisake yahAM nizcala hokara rahatI hai isakA sundara varNana haiM / garur3a purANa aura mArkaNDeya pugaNa meM bhI lakSmI kA caritra vistAra se varNita hai| pIche ke padmapugaNa Adi meM dIpamAlikA ke dina lakSmI kA Agamana hotA hai| isalie loga dIpakoM kA prakAza karake usake apane gRha meM Agamana kI pratIkSA karate haiM aura pUjana karate haiN| paurANika mAnyatA de dene ke pazcAta aba lakSmI devI kA jaina sAhitya aura kalA meM jo vivaraNa prApta hotA hai usakA paricaya yahAM karAyA jA rahA hai| sarvaprathama prAcIna jainAgama 'jambudvIpa pannati, meM lakSmI ke nivAsasthAna kA jo sundara varNana milatA hai use hI yahAM diyA jA rahA hai| isase himavanta parvata ke padhdraha meM lakSmI kA nivAsa sthAna haiM aura padma yA kamala usake atyanta priya puSpa hai| jJAta hotA haiM jaina sAhitya meM lakSmI kA nAma sarvatra zrI(sirI)devI adhika vyAhRta huA hai| zrI kA bhAratIya sAhitya kalA aura janajIvana meM bahuta hI mahattvapUrNa sthAna haiN| pratyeka vyakti ke nAma ke Age zrI, zrIyuta likhA jAtA hai| maMtrAkSarI meM bhI om , hIM ke sAtha zrI prayoga avazya hotA hai| jainAgamAnusAra lakSmIdevI kA nivAsa tassana-ityAdi-usa culla himavanta parvata ke nhu-sama ramaNIya bhUmi ke bahU madhyapradeza bhAga meM vahAM eka mahAn mapramaha nAma kA drahanirUpita hai| pUrva pazcima meM lambA aura uttara dakSiNa meM caur3A hai, jo lambAI meM eka hajAra yojana evaM caur3AI meM pAca sau yojana hai, jo dasa yojana UMcA haiM, jo atyanta svaccha jalavAlA majabUta cAMdI ke bane
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga kinAroM vAlA, mana prasanna karane vAlA dekhane vAloM ke dila meM chApa lagAne valA hai| vaha padmadraha eka padmavara vedikA se evaM eka sundara vana khaNDa cAroM ora se ghirA huA hai| yahAM vedikA aura vanakhaNDa kA varNana grantha kathanIya hai| usa padmadra hakI cAroM dizAoM meM cAra tIna sIDhiyoM ke Asana bane hue hai| una tIna sIr3hiyoM ke Asana ke sAmane pratyeka meM torana lage hue hai| ve torana vividha jAti ke maNiyoM se bane hue dikhate haiN| 24 ke usa padmadraha bahu madhyapradeza mAga meM eka bar3A padma rahA hai jo eka yojanasambAI aura caur3AI meM AcA yojana, moTAI meM dasa yojana, jala kI gaharAI meM, do kosa jala se Upara yo sampUrNatayA sAdhika dasa yojanA vAlA vaha padma vartamAna hai| usa kamala ke cAroM ora kile ke samAna eka jagatI hai| vaha jagatI jambUdvipa kI jagatI pramANa jala se Upara jAnanI caahiye| usa meM lage hue gavAkSoM ke samudAya mI usI pramANa se UcAMI meM AdhA yojana aura vistAra meM 500 dhanuSa jitane hote haiM / vaha padma usa prakAra se varNanIya hotA hai| vajra kI ratna jaDe, abhISTa ratnakanda, vaiDU ranakA nAla, vaiDUrya ratna ke bAharI pane, jAmbUnada ke andara ke pane. tapanIya rakta kI svarNa perAla, vividha maNi rumo ke kamala bIja bhAga sone kI karNikA, isa kamala meM vidyamAna hai / kamala kI karNikA ardhI yojana lambI-cATI eka kosa moTI aura sarvakanakamayI sundara hai| usa karNikA ke Upara bahumaramaNIya bhUmi mAga hai| usameM eka zrI devI kA bar3A mArI bhavana AyA huA hai jo eka kesa lambA, AdhA ko caur3A kucha kama eka kosa UMcA haiN| usameM saikar3oM khambhe hue hai jo prAsAdika aura darzanIya hai| usa bhavana kI tIna dizA - dakSiNa uttara aura pUrva aise tIna dvAra hai / ve dvAra 500 dhanuSa UMce haiM, 250 dhanuSa caur3e utane hI praveza aura vistAra vAle haiN| zveta pradhAna khuTiyoM meM bana mAlAeM lagI huI hai| usa bhavana ke andara bahu samaramaNIya bhUmi mAga meM eka mArI maNi pIThikA rakhI huI hai jo pAMca sau dhanuSa lambhI codI, 250 dhanuSa moTI. sava maNiyoM ko banI mundara hai / usa maNi pIThikA ke Upara eka bhArI zrIdevI kI zayyA bikI huI hai| zayyA kA varNana bhI jAnanA caahiye| navembara 19pa8 Upara jo mUla kamala kA varNana kiyA hai, usake cAroM tarapha usase Adhe pramANa vAlo 108 kamaloM kI pakti lagI huI hai| ve kama Ayona sambe aura co eka kosa mAMTe, dasa yojana jala meM eka kosa UMce, kucha adhika daza yojana ucAIbATa una kamaloM kA vistAra bhI aisA hai| unake mUla vajra ke hai / yAvat karNikA sone kI hai| vaha karNikA eka kosa lambI caur3I aura AdhA kosa moTI, suvaNamayI sundara hai / usa karNikA ke Upara bahu samagmaNIya bhUmi mArga hai / vahA~ zrI devI ke maNi zlo se upayogita alaMkAra zobhita hai| prathamo usa padma ke paricattora vAyu koNa meM, uttara meM, uttara pUrva IzAna koNa meM cAra hajAra sAmAjika devatAo ke kamala hai| pUrva dizA meM cAra sArivA deviyoM ke cAra kamala haiN| agnikUNa meM zrI devI kI abhyantara sabhA ke ATha hajAra devatAoM ke ATha hajAra kamala hai| dakSiNa ke madhya pariSada meM baiThane vAlo dasa hajAra devatAoM ke dasa hajAra kamala hai| naiRtya koNa meM bAharI sabhA ke bAhara hajAra devatAoM ke bAraha hajAra kamala haiN| pazcima dizA meM sAta senApatiyoM ke sAta kamala hai| (dvitiyovalayaH) usa mUla padma ke tIsare ghere meM cAroM dizAoM meM cAroM tarapha zrI devI ke sAlAha hajAra AtmarakSaka devatAoM ke solaha hajAra kamala hai / (tRtIyo valayaH) usI prakAra usa mUla padma ke cAroM tarapha tIna valaya (cauthA, pAMcavAM aura chaDa ) hue hai| unameM abhyantara madhyama aura bAhya sabhA ke abhiyaugikaH karmacArI devatAoM ke nivAsa sthAna hai arthAt bhISa meM bIsa lAkha aura chaThe meM ar3atAlisa lAkha kamala lage hue hai| ina pUrvAra para tIna gheroM meM eka karor3a, bIsa lAkha kUla kamala hote haiM bhagavAn! ise padma nAma se kyo vizeSata kiyA hai? 1 he gautam / padmadrada ke usa deza meM bahu se utpanna yAvat mahastra patra kamala padmadraha prabhAva se padmadraha varNavAle haiN| isalie aura yahAM mahadhika zrI lakSma devI eka popa kI sthiti vAlI rahatI hai, isalie athavA padmadraha aisA zAzvata nAma hai jo ki pahale na thA vartamAna meM na ho aura bhaviSya meM na rahegA aisA nahIM hai|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena yuga 25 navembara 1958 jambU dvIpa pannatI ke pazcAt dUsarA devI kA mahatvapUrNa ullekha kalpasUtra meM milatA hai| prasaMga hai ki bhagavAm mahAvIra jaba mAtA ke garbha meM Aye to unakI mAtAne 14 svapna dekhe / unameM pAMcavA svapna bhI devI kA hai| usa svanakA varNana karate hue granthakAra ne devI ke rUpAti kA vistAra se varNana kiyA hai| unameM aMgopAMgoM kA varNana jisa prakAra kavi sampradAya meM kiyA jAtA hai usI prakAra karake zrI devI ko panadraha me nivAsa karane vAlI himavanta parvata ke zikhara ke hAthiyoM se abhisiJjamAna batalAyA hai| Aja bhI hama lakSmI devI ke citroM ke donoM ora hAthI kI sUr3o se abhisiMcita kiyA huA dekhate haiN| uparyukta donoM prAcIna ullekhoM se devI ke nivAsthAna aura usake svarUpa kI jhAMkI milatI haiM / para lakSmI ke adhiSThatA ke rUpa meM vaha kaba aura kaise pratiSThita huI, yaha vicAraNIya raha jAtA hai / jaina sAhitya kI zrI devI hI lakSmI hai| yaha to uparyukta varNana se bhalibhAti siddha hai| aba hama madhyakAla meM Ate haiN| to jaina dharma meM jo nivRtti pradhAna dharma hai, usake dvArA lakSmI devI kI upAsanA kaba praviSTa huI Isa samasyAkA samAdhAna mila jAtA hai / jaba maMtra taMtro kI ora logoM kA AkarSaNa bar3hA to jaina samAja meM bhI aneka prakAra ke maMtra aura kalpAdi kA pracAra bddhaa| AcArya pada ke sAtha jo jaina samAja meM 'sUri' zabda kA prayoga hotA haiM vada sUri maMtra ke AgadhanA kA paricAyaka hai| sUri maMtra ke pAMca pITha mAne gae haiN| vidyApITha, 2 mahApITha, 3 lakSmIpITha, 4 maMtra pITha aura 5 maMtragaja pITha / inake prAcIna nAma meM vidyApITha, mahAvidyApITha, upavidyApITha; maMtrapITha aura maMtrarAja pITha bhI milate haiN| inameM tIsare pITha kI adhiSThatA zrI devI yA lakSmI devI hI mAnI gayI haiM / merutuMga sUri maMtra kalpa meM 'tahapa' pITha lakSmI adiSThaThya lakSmI phala hetu zabdoM dvArA lakSmI devI se lakSmI rUpI phala kA sambandha jor3A gayA hai| vijayA, jayA, jayanti, nandrA aura bhadrA ke sAtha zrI devI ko tRtIya pITha kA adhiSThatA manAyA gayA hai| Isa se zrI devIkA Ina devIo ke sAtha bhI ghaniSTa sambandha pratIta hotA hai| sUra maMtra kalpa meM zrI devI se lakSmI prApti kI prArthanA kI gaI hai| isase jaina maMtravAda meM lakSmI devI ke sthAna hone kA patA mahatvapUrNa calatA hai / aba hama isake bAda lakSmI devI kI pUjA kA pracAra jaina samAja meM kisa rUpa meM rahA, isa para vicAra karate haiN| rAjasthAna ke prAcIna nagaroM meM zrImAla nagara vizeSa Alekhita hai| usakA apara nAma bhinnamAla bhI milatA hai| kahIM kahIM bhinlamAla bhI pAyA jAtA hai| bhinnamAla nAma hI jyAdA pracalita rhaa| Aja bhI usakA parivartita rUpa bhInamAla hI prasiddha hai| purANoM ke anusAra zrI devI isa nagara kI adhiSThAtrI devI thii| 'zrImAla' pugaNa meM isakA bahuta vistAra se varNana hai| Aja bhI yahAM lakSmI devI kA mandira vidyamAna hai| zrImAla nagara ke patanakAla meM yahAM ke nivAsI vyApArAdi ke lie gujarAta meM phuNce| taba unakI jJAti pUrvavartI nivAsasthAna kI smRti meM zrImAlI siddha huii| zrImAla nagara meM hajAroM ghara brAhmaNoM ke aura hajAro hI jainavaiSyoM ke| phalataH zrImAlI brAhmaNa aura jaina zrImAla donoM hI bahuta prasiddha jAtiyAM hai| isa jAti kI kuladevI lakSmI devI hai| jisa prakAra upakezIpura ausiyoM se osavAla jAti prasiddha huI aura unakI kuladevA ausiyoM kI saccIkA devI hai aura pogvAr3A kI kuladevI ambikA mAne ambA / usI prakAra zrI mAla jaina jAti kI kuladevI lakSmIdevI hai| lakSmI kI pUjA Avazyaka ho jAne para anya sthAnoM meM bhI mUrtiyA banAkara sthApita kiyA jAnA svAbhAvika hI hai| kAThiyAvAr3a ke dIva bandara ke jaina mandira meM lakSmI devI kI do mUrtiyA vidyamAna haiN| kalpasUtra kA zvetAmbara jaina saMpradAya meM bahuta adhika pracAra hai / prativarSa payUSaNa ke dinoM meM kalpasUtra kA vAcana hotA hai| zraddhALU zrAvaka guruoke pAsa jAkara r3e utsava ke sAtha use sunate haiN| kalpasUtra meM, jaise Upara batalAyA gayA, bhagavAna mahAvIra ke mAtA ke garbha meM Ane para usane 14 svapna dekhe unameM pAMcavA svapna lakSmIdevI kA varNIta hai| ataH kalpa sUtrakI saikar3oM pratiyo meM lakSmIdevI ke sundara citra aMkita milate haiN| inameM se 1215 kI tAr3a prati meM lakSmIdevI kA jo citra milA hai vaha sabase prAcIna citra hai| isakA citra jaina kalpadruma ke pleTa nambara 8 citra nambara 36 meM chapA hai| usakA vivaraNa sArAbhAI ne isa prakAra diyA hai-yaha citra 2" x 27/8" sAija kA hai| pRSTabhUmi sindurIyA raMga kI haiN| cAra hAtha Upara ke bAe aura dAe hAthoM meM kamala vikasita phUla aura pratyeka phUla ke madhya meM eka eka sUDa dvArA abhiSeka karane ko tatpara dikhAyA gayA hai| nIce ke dAhine hAtha meM
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ na yuga mAlA aura bAMe hAtha meM sone kA kaMkana haiN| kamala ke Asana para padmAsana para baiThI huI lakSmIdevI ke zarIrakA varNa pIlA hai| kaMcukI lAla, mukuTa svarNa lAla ratnajaDita, uttarIya vastra bIca meM lAla raMgoM ke paTToMvAlA kAle raMgakA hai| lakSmI devI ke kamalAsana meM UparI tIna kamala hai jinakA raMga alaga-alaga dikhAyA gayA hai| sabase nIce kamala kA raMga pIlA, usake Upara kamala kA raMga AsamAnI aura sabase Upara ke kamala kA raMga gulAbI hai| sUcI sacitra AvRttiyoM meM sakSmIdevI ke aura bhI kaI citra cha cuke hai isa taraha mUrti aura citrakalA meM lakSmI devI kA sundara aMkana huA hai / digambara mandiroM meM bhI lakSmIdevI kI mUrti kI pUjA kI jAtI hai / paryuSaNoM ke dinoM meM jisa dina mahAvIra kA janma divasa manAyA jAtA hai, cAMdI aura sone ke 14 svapna eka eka kara ke Azrama se Upara se nIce utAre jAte haiN| pratyeka svapnI spardhApUrvaka boliyoM rUpayoM yathA bhI ke rUpa meM jAtI hai / usa samaya lakSmI devI kI cAhanA to sabako hotI hai, ataH eva isa svapna ke Ate hI lakSmI devI kI bolI kI hor3a laga jAtI hai| sabase adhika bolI lakSmI devI ke svapna kI bolI jAtI hai| jaina samAja mukhyataH vaizya samAja hai| vaizyoMkA pradhAna 26 nambembara 1958 vyavasAya vyApAra hotA hai aura vyApAra mela kSmI devI kA sthAna mAnA jAtA hai / 'vANijye vasati lakSmI' ataH jaina samAja kA lakSmI upAsaka honA svAbhAvika hI hai| dIvAlI ke dina jainI lakSmI kI pUjA karate hI haiM / jainAcAryoM ke racita lakSmI devI ke stotroMkA ullekha 'jina ratna koSa' meM diyA gayA hai| pahalA padmadeva racita, dUsarA padmanandI racita aura tisarA ajJAta kartRka hai / khoja karane para aura bhI strotAdi sAhitya lakSmI devI kI stuti ke rUpa meM racA huvA mila sakatA hai / vartamAna jainAcArya vizyapa ke racita prAkRta mI pITha svota, sare maMtra kasya saMdoha meM prakAzita ho cukA hai| isa prakAra jaina sAhitya aura kalA meM lakSmI devI kA mahatvapUrNa sthAna hai, usakI yAti jAnakArI yadI saMkSepa meM de dI gayI hai / 1 muni vizAlavirupI jaina tIrthoM nAmaka pustaka ke anusAra mAtara evaM sojitrA ke jainamaMdira meM lakSmI devI kI mUrti hai| mAtara meM to mahAlakSmIjI kA svataMtra maMdira bhI hai| sojitrA kI mahAlakSmI kI manohara mUrti suprasiddha zeTha motIzAha kI kuladevI hone kA kahA jAtA hai aura jaina maMdiro meM bhI khoja karane para lakSmI devI kI mUrtiyAM prApta honI saMbhava hai| TOP BES
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena yuga 27 navembara 1958 jaina gItoM kI paramparA zrI pyArelAla zrImAla, bI. kaoNma., saMgItaratna, vizArada, bhAratIya sAhitya meM gItikAvya kI paramparA ati prAcIna kAla se calI A rahI hai| sUra, tulasI, mIrA, kabIra prabhRti santa kaviyoM ne geya padoM kI racanA dvArA hindI sAhitya ke bhaMDAra ko samRddha banAyA hai| ina bhakta kaviyoM kI racanAoM ne itanI lokapriyatA prApta kI hai ki mandiroM hI meM nahIM apitu ghara ghara meM adyApi unakI gUMja sunAI detI hai| jainamandiroM meM bhI gAye jAne vAle pada sahasroM kI saMkhyA meM upalabdha hote haiM jinameM aneka sAhitya evaM saMgIta kI dRSTi se mahatvapUrNa haiN| varSoM se prayoga meM Ate rahane ke kAraNa inakA svarUpa sthAyI, marmasparzI tathA lokapriya bana gayA hai / ina gItoM meM pAyA jAnevAlA bhASA kA lAlitya tathA svaroM kA mAdhurya zrotA para doharA prabhAva DAlatA hai| ye gIta pada athavA bhajana ke rUpa meM prayukta ho rahe haiN| eka udAharaNa dekhiye: "kezariyA thAMsUM vrata prIta karI jI sAMcA bhAva suuN| dhulevA thAtUM prIta karI jI sAMcA bhAva sUM // madhukara mohayoM mAlatI jI meM mohayo tujha nAma / aura deva ne nahIM namUM maiM bhajUM alakha bhagavAnajI // kezariyA // " Adi... dhArmika parvo para tathA pUjAoM meM jainiyoM dvArA ina bhajanoM kI prAyaH punarAvRtti kI jAtI hai| vigata chaH mAsa ke zodhakArya se mujhe vibhinna rAgoM tathA tAloM meM Abaddha aise aneka prAcIna pada mile haiM jo sAmAnyataH jainiyoM ghara ghara meM mahilAoM ke dvArA lokagItoM ke samAna prayoga meM A rahe haiM / kintu vartamAna racanAoM meM aise kitaneka jaina gIta, jinako bhAva tathA kalA pakSa kI dRSTi se sAhitya athavA saMgIta meM ucca sthAna diyA jA sake, nahIM milte| adhikAMza gItoM meM nirI tukabandI yAne mastiSka kI khuracana hI pAI jAtI hai aura vaha mI DhaMga kI nahIM / bhAva aura bhASA to dUra kI bAta hai, varNa aura mAtrA kI truTiyoM kI bharamAra pAI jAtI hai | viSayoM kI navInatA ke abhAva meM vicAroM kI maulikatA kA to pUchanA hI kyA 1 bAta yaha hai ki jainagIta una logoM dvArA race jA rahe haiM jo na to vyAkaraNAcArya haiM aura na chandazAstrI hai| sAhitya se jinakA sambaMdha to ThIka paricaya bhI nhiiN| kavihRdaya na hote hue mI mAtra yazalipsA se prerita hokara ina gItoM kI racanA kI jAtI ho aisA pratIta hotA hai| kucha sAhityaratna vidvAnoM kI racanAoM meM bhI yahI bAta pAI taba mujhe bar3A duHkha huaa| jitanI jaina bhajana kI choTI moTI pustakeM dekhIM unameM adhikAMza gIta philmI gIto kI dhuna para joDe hue pAye gye| philmI gIto meM bhI aneka dhuneM bhaktirasa yukta pAI jAtI haiM, yadi una para pada race taba to ThIka bhI hai kintu philma kI zRMgArika dhunoM para padoM kI racanA vyartha prayAsa nahI to kyA hai ! vaise jo pugane ati pracalita lokapriya jainagIta samAja meM gAye jAte hai ve kAvya tathA saMgIta donoM kI dRSTi se uttama hai| avatAravAda ke sambandha meM jainadharma kI apanI pRthaka mAnyatA hai| gItA meM zrIkRSNa kahate hai ki he arjuna / maiM dharma kI rakSA ke hetu bArambAra avatAra letA huuN| kintu jaina ke tIrthakara jo eka bAra maukSa meM jA cuke ve punaH lauTa kara nahIM Ate / spaSTataH una para vaiSNava bhakti kA prabhAva parilakSita hotA hai| udAharaNAtha : "vIra prabhU aavo| karmajAla se mujhe chuDAo // mahimA tihArI aparampAra, tumahI saMkaTamocana haar| kAma krodha bhaya pIr3ita jaga ko, zivapura rAha btaaoN|" tIrthakara ke caritra kA guNagAna, unakA nAmasmaraNa, bhakta kI durbalatAoM kA pradarzana, dhArmika siddhAntoM kA pratipAdana Adi vibhinna samucita viSayoM para gIta racanA honI cAhiye / aneka kathAoM ke aise prasaMga haiM jina para nIti ke sundara gIta nirmita ho sakate haiN| saMvAda ke liye prAyaH nemajI aura rAjula kA hI viSaya liyA jAtA hai|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga 28 navembara 1958 isake atirikta mahAvIra aura gautama kA tathA surasundarI aura mainA sundarI kA vAdavivAda bhI saMvAda ke viSaya bana sakate haiN| navakAra mantra kI mahimA saMbaMdhI jo eka do gIta pAye jAte hai ve bhI sAdhAraNa haiN| seTha sudarzana kI sUlI siMhAsana meM aura zivakumAra ke liye zava sone kI mUrti meM pariNata ho gaye, ina ghaTanAoM kA saMketa karate hue navakAra mantra kI mahimA batAne vAle zreSTha gIta race jA sakate haiN| tAtparya yaha ki jainagItoM meM jo viSaya kI punarAvRtti ho rahI hai vaha na hokara usameM vividhatA honI caahiye| jaina gItoM kI paramparA ati prAcIna hai jo saMskRta aura prAkRta se hotI huI hindI aura gujarAtI se A milI hai| adhikAMza jainagItoM kI hindI gujarAtI mizrita hai| isake mukhya do kAraNa haiN| pahalA to yaha ki kucha pramukha jaina tIrtha gujarAta meM sthita haiM jahAM prativarSa lAkhoM kI saMkhyA meM jainiyoM kA AvAgamana banA rahatA hai| dUsarA kAraNa hai gujarAtiyoM kI jaina dharmameM ananya niSThA / bhAratavarSa ke adhikAMza jaina tIrthoM meM gujarAtiyoM kA prabhAva pAyA jAtA hai| dhArmika kAryoM meM tathA jaina sAhitya ke prakAzana meM bhI ye loga kAphI paisA lagAte haiN| gujarAtI meM aneka sundara sundara jaina gIta pAye jAte haiN| eka udAharaNa dekhiye: "je dRSTi prabhu darzana kare te dRSTi ne dhanya cha / je jIbha jinavara ne stave teM jIbhane paNa dhanya cha / pIye sadA vANI sudhA te karNayuga ne dhanya cha / tuja nAma mantra vizada dhare te hRdayane nitya dhanya che // " vartamAna yuga kI preraNA hai ki jaina kavi aise gItoM kA nirmANa kareM jinakI bhASA meM oja ho, mAdhurya ho, sAhityikatA ho, jo maulika vicAroM ke vAhaka hoM, jinameM jaina darzana kA pratipAdana ho tathA jo gIti kAvya kI kasauTI para khare utreN| kaoNnpharansa ko Apa kisa prakAra se madada kara sakate haiM? sabhA sa da va na kara . " peTana 'a' varga - - ru. 1001 pradAna kara peTrana 'ba' varga - - ru. 501 , AjIvana sabhya 'a' varga ru. 251 , 'ba' varga ru. 101 , kaoNnpharansa dvArA jaina sAhitya pracAra jesalamera jJAnabhaMDAra sUci aura dhI jaina rilIjIana bhenDa liTarecara ke lie jJAna vibhAga meM (khAtA me) ucita rakama bhijavA kara athavA svayaM pradAna kara jaina yuga vArSika upahAra ru. 2 grAhaka banakara / pratimAsa tA. 1 ko prakaTa kiyA jAtA hai / -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 FIG. 1. COLOSSAL IMAGE OF A SEATED JINA AT DUDAUI. FIG. 2. COLOSSAL IMAGE OF A STANDING JINA AT DUDAHI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 FIG. 3. UPPER PORTION OF THE IMAGE REPRODUCED IN FIG. 1 FIG. 4. SO-CALLED BADI SURANG ON THE BANKS OF THE RAMSAGAR AT DUDAHI L TIL
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga JAIN TIRTHAS We intend to contribute here and in the forthcoming issues of Jain Yug a series of short articles dealing with selected Jain monuments at various places in Madhya Pradesh and the surrounding area. At present, information on these sites is available only for the specialist who has access to the archaeological reports written by D. R. Bhandarkar, Sir Alexander Cunningham, A. Fuhrer, M. B. Garde, H. Hargreaves, Sir John Malcolm, P. C. Mukherji, D. R. Sahni, and others. These reports which were published long ago are now for the most part out of print and can be consulted only in the big libraries. Moreover, lists of monuments which facilitate the orientation have not yet been published for all parts of the area. Only in the case of the former Gwalior State and the former Central Provinces the relevant monuments have been listed. Under these circumstances it may not be out of place if we direct the attention of the wider public to the half-forgotten temples of Madhyadesha. IN Dr. Klaus Bruhn While describing a piece of Indian art, we have to distinguish between those features which are common to all specimens following a particular type, and those specific to the piece under discussion. Unless we observe this distinc 2 1. D. R. Patil: The Descriptive and Classified List of Archaeological Monuments in Madhya Bharat. Gwalior 1952.-H. V. Trivedi: The Bibliography of Madhya Bharata Archaeology, Pt. I. Gwalior 1953.-H. Cousens: Central Provinces and Berar, List of Antiquarian Remains (Arch. Survey of India, XIX, New Series). Calcutta 1897. MADHYADESHA navembara 1958 (Hamburg, Germany) tion, we run the risk of repeating familiar facts again and again and may miss at the same time the genuine differences. Only a piece which is unique in its style and iconography deserves a full description. In all other cases an abbreviated procedure-bringing into relief the peculiar features but curtailing the rest is preferable. Such a discrimi nating treatment will no doubt detract from the harmony and balance of the picture, but there is no other way of clearing a path through the jungle of India's monumental antiquities.2 We have inserted these introductory remarks in the hope that they might explain the austerity of style and the bre vity of description. I. DUDAHI Dudahi is situated about 18 miles to the south of Lalitpur in the Jhansi District of Uttar Pradesh. From Dhaura Railway Station (on the Bhopal-Jhansi Line) the Forest Rest-House Dudahi is situated 7 miles away along a forestroad. Reports on the place have been published by Cunningham, Fuhrer, and Mukherji, The present village of Dudahi is situated to the north of the 2. It is hardly necessary to add that these observations apply to the study of Indian literature not less than to the study of Indian art. 3. A. Cunningham: Archaeological Survey of India, Vol. X, p. 90 ff. Calcutta 1880.A. Fuhrer: Memoirs of the Arch. Survey of India, New Series Vol. II, p. 121 ff. Allahabad 1891.-P. C. Mukherji: Reports on the Antiquities in the District of Lalitpur, p. 35 f. Roorkee 1899.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga 30 navembara 1958 former Ram Sagar. This was an artificial lake formed by an embankment thrown on its southern side over a rivulet called Mugha Nala. Only recently the embankment was cut and the area of the lake taken under cultivation. The old village, on account of its ramparts locally known as "Kot", is now deserted. It was built on the south-west corner of the lake. Mukherji speaks of a still earlier settlement, called Budhi Dudahi and situated to the north and south of the "Kot", Ruins of Hindu and Jain monuments, all in a more or less ruined condition and accessible only by footpaths, are scattered over the area to the west and to the south of the lake. Although the extant structures and sculptures are not of first rate importance, it would be sad if the decay of the site, which has made rapid progress since Cunningham's visit, were to continue. The Jain monuments require no special preservation measurements, but it must be feared that the extant Hindu temples will collapse completely if no steps were taken to protect them against further ruin. The Hindu monuments include the "Choti Surang" (mostly collapsed); the "Badi Surang's (Fig. 4 shows the better preserved side, the other sidehascollapsed); a circular temple of the type of the Caunsat Yogini temple at Bheraghat but without extant murtis ; and a huge image of Narasimha cut in low relief in a vertical rock. The groundplan of the "Baci Surang" is probably unique in Northern India: the garbhagrha is open to either side. The Narasimha relief is remarkable not for its age or for its artistic merits, but for its unusual dimensions: it measures 27 feet in height. All the monuments can be assigned to the 10th to the 12th century, the Narasimha alone being later. Amongst the Jain monuments two colossal images stand out. They can easily be reached from the forest resthouse by a path running on the ridge of the embankment. They fall within the main group of monuments (on the south-west corner of the Ram Sagar) which include also the two Surangs. The seated Jina (Figs. 1 and 3) faces eastwards, the standing Jina (Fig. 2) faces westwards. The latter monument is situated to the east of the former. Both sculptures are protected by high walls, the standing figure on all four sides, the seated one on three sides (the front being open). The walls are for the most part later repair-work, and the only part of the old structures which is still intact is a four-pillared mandapa in front of the cella with the standing Jina. The seated Jina (Figs. 1 and 3). This is actually a composition of three Jinas, one seated in the middle and two standing to the left and right. The central murti measures about 12 feet in height. We start with a discussion of the pedestal of the central image. The two lions are shown dos a dos. We see the animals only from the side, and the erect neck is set off at a sharp angle from the body. This attitude is unusual and does not recur on the pedestals of the two standing images showing one of the more familiar versions of the lionmotif. Lions of the first type are however on the pedestals of some Jina 4. The word "surang" refers to the hollow interior of the sikharas of the two temples which has been exposed to view on account of the ruinous condition of the structures. 5. Cunningham tried to show that this was a Jain temple. His arguments are how. ever not very convincing. 6. There is a third colossal Jina (standing) mentioned in literature; I was however not able to see this specimen.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga navembara 1958 murtis at Budhi Chanderi (northern temple in the dharmashala compound). The centre of our pedestal is occupied by the familiar dharmacakra which is flanked by two worshippers. The "carpet" hanging down from below the Jina's cushion shows a peculiar design: the kirtimukha? which appears often on this "carpet" is framed by two fabulous animals (called vyala or sardula); above them we notice warriors who are fighting these monsters. These vyalas and warriors are fairly similar to those which form a frieze on the inner doorframe (dated sam 1051) of temple No. 12 at Deogarh. The hair-dress of the Jina is also remarkable : gracefully pleated jatas terminate in curved ends which continue as it were in the curls covering the head immediately above the forehead. Besides, a brooch is fastened in the hair right above the centre of the forehead-a feature which is probably unique in Digambara iconography. The remaining elements of the parikara' are too common to require any comment. They consist in a cushion, a halo (bhamandala), elephants and makara-heads10 to the left and right of the head, a triple parasol crowned by an amalakall, and celestial couples and elephants on either side of the parasol. The drummer above the parasol (his drum is broken) has four arms, not two as is usual. He resembles the four-armed bracket figures which appear on the capitals of pillars and which are sometimes represented as musicians. The vertical slabs to the left and right of the central slab are partly or completely gone and we cannot make out their original appearance. The two standing Jinas are placed on socles with reliefs of Gomukha Yaksa (to the left) and Cakresvari Yaksi (to the right) respectively. Besides, we notice to the right of Gomukha a figure under a creeper (a motif which is frequently found on lower door-jambs), and to the left of Cakresvari a mutilated standing figure which we cannot explain. Both figures are somewhat unusual in this context.-Each of the standing Jinas is accompanied by two types of attending figures, not by a single pair as usual. The inner attendants are small in size, the outer ones are much bigger and slightly projected ; due to the asymmetry of the images these are found on one side only. The bigger attendants stand on elephants which appear on the same level as the lions (normally, the elephants which carry attendant figures are arranged on a higher level than the lions).-In the case of the right image at least we can recognize three heads of makaras and similar monsters: one above the big attendant figure, one in the angle between the snake-hoods and the shoulder, and one in the angle between the snake-hoods and the celestial above them. Normally we get either a single makara-head or three different animals (two heads and a complete figure between them). The remaining elements do not show any exceptional features. The two standing images differ only slightly from each other (see for example the elephants at the bottom). 7. The mask of the face of a fabulous monster, one of the most common decorative motifs in Indian art. 8. For the combination of jata and curls refer to my forthcoming paper on "Distinction in Indian Iconography" (Deccan College Bulletin 1959-60). 9. In Jain iconography those elements of the composition which surround the main figure. 10. The makara is a fabulous animal, in its earlier iconographic form a crocodile. 11. The flat member at the summit of the sikhara.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga As in other compositions of this type, the parikara of the standing figures is rather different from the parikara of the seated figure. There can be little doubt that the various parts of the composition were designed together and not collected from different sources. The two socles with the reliefs of Gomukha and Cakresvari belong for iconographic reasons to the central image. The images with the standing Jinas are asymmetrical (the miniature Jinas etc. appearing only on the inner sides) and cannot have been independent slabs in this form. On the other hand it is at least not necessary to assume that a part of these slabs has been subsequently cut away; in temples Nos. 19 and 29 at Deogarh we find well preserved standing images which belonged to similar compositions and show the same irregularity. Stylistically all pieces belong together. The difference between the pedestal of the central image and the pedestals of the lateral images (see above) is however noteworthy. But probably this discrepancy is explained by the different dimensions of the images and has nothing to do with style. On account of the jatas, the plaits of hair which hang down on the shoulders, and the attending Yaksa and Yaksi we can identify the seated Jina as Rsabha. Since images which are expected in this style normally show the cihna (see Jain Yug, April 1958, p. 36 f.), we can assume that Rsabha's bull-symbol was originally carved somewhere below. the Jina (possibly on the offset in the centre of the cushion which is now obliterated). The images to the left and right show the snake-hoods and represent therefore Parsvanatha (or Suparsvanatha). The cihnas (snake and svastika respectively) are missing as on inost images of these Jines in Madhya 32 navembara 1958 desha. Too much importance should not however be attached to these identifications. The majority of the Jina images in our area show either some type of long hair (jata etc.) and the bull cihna, or they show the snakehoods. The popularity of these additions reflects artistic fashion rather than religious trend. Otherwise we could not understand why the artists paid so little attention to the indication of the personality of the Jina. There is for example no proper distinction between Parsvanatha and Suparsvanatha, and the long hair which should only be shown in the case of Rsabha is found with other Jinas as well. The style of the images is not different from that of many others, although the elaborate parikara is unusual in the case of the central image. Figures of this size are normally not accompanied by so many subsidiary figures and paraphernalia. There is also a marked difference between the monumental style of the seated Jina himself and the baroque character of the parikara (see also the singular design of the jata).-- The body of the seated Jina is heavy and well-proportioned. The waist appears immediately above the forearms and is not raised as in the case of many other seated images. The elbows are not turned outwards and the upper arms hang down vertically. The face is actually broad but it gains in height on account of the jata and the vertical bands of hair on the shoulders. The whole conception is determined by a rigid system of vertical and horizontal lines and compares favourably with the nerveless and emasculated creations of other artisans of that time. The standing Jina (Fig. 2). This image measures also about 12 feet in height. The parikara comprises only the lotus
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga on which the figure is standing, small vegetable objects in the hands, a lotusflower on the head, and a bhamandala with a simple design. Besides we have to imagine attendant figures to the left. and right of the Jina. That they formed a part of the composition can only be inferred from the mortices which receive the tenons by which the slabs with the attendant figures were fixed in the ground slab.-The lotus below the feet forms a solid base and is not carved in low relief as in the case of other standing Jinas. Such a thick lotus seems to be restricted to colossal images. In the hands of the Jina we find instead of the common lotus-flower a short stalk terminating in a rolled up leaf. The fingers are crooked, not straight. The lower contour of the hair forms a flat arch above the forehead. On the pedestal there appears www 33 navembara 1958 dharmacakra flanked by two deer (not visible in our photograph). This group does not identify a particular Jina but can be carved on the pedestal of any of the 24 Jinas. The cakra-and-deer motif is however not very common in our area. It is therefore not impossible that it had, in our case, the meaning of a cinha, identifying the Jina as Santinatha. & 4 s Situated on the old lake and surrounded by thick jungle, the ancient temples of Dudahi remain unforgotten to every visitor. Our essay has done little justice to the peculiar atmosphere of this lonely place. We hope therefore that one or the other of our readers will have an opportunity to visit Dudahi himself and to enjoy like us the art of its monuments and the beauty of its scenery.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sec Modified rees tA rrell . Diamond" PURE GOLD BARS OF MANILAL CHIMANLAL & CO. AVAILABLE IN S. 1, 1/2 & 1/4 TOLA WE BUY OLD GOLD AND SILVER ORNAMENTS AND OTHER ARTICLES. MANILAL CHIMANLAL ECO PHONE: 0898 188, SHROEF BAZAR, BOMBAYGRAM ! KAKALJI" 6 sonuM-cAMdI-pleTinama tathA jarI gALavAnuM zuddha kArakhAnuM tathA Taca kADhavAnuM bharosApAtra mathaka TOMBAY naeNzanala riphAInarI chApanI cAMdI rijharva beMka opha InDiyA, muMbaI baoNmbe buliyana eNsosiezana li. muMbaI- 2 te ma ja InDiyA gavarnamenTa minTa, muMbaIe mAnya rAkhela che N. R. chApa silvara nAITreTa banAvanAra ane vecanAra leboreTarI ane riphAinarI 87, tAradeva roDa, muMbaI naM. 7 phona naM. 42395 maracarsa buliyana mekiMga eNnDa eseiMga DipArTamenTa ke dhanajI sTrITa, muMbaI - 3. tAra : ARGOR
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ A 5 nI ja mohinI mIlsanuM B menejIMga ejanTasa cakravartI sansa eNnDa kuM. rajIsTarDa oNphIsa 22, kenIMga sTrITa, kalakattA mIla naM. 1 kuztIA (pUrva pAkistAna) kA pa Da vA 5 ro 5 sau koIne posAya tevA vadhatA ochA ane vyAjabI bhAve kApaDanA dareka vepArI pAsethI A mIlsanuM kApaDe maLe che. } mIla naM. 2 eladharIA (kalakattA)
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ w wwNow we wwwwwwwwwww ARE YOU SUFFERING FROM COUGH & COLD ? ceramwuanacecourse TRY OUR BITA PASTILLES YOU WILL BE CONVINCED THAT "NOTHING IS BETTER" woon MANUFACTURERS: BOMBAY TABLET MANUFACTURING CO. 175, OLD POST OFFICE LANE, MANGALDAS MARKET BOMBAY 2 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agra Ahmedabad Alwar Bombay . Issued & Subscribed Capital Paid up Capital Reserve & other Funds THE BANK OF JAIPUR LIMITED (Incorporated in Jaipur, Liability of Members Limited) CAPITAL 1 Dadabhoy N. Road 2 Kazi Sayed St. Mandvi 3 Kalbadevi Road 4 Dana Bunder Bangalore Bharatpur Bareilly Bhilwara BANK OF Bisalpur Beawar Bikaner Head Office H. K. Kothari Agent BOMBAY ... JAIPUR JAIPUR Dausa Delhi : Chairman : Shri G. D. Somani, M. P. List of Branches Calcutta Coimbatore ... Fatehpur Gangapur Hindaun Indore Jaipur Rs. 1,00,00,000 Rs. 50,00,000 Rs 25,00,000 1 Mansing Highway 2 Chand Pole 3 Jauhari Bazar 4 Secretariat Jhunjhunu Jodhpur Jamnagar Kotah Kishangarh Madras Nawalgarh Rajkot Ratlam Sawaimadhopur Sikar Surajgarh Tirupur Udaipur S. L. Kothari B. A., B. Com. (Lond.) A. C. A. (England) General Manager
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ REGD. NO. B 7704 JAINYUG WHAT MAKES A VOILE BEAUTIFULI A-its design AAR ASANSKRITER NTtanANE TORIAGE sarakAra Shree Ram Voiles SEX HAVE THE BEAUTIFUL DESIGNS YOU PREFER SHREE RAM MILLS Limited Bombay 13 Shumer IMA-A-5 mA patra zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa, muMbaI mATe zrI mauna priMTiMga myUro, khaTAu nakananI vADI, giragAMva, mubaImA bhI mANekalAla dI. modIra chApyuM bhane zrI jaina zvetAnbara kaoNnpharansa oNphisa, godIjI bilDiMga, 20, pAyadhunI, muMbaIcI prakaTa kayeM.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga taMtrI sohanalAla ma. koThArI bI.e., bI.kaoNma. (laMDana),e.sI.e.(iMglaMDa) jayaMtIlAla ra. zAha bI.e., bI.kaoNma. (laMDana) Disembara 1958 mUlya : 25 naye paise zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa kA mukhapatra
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa kA mukhapatra jaina yuga vyavasthApaka maMDala zrI caMdulAla varddhamAna zAha, je. pI. zrI saubhAgyacaMdra siMgI, ema. e. zrI kAMtilAla DI. korA, ema. e. zrI sohanalAla ma. koThArI-taMtrI bI.e., bI.kaoNma. (laMDana), e.sI.e. (iMglaMDa) zrI jayaMtilAla ratanacaMda zAha-taMtrI bI. e., bI. kaoNma. (laMDana) prakAzana pratimAsanI 1lI tArIkhe thaze chUTaka nakala 25 nayA paisA vArSika lavAjama deza : rUpai 2) be videza : rUpai 3) vraNa jainayuga ma jainadharma, tattvajJAna, sAhitya, kaLA, sthApatya, itihAsa, jIvanacaritra ne samAjapragatine lataga viSayornu uttama jaina mAsika. ma abhyAsapUrNa gadyapadya lekho temAM Avaze. // zrI jaina zve. kaoNnpharansa (pariSad ) saMbaMdhI vartamAna kAryavAhIno ahevAla sAthesAthe apAze. ___ dareka sujJa A patranA grAhaka banI potAnA mitrone paNa grAhaka banAvaze ane saMghasevAnA kAryamA puSTi Apaze. 'A mAsika bahoLA pramANamAM phelAvo pAmavAnI khAtrI rAkhe che to jAherakhabara ApanArAone mATe te upayogI patra che; to teone nIcenA saranAme lakhavA ke maLavA bhalAmaNa che. lekhako vagerene sUcanAo 1. abhyAsa, manana ane saMzodhananA pariNAma lakhAyelA lekho, vArtAo ne nibaMdhone prathama sthAna maLaze. 2. A patramA prakaTa thatA lekho mATe te lekhanA lekhako ja sarva rIte jokhamadAra raheze. 3. koI paNa lekha pUrve jAte ke bIjAe anya sthaLe prasiddha karyo hoya to te kRpA karI na mokalavo. 4. dareka lekha temaja mokalela graMthanI samAlocanA ke samAcAra samaya sthaLa vicArIne jema bane tema tvarAe prakaTa karavAnI kALajI levAze. vAMcakone sUcanA -jeoe potAnAM nAma grAhaka tarIke nodhAvyAM na hoya temaNe pUrA ThekANA sAthe vArSika lavAjamanA ve spIA mokalI ApavA vinaMtI che. zrI jaina zve0 kaoNnpharansa oNphisa, goDIjI bilDiMga, 20, pAyadhUnI, kAlabAdevI, muMbaI naM. 2
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ - SAGAR Main al C parikara sahita bhagavAna RSabhadevanI bhavya pratimA, khajurAho [zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA saujanyathI]
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ A . . . d __eka aprasiddha jaina zilpAkRti pU. munizrI yazovijayajI mahArAjanA saMgrahamAMthI]
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa kA mukhapatra varSa jUnuM 20, navuM 2 ka vIrAta saM. 2485, vikramArka 2015 tA. 1 Disembara 1958 aMka 2 zrI pA zvasta va zrI ciM0 1 zrI ci0 2 zrI ci0 3 zrI ci0 4 zrI ciMtAmaNu pAsajI, araja suNo Ika morI re, mArA mananA manoratha pUro, huM to bhagata na choDuM torI re mArI khajamatamAM khAmI nahi, tAre khoTa nahi koI khajAne re, devAnI sI DhIla che? kahavuM te kahII chAne re te pRthavI sahu uraNa karI re, dhana varasI varasIdAne re? mAharI velA myuM ehavA, dIyo vaMchita vAlo vAge re mata kahasyo tujha karameM nathI re, karama hato to pAmyo re, mujha sarIkhA kIdhA moTakA, teNe kAMI tujhaneM dhAmyo re keDa na choDuM tAharI re, ApyA viNa zivasukha svAmI re; murakha tenu chu mAMnasyaciMtAmaNa kazyala pAmI re bhagate rIjhayo phala dIyere, ciMtAmaNa paNa pASANo re, adhika kAMI kahAvasyo, bhadrika bhagateM jANo re ame bhagateM mugatane kheMcaryuM, jima lohane camaka pASANuM re, tume heja hasIne dekhamyo, kahasyo sevaka che saparAMNo re bAlika te jimatima bolato, kare lADa te tAtane Age re, tehanA te viMchita pUrve, banI Ave sagaluM raMge re mAre bananArUM banyuya che re, huM to lokone vAta sIkhAvuM re; vAcika jasa kahe sAhibA, Iha gIteM tuma guNa gAuM re zrI ci. 5 zrI ci0 6. zrI ci0 7 zrI ciM0 8 zrI ci0 9 -mahopAdhyAya zrIyazovijayajI
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga varSa 2 1 Disembara 1958 aMka 2 guNabhavaNa gahaNa suyarayaNa, bhariyaM dasaNa visuddhrtthaaggaa| saMdhanayara bhaI te, akhaMDa crittpaagaaraa|| -saMsI sUtra ardha-guNarU5 bhavanothI gahana, zAstra 5 ratnothI bharapUra, darzanarUpa zuddha zerIvALA ane akhaMDa cAritrarUpa kilAvALA he saMdharUpa nagara! tamAruM kalyANa ho. sa mA ja no sahakAra Azare be mahinA pahelAM kaoNnpharansanI sthAyI konpharansanA mukhya maMtrI tarIke konpharansane mATe samitinI sabhA muMbaImAM maLI, te prasaMge samAjanA sahakAranI je lAgaNIbharI prArthanA karI che sabhA samakSa eka vigatavAra ane vistRta nivedana rajU te tarapha samAjanuM dhyAna doravuM e ja che. A aMge karavAmAM AvyuM. A nivedanamAM konpharansanA vIsamAM nivedanamAM kahevAmAM AvyuM che ke - adhivezana muMbaImAM, sane 1957nA jUna-julAI mAsa adhivezana vakhate amArI maMtrI tarIke nimaNuka daramyAna, zrI mohanalAla lallacaMda zAhanA pramukha Apa saue umaMgathI karI hatI. jAhera jIvananI A pade maLyuM tyArathI te cothI okaTobara 1958nA amArI prathama rASTra Ata hatI. jIvanamAM saMgha-sevAnA avasarane vadhAvI levAnI bhAvanAthI amoe te svIkArelI roja konpharansanI sthAyI samitinI sabhA maLI tyAre paNa te vakhate amone utsAhamAM amArI zakti ane sudhInA savA varSanA gALAmAM konpharansa kAryAlaye je sAdhanonI maryAdA na jaNAI." vividha pravRttio hAtha dharI hatI teno ahevAla "kaunakara jana samAjanI kendrastha saMsthA che ane ApavAmAM Avyo hato. samAjanA aneka prakAranA praznonI para tenI sahAya A nivedananI carcA-vicAraNA karavA mATe ke emAM mAMgavAmAM Ave che, tenI salAha levAmAM Ave che ane rajU karavAmAM AvelI bAbatonI chaNAvaTa karIne tenI pAsethI vigato mAMgavAmAM Ave che. te sakriya ane saMgIna kArya karatI rahe ema sau koI irache che ane te samAjanuM e pratye dhyAna doravA mATe A lakhatA mATe ekeeka vyaktinA sahakAranI jarUra che. Apane nathI. kAraNake je kaMI kahevAnuM hatuM te to e amArA jevA vyavasAyI sekreTarIo maLyA, je gAmegAma nivedanamAM jaNAvela che. Ama chatAM eTaluM to. pharI pracAra dvArA konpharansanA kAryane jAgrata rAkhI zakayA jarUra IrachIe ke A nivedanano konpharansanA badhAya nathI ane te dariTae dhAreluM kAma pAra pADI zakAyuM nathI." sabhyo, ane khAsa karIne konpharansanI sthAyI sami- " jaNItA dAnavIra, atyaMta vyavahAru ane sevAbhAvI tinA sabhyo, jhINavaTapUrvaka abhyAsa kare ane e zrI. meghajIbhAI petharAja zAha acAnaka paradeza javAthI abhyAsapUrNa vicAraNAne aMte kaoNnpharansane vadhu kAryazIla kaoNnpharansane moTI khoTa paDI che ema amAruM cokkasa banAvavAne mATe ane atyAranA samayamAM samAjanI je mAnavuM che. A saMsthAnI kAryavAhI jotAM ApaNane rIte sevA karavAnI jarUra che e rIte samAjanI sevA sevAbhAvIono khuba khapa che. kaoNnpharansanA vyAsapIDa upara samagra samAjane madhyabiMdu rAkhIne je kArya levAmAM karI zakAya e mATe je kaMI karavA jevuM lAge te karavAnI . Ave ane ApaNI chuTI chavAIvikharAI gayelI zaktio dizAmAM prayANa kare. ekatrita thAya to samAja ane kaoNnpharansanI sthiti Aje A lakhavAno mukhya uddeza to A nivedanane kaMI judI ja najare caDe." aMte kaoNnpharansa kare ane e rIta sevA mATe ane
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga " Apa sauno ane janatAno sAco cAha che. ene kartavyadirAAmAM mukavo e ApaNuM kartattva eka apavA bIjA kAraNane laI sthAyI samiti kholAvavAmAM DhIla thaI che. ghaNuM thaI zakayuM nathI te mATe amone atyaMta duHkha thAya che. A sarve dhyAnamAM laI Apa mArgadarzana Apazo. ' huM ApamAMnA ghaNA, varSothI A saMsthA sAthe joDAyelA cho. kaoNnpharansa pratyenI ApanI bhakti amArI mUDI che. e TakAvI rAkhavAnI ja nahIM paNa temAM vadhAro karavAnI zakti amArAmAM jAgRta thAya tevI preraNA jarUra Apazo. tema thaze to ja ApaNA mArge AgaLa dhapI zakIzuM. ApanA AzIrvAdathI ApaNe pragati karIe, ane Aje maLela zubha avasarano lAbha laI ujjavala bhaviSyane AzAjaMtu, mojasavaMtu ane vAvanuM banAvo vI zAsanadevane prArthanA che. ' nivedanane aMte upara pramANe je mAgaNI rajU karI che ane e mATe samAjane je prArthanA karI che te samajavA mATe ke tenI upayogitA dhyAnamAM Ave e mATe lAMbI carcAvicAraNAnI jarUra che ja nahIM; sahajamAM samajI zakAya ane svIkArI zakAya evI sAva sAdI ane sIdhI e vAta che. kahevuM hoya to ema jarUra kahI zakAya ke koI paNa jAhera saMsthAne mATe pAyAnI ke prAthamika jarUriyAta jevI ja e vAta che. koIpaNa jAhera saMsthA tyAre ja astitvamAM AvI zake, ane astitvamAM hoya to tyAre ja pravRttizIla banI zake ke tyAre e je samAja ke vargane mATe kAma karavA UbhI thaI hoya te samAja ke varga taraphathI ene badhI rIte pUrNa sAtha ane sahakAra, hamezane mATe, maLato rahe. ane samAjanI A sAtha ane sahakAra eTale enA UMcI zakti ane samaja dharAvatA, niHravArtha ane sevAparAyaNa AgevAnono saMsthA sAtheno dhaniSTa saMbaMdha. Avo saMbaMdha jeTalA pramANamAM vizALa ane gADha baneM teTalA pramANamAM koI paNa saMsthA prANavAna banIne potAnA dhyeyamAM AgaLa vadhI zake. eka dhara, kuTuMba, gAma samAja ke rASTra----emAMthI koInI paNa unnattino vicAra karIe to saheje samajI zakAya ema che ke saune potapotAnA kAryakSetranA pramANamAM jo sevAparAyaNa ane niHsvArtha kAryakaro maLatA rahe to ja e unnati sAdhI zake. AvA kAryakaro je te kSetranI vyaktionI DIvAI rahelI zaktione ekasUtre bAMdhIne zaktino odha Ubho karI zake, ane ene kAme lagADIne emAMthI navasarjananuM navanIta utpanna karI zake. 3 Disembara 19pa8 eTaluM to cokkasa ja che ke, ApaNe tyAM jAhera saMsthAo jeTalA pramANamAM che eTalA pramANumAM samagra niHsvArtha ane sevAnI tamannAvALA nahera kAryakaro maLI zakatA nathI. kadAca ema paNa banyuM hoya ke ApaNe tyAM chellAM 10-15 varSa daramyAna navI navI jAhera saMsthAo sArA pramANamAM sthapAI ane e saMsthAone pUrepUrI saMbhALI zake evA navA navA kAryakaro pUratA pramANamAM maLatA na hyA; pariNAme moTA bhAganA enA e kAryakarone mAthe aneka saMsthAonI dekharekha ja nahIM, eno vahIvaTa saMbhALavAnuM kAma paNa AvI paDayuM. vaLI dareka vyaktinI potAnI zikta ane samayanI paNa eka cokkasa maryAdA hoya ja che, eTale amuka hada sudhInI javAbadArI to e sArI rIte uThAvI zake ane adA paNa karI zake che, paNa jyAre enA upara gA uparAMtano bojo AvI paDe che tyAre e pote paNa emAM aTavAI ya che, ane saMsthAnA vahIvaTane to ethI sosavuM ja paDe che. e game tema hoya, paNa atyAre ApaNA samAjamAM nahera kAryakaronI che. eTaluM to cokkasa ta ApaNe tyAM pravartatI kAryakaronI A ana athavA jUnA ane kasAyelA kAryakaro paNa, IcchA hovA chatAM, samAjasevA mATe pUrato samaya ApI zakatA nathI, ema thavAnuM kAraNa kaMIka A rIte pazu vicArI zakAya. ApaNo samAja che. mukhyapaNe vaipArI samAja gaNuAya che; ane madhyamavargamAM enI gaNatarI thAya che. eTale enI AjIvikAno mukhya AdhAra nokarI ke vepAra upara che, ane amuka aMze e hunnara udyogone paNa kheDe che paNa chellAM dasa-paMdara varasamAM sthiti bahu badalAI gaI che. svarAjya AvyA pahelAM athavA to bIjuM vizvayuddha thayuM te pahelAM nokarImAM ane khAsa karIne vepAramAM tema ja udyogamAM je prakAranI nirAMta ane nizcitatA dekhAtI hatI, ane eka vakhata badhuM vyavasthita karI daI e to badhuM ApameLe cAlane cIle cAvyA kare evI sthiti pravartatI hatI, evuM have syuM nathI. have to vepAra ane udyogonI AsapAsa navA navA kAyadAo ane navA navA niyaMtraNonAM eTalAM badhAM jALAM gUMthAI gayo che, ane gUMthAtAM jAya che ke jethI nAnA sarakhA vepAra ke udyogamAM paNuM satata jAgRti ane kharadArI rAkhavI paDe che; to pachI moTA vepAra ke moTA udyogonuM pUchyuM ja zuM ? ane A mATe dareka vepArIne ane udyogapatine
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena yuga Disembara 1958 hamezAM kaMIka ne kaMIka ciMtA ane vicAraNA karatA ja rahevuM paDe che. pariNAme, ene jAhera sevA karavAnI bhAvanA hovA chatAM, paristhiti enI bhAvanAne saphaLa banavA detI nathI. jeno vepAra ke udyoga jeTalo moTo eTalA pramANamAM enI jaLojathI vadhAre samajavI. eka bAju kAryakaronI AvI achata ane e achatanAM kAraNe kaMIka AvAM che, tyAre bIjI bAju samAjanI sthiti Arthika ane bIjI muzkelIone kAraNe evI to jaTila ane bhIMsabharI che ke samAjanI badhI jAhera saMsthAoe ane khAsa karIne kaoNnpharansa jevI samAja sevAne varelI moTI saMsthAe khUba moTA pramANamAM ane khUba jhaDapathI potAnI kAryapravRttine vistAravI joIe tyAre savAla Ubho thAya che ke paristhitinI A viSamatAne kevI rIte dUra * karI zakAya ane AvI saMsthAone pragatizIla ane pravRttithI dhamadhamatI kevI rIte banAvI zakAya ? A to kaMIka evI vicitra sthiti ubhI thaI gaI che ke jayAre pANInI mAMga vadhI rahI che tyAre ja parabane cAlu rAkhanArA ochA thatA dekhAya che! A badhI to tAtvika eTale ke vastusthitine sama- javA pUratI vicAraNA thaI. paNa ethI kaMI atyAranI viSama sthitino ukela ja AvI jAya; athavA to AvI sthiti joIne ApaNe nirAza ke hatAza thaIne, niSkriya banIne besI jaIe, e paNa barAbara nathI. atyAre ApaNI pAse je kaMI zakti ane sagavaDa hoya ene saMgaThita karIne ApaNe kAme lAgavuM joIe, ane kaoNnpharansa jevI samAjanuM saMgopana ane saMvardhana karI zake evI saMsthA mAraphata samAjanI sevA karavAmAM lAgI javuM joIe. sArA kAryamAM muzkelIo to AvyA ja kare, paNa evI muzkelIone vaTAvI jaIne kAryamagna banavAmAM ja ApaNA pusvArthanI parIkSA thaI zake. paNa A badhuM sArI rIte to tyAre ja bane ke jyAre ApaNane ApaNuM kAryamAM samAja taraphathI joIto sahakAra maLato ' rahe. atyAre kAryakarone samaya ane zakti ApavAmAM, upara varNavI tevI muzkelI che e sAcuM hovA chatAM, kAryakarone meLavyA vagara ApaNe cAle ema nathI. eTale ame samAjane hAdika vinaMtI karIe chIe ke teo kaoNnpharansane potAthI bane teTalo vadhAremAM vadhAre sAtha Ape. kaoNnpharansa to AkhA deza mATenI saMsthA che, eTale enA kAryakaro paNa AkhA dezamAMthI maLavA joIe; ane TheraThera enAM nAnAM moTAM kendro cAlavAM joIe. uparAMta, ApaNe tyAM jeo nivRtti jIvana gALatA hoya evA, samAjasevAnI sUjha, samaja ane zakti dharAvatA mahAnubhAvo ane UcharatI peDhInA navajuvAno paNa A dizAmAM ghaNuM karI zake. A badhuM kahevAnI matalaba e che ke samAjanI sevA mATe kaoNnpharansane pravRttizIla rAkhavAnI atyAre vadhAremAM vadhAre jarUra che. samAja bahAranA ane aMdara aMdaranA paNa evA keTalAya savAlo roja-ba-roja UThatA ja rahe che ke jemAM zaktizALI jAhera saMsthA ja yogya mArgadarzana ApI zake. ane saMsthAne pravRttizIla rAkhanArI mukhya zakita to enA kAryakaro ja che. tethI ame dezamAM judA judA bhAgomAM vasatA, samAjasevAnI dhagaza dharAvatA. bhAI-bahenone bhArapUrvaka kahIe chIe ke Apa kaoNnpharansane pUrepUro sAtha Apazo. Apano sAtha e ja kaoNnpharansanI zakti banavAnI che. ane zaktizALI kaoNnpharansa ja samAjanI pUrNa rIte sevA bajAvI zakavAnI che. sahakAra A yugano jIvanamaMtra che. e sahakAra amane maLe evI amArI prArthanA che. samAja jaina yugane apanAve sthAyI samitie "jena yuga"nuM prakAzana cAlu rAkhavAno nirNaya karyo che ane e rIte "jenayuge " gayA aMkathI bIjA varSano AraMbha karyo che. "jainayuga" sughaDa chApakAma dvArA rocaka ane upayogI sAhityasAmagrI pIrasavAno prayatna karI rahyuM che. eTale IcchIzuM ke eno vAcakavarga vadhu nahIM to, ochAmAM ocho eTalo vizALa to jarUra thAya ke jethI e potAnA kharcane pahoMcI vaLI zake ane enuM prakAzana nacitapaNe thatuM rahe. eka samaya evo paNa Avelo ke jyAre purAtattva' jevA itihAsa ane saMzodhananA ucca koTInA sAmayikane mAtra ekaso grAhakonA abhAve baMdha karavuM paDayuM hatuM. Avo prasaMga "jaina yuga" mATe Ubho na thAya, eno eka mAtra IlAja e che ke samAja "jaina yuga"ne saharSa vadhAvI le; ane enI grAhaka saMkhyAmAM jhaDapathI sAro evo vadhAro thAya. vija nI vicAraNA thAle ke vastusthitine
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI je na zvetA 2 kaoNnpharansa kAryAlaya pravRttinI TUMka noMdha (konpharansa kAryAlaya dvArA) kAryavAhI samitinI sabhA kAryavAhI samitinI sabhA guruvAra, tA. 30-10-1958nA roja savAranA nava vAge zrI mohanalAla lallacaMda zAha (pramukha)nA nivAsasthAne (bhAratIyabhavana, netAjI subhASa roDa muMbaI) maLI hatI.' sAta sabhyo upasthita hatA. (1) A sabhAmAM tA. 19-10-1958 nI kAryavAhI samitinI kAryanoMdha bahAla rAkhavAmAM AvyA bAda (2) zrI jaina vetAmbara kaoNnpharansa zrAvaka-zrAvikA kSetra utkarSa muMbaI samiti dvArA udyogagRhanI cAlatI pravRtti viSe baMdhAraNAdinI paristhiti vicArI sarvAnumate nIce pramANeno TharAva (a) zrI akhilabhArata jena ke. kaoNnpharansa sthAyI samitimAM pasAra karavA mATe rajU karavA TharAvavAmAM AvyuM hatuM :- - (a) zrI zrAvaka zrAvikA kSetra utkarSa phaMDano uddeza amalI banAvavA konpharansa potAnI judI saMsthA sthApe athavA evA udezavALI jaina ke bIjI saMsthA ke je jaino ane bIjI komanA lAbhArthe kAma karatI hoya tene phata jainonA lAbha mATe vAparavAnI zarta madada ApI zake tema TharAvavAmAM Ave che. (ba) zrI jaina zvetAmbara konpharansa zrAvaka zrAvika kSetra utkarSa muMbaI samiti saMcAlita udyogagRhanI pravRtti mATe kaoNnpharansa saMvata 2014 mAM ApelI rUA. daza hajAranI grAMTane A sabhA bahAlI Ape che. (3) kaoNnpharansa dvArA "eplaoNyamenTa" byuro rAkhavA aMge vicAraNA thatAM A bAbata keTalA aMze vyAvahArika banI zake tenI tapAsa karavA maMtrIone sUcavavAmAM AvyuM hatuM. (4) zrI sAhitya pracAra yojanA samiti taraphano tA. 27-10-18no riporTa rajU karavAmAM AvatAM sarvAnumate nIce pramANe karAvavAmAM AvyuM hatuM. zrI sAhitya pracAra yojanA samitinA kanvInara zrIyuta dhIrajalAla TokarazI zAha taraphathI prApta thayela nivedana (tA. 27-10-18) rajU thatAM te samitie je upayogI ane konpharansanA kAryane vega ApanArI bhalAmaNa karI che te badala AbhAra mAnavA TharAvavAmAM AvyuM. vizeSamAM ukta samitinA nivedanamAM darzAvyAnusAra hAla turata "chAtrAlayo ane chAtravRttio" nAmanuM pustaka kaoNnpharansa taraphathI prakaTa karavAnuM kArya te ja samitine seMpavA TharAvavAmAM Ave che. riporTamAM darzAvela bIjI bAbato vicAraNIya hoI bIjI sabhAmAM rajU karavA mukhya maMtrIone sUcavavAmAM Ave che." bAda pramukhazrIno AbhAra mAnI sabhA visarjana thaI hatI. " nyu iDiyA rIDarsa tharDa " viSe nyu iDiyA rIDarsa tharDa (DaoN. umarAva bahAdUra ane pro. esa. je. bI. mAthura, jayapUra kRta)nA "e vijhiTa Tu mAunTa Abu " zIrSaka pATha 23 mAM delavADAnA jinAlayo vigere aMge keTalIka bhUlabharelI ane geraraste doravanArI vigato apAI hatI. e bAbatamAM tA. 7 oNkTobara, 1958 nA roja lekhakone patra lakhavAmAM AvatAM nIce pramANeno tA. 29-10-1958no javAba zrI esa. je. bI. mAthura (jayapura) taraphathI maLela che - To The Chief Secretary, Shri Jain Swetamber Conference, Godiji Building, 20, Pydhoni, Kalbadevi, Bombay 2. Dear Sir, I beg to acknowledge your kind letter with thanks. The lesson in question was written by Dr. Umrao Bahadur and I have already referred to him to quote his source from where he drew the wrong, information which was used in the last edition of the said book. I was
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga Disembara 195 appointed by the Education Department, Rajastan about three years ago to look into the factual mistakes which had crept into the Readers and I corrected those glaring mistakes and so far as I know an erata was added to each Reader and in the subsequent editions all mistakes were corrected. I am really very sorry for what has happened. This is an old edition of the book which contains these mistakes but rest assured these mistakes were corrected by me and a list of such mistakes was sent to the Education Department. Dr. Umrao Bahadur will be able to throw more light into the matter how such wrong information crept into the book. I express my regret for the wrong facts contained in the 1st edition. Yours faithfully (Sd.) S. J. B. Mathur and in consequence it has become difficult to give religious instructions to our students. We have, therefore ,to request you to clarify and permit our institutions to hold religious classes in between other classes during school hours. 3. We had also discussed with your Honour the question of obtaining written consent of Guardians of students for imparting religious instructions to their wards and had pointed out the administrative difficulties in complying with the relevant sub rule of the Rule 42. We have, therefore, to request you to dispense with the necessity of written consent of the guardians. 4. We hope your Honour will give kind and sympathetic consideration to the above questions and grant prompt relief in the matter so as to remove apprehensions caused in the mind of trustees of our various educational institutions. Yours faithfully, (Sd.) S. L. Kothari (Sd.) J. R. Shah Chief Secretaries. zrI jesalamera jJAna bhaMDAra sU. pra. samiti A samitinI sabhA gusvAra tA. 6-11-1958nA roja zrI bhogIlAla laheracaMda jhaverInA pramukhapaNA nIce maLI hatI je vakhate pAMca sabhyo hAjara hatA. samitinA maMtrI zrI mohanalAla dIpacaMda cokasIe sUcipatranA atyArasudhI chapAyelA phormanI vigato rajU karI te mATe Azare rUpIA dazeka hajAranI vadhu jarUra darzAvI hatI. A bAbatamAM pUjya munizrI puNyavijayajI mahArAja sAheba pAsethI keTalIka vizeSa vigato meLavI bIjI sabhAmAM rajU karavAnuM ane te daramyAna judA judA derAsaronA jJAnakhAtAomAMthI tevI sahAyatA meLavavA mATe patro lakhavAnuM TharAvavAmAM AvyuM hatuM. uparokta nirNayAnusAra muMbaInA judA judA derAsaronA TrasTI sAhebone patro lakhavAmAM AvyA che ane AzA che ke A kArya mATe teo ane lAgatAvaLagatAo sArI rakama konpharansane pradAna karaze. dhArmika ane naitika zikSaNa dhArmika ane naitika zikSaNa aMge muMbaI sTeTanA zikSaNa pradhAna zrIyuta hitendrabhAI desAIne tA.27-10-1958nA roja nIce pramANe patra kaoNnpharansa taraphathI pAThavavAmAM Avela che - To Shri Hitendra K. Desai, Education Minister, Sachivalaya, Bombay 1. Respected Sir, With reference to the interview our deputation had with you at the Council Hall on the 13th October, 1958 we beg to submit the following requests for your Honour's kind consideration. 2. Although Rule 42 of the Grant-inaid Code does not provide for it Education Inspectors object to classes for reli. gious instructions being taken in between other classes during school hours,
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena yuga Disembara 1958 zrI sAhitya pracAra samiti zrI jaina zvetAmbara konpharansanI kAryavAhI samitinI tA. 19-10-1958 nI sabhAmAM kaoNnpharansanA vIsamAM adhivezanamAM sAhitya pracArane anulakSI pasAra thayela TharAvane dhyAnamAM laI yojanA rajU karavA mATe eka samiti nImavAmAM AvI hatI. A samitinI sabhA tA. 25-10-1958 nA roja zrI sohanalAlajI ma. koThArInA pramukhasthAne maLI hatI, jemAM samitie saMpUrNa vicAraNuM karI eka nivedana taiyAra karela che kaoNnpharansanI tA. 30-10-1958 nI kAryavAhI samitimAM rajU thatAM "chAtrAlayo ane chAtravRttio" nAmaka pustaka konpharansa taraphathI prakaTa karavA teja samitinI niyukti karavAmAM AvelI che. (TharAva anyatra A aMkamAM ApavAmAM Avela che.) A nirNayAnusAra sAhitya pracAra samitinI niyukti thatAM tA. 4-11-1958 ane tA. 8-11-1958nA roja A samitinI sabhAomAM keTalIka vicAraNA karI uparokta pustaka chapAvavAnuM kArya hAtha dharavAmAM AvyuM che. te aMge sAhitya pracAra samitinA maMtrI zrI dhIrajalAla TokarazI zAha taraphathI nIce pramANenuM nivedana lAgatI vaLagatI saMsthAo ane kAryakarone mokalavAmAM Avela che - ApIzuM. vadhAre kaMI lakhavuM hoya to judA patra para lakhI jaNAvazo. A mAhitI samagra vidyArthI Alamane upayogI ane mArgadarzaka hoI Apa te amone jarUra pUrI pADazo evI namra vinaMti che. AzA che ke ApanA taraphathI pUrNa sahakAra maLaze." chAtrAlaya aMge bharavAnAM "a" phormamAM nIcenI vigato mAMgavAmAM AvelI che?-- 1 chAtrAlayanuM nAma 2 puruM ThekANuM 3 mukhya kAryAlayanuM pUruM saranAmuM 4 zAkhA hoya to tenuM ThekANuM 5 praveza kone apAya che? (a) jJAtineja apAto hoya to tenuM nAma lakhavuM. (A) amuka prAMta ke jillAne apAto hoya to tenuM nAma lakhavuM. (I) samasta mUrtipUjaka samAjanA vidyArthIone apAto hoya to tema jaNAvavuM. (u)jainonA tamAma phirakAne lAbha apAto hoya to tema jaNAvavuM () jainetarane lAbha apAto hoya to tenuM pramANa jaNAvavuM. 6 dAkhala thavA mATe arajI konA para karAya che? 7 phInuM dhoraNa-pUruM lavAjama, ardha lavAjama, ochuM lavAjama. vArSika, satrAta mAsika. 8 zrI vidyArthIo keTalA levAya che ? 9 hApha phI vidyArthIo keTalA levAya che? 10 praveza phI levAya che ke kema ? levAtI hoya to keTalI ? 11 DipojhITa levAya che ke kema? levAtI hoya to keTalI ? 12 saMsthA taraphathI kyA lAbho maLe che ? (kapaDAM dholAI hajAmata, pustako, noTabuka ityAdi) 13 chAtrAlayamAM vidyArthIne kyAre athavA kyA saMjogomAM chUTo karavAmAM Ave che? 14 saMsthA hastaka apAtI chAtravRttionI saMkhyA rakama ane zaratonI vigatavAra yAdI, (judA kAgaLa para lakhavI) 15 saMsthA taraphathI apAtAM khAsa inAmo ke pAritoSikonI yAdI 16 vizeSa jarUrI mAhitI.. phaoNrma "A" mAM prAMtamAM cAlatA (1) chAtrAlayonA nAma ane (2) saranAmAMnI vigata maMgAvavAmAM AvI che. taduparAMta (1) chAtravRtti ApanAra saMsthAnuM nAma ane saranAmuM jaNAvavA sucavavAmAM AvyuM che. chAtravRttio ApanArI saMsthAe bharavAnuM phorma 'I 1 saMsthAnuM nAma 2 ThekANuM 3 mukhya kAryAlaya 4 zAkhA hoyato tenuM ThekANuM 5 chAtravRtti kone apAya che ? jJAtIvALAne ja apAtI hoya to te jJAtinuM nAma lakhavuM. amuka prAnta vAlAne ja apAtI hoya to te prAntanuM nAma lakhavuM. samasta mUrtipUjaka samAjanA AthI zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka samAjanA vidyArthIone lAbha ApatAM tamAma chAtrAlayo tathA chAtravRttinA saMcAlako, vyavasthApako ane vahIvaTakartAo joga lakhavAnuM ke ApaNA vidyArthIone chAtrAlaya tathA chAtravRttio aMge yogya mArgadarzana maLI zake te mATe zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa taraphathI "chAtrAlaya ane chAtravRttio" nAmanuM eka pustaka taiyAra karI sane 1959 nA phebruArInI Akhara sudhImAM bahAra pADavAno nirNaya karavAmAM Avyo che. pustaka aMge ApanI saMsthAnI mAhitI tA. 15-12-1958 pahelAM mokalI ApavA kRpA karazo. A mAhitI maLyA pachI tene lakhavAnuM, goThavavAnuM tathA chapAvavAnuM kArya karavAnuM hovAthI A samayamaryAdA pahelAM je ApanA taraphathI mAhitI maLaze to vadhAre saraLatA raheze. A sAthe chAtrAlayane lagatuM phorma "a" mokalyuM che tathA ApanA AsapAsanA pradezanI chAtrAlayo tathA chAtravRttionI mAhitI mATe 'A' phorma mokalyuM che, te vigatavAra bharI mokalazo. mAtra chAtravRttio ApatI saMsthA mATe "i" phorma che. te maMgAvyethI mokalI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga vidyArthI ne ApatI hoya to tema jaNAvavuM, jainonA tamAma phIrakAne lAbha maLato hoya to tema jaNAvavuM arajI kyAM karavAnI hoya che ? cha chAtravRttio ApavAnI zarato zI che ? 8 vadhAremAM vadhAre chAtravRtti keTalI rakamanI eka vidyArthIne maLI zake che ? 9 vizeSa jANavA jevI hakIkato. uparokta nivedanane sparmanI saMo ane tra vRttio AdinA paMcAla-asthApakone gharanI mAhitI zighra-maMtrI, zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa, sAhitya pracAra samiti, goDIjI bilDiMga, kAlabAdevI, muMbaI 2 ne saranAme mokalI ApavA vinaMti che. jaina che. ejyukezana borDa samAraMbha H zrI jaina zvetAmbara ejyukezana borDanI pI dhArmika parIkSAonA ravivAra, tA. 23-11-1958 nA roja zrI goDIjI jaina derAsaranA upAzrayamAM pU. jainAcArya zrI vidharnasUrIzvarajI mahArAnA adhyakSapade yoApela samAraMbhamAM zrI dIpacaMda zavarAja gAraDI, khI. e., eela. bI. solisiTaranA darane parIkSAmAM uttirNa thayela vidyArthImnone pramANapatro tathA nAmo vitIrNa karavAmAM AvyA hatA. A prasaMge AcArya zrI vijayadharma sUrIzvarajI mahArAje mananIya pravacana (je anyatra A aMkamAM chapAyela 3) karyuM hatuM. AcAryazrIe konpharansa dvArA prakaTa thatAM " jaina yuga " mAsika ke je dharmathI abAdhita rasa sAmagrI pirasI rahela che. tenA grAhako khanavA vinaMti karI hatI jenI suMdara asara thaI hatI. zrI dIpacaMda zavarAja gAraDI, solisiTare AjanA prasaMgane dharmazikSaNanA udyApana svarUpa varNavI jaina samAjane dhaDizA taraphanI ziyiMtranA athavA bedarakArI dUra karavA apIla karI hatI. dharmajJAnamaya jIvana ane tarUpa nirmaLa AcaraNa eja jIvananI saphaLatA che ane te dizAmAM jaina gesana borDa e prayAsa karI rahela che te prasaMzanIya hoI uttamnane pAtra che. ema meryuM hatuM. khorDanA maMtrI zrI caMdulAla vardhamAna zAhe borDanI paristhiti ane kAryapravRttino khyAla sthApI jaNAvyuM ke t zi Disembara 1958 meTIriyalijhamanA yugamAM dharmasiyu tarapha je pramANamAM jagatanuM dhyAna dorAvavuM joI e te pramANamAM dorAyela nathI. rASTrapati, uparASTrapati Adi netAo e tarapha bhAra I ApaNuM dhyAna AApita karI rahyA che. jaina samAjamAM dhArmika jJAnano mahimA aparaMpAra havA chatAM enAM yui mATe pAsapustako jevA sAdhano paNa nathI ! tajJAnane vikasAvavAnI vAta to mAMe rahI paNa sAcavavAnI zakti paNa dekhAtI nathI e zocanIya che. bIjAonA caritro lAkho ane karoDonI saMkhyAmAM vaMcAya tyAre prabhu mahAvIranA jIvana caritra ane siddhAM tonuM pustaka samAja samakSa na mUkAya te sthiti vicArI jaina nyAya ane tattvajJAnanA tulanAtmaka abhyAsa tarapha vaLavA temaNe dhyAna doryuM hatuM. temaNe "jaina yuga" nA vikAsa mATe samAjanA sarva prakAranA sahakAra mATe eka vinaMti karI hatI. zrIyuta dIpacaMda za. gADIe borDanA peTrana thavA svIkAryuM hatuM. elaoNI menTa (nokarI vagere) aMge : prAyaH aneka aAiLIne nokarI rAkhanAra ane rahenArane) paraspara saMparkanA abhAve muzkelI anubhavI paDe che. A dRSTie keTalAka samayathI kaoNnpharansa dvArA empaloyamenTa ekasaceMja jevA khAtAnI zamyAna karavA sUcanA thatI hatI. A bAbata vyavahArU mArgo zodhavA prayatna cAlu che. daramyAna lAgatAvaLagatA mATe "nokarI mATe bharavAnuM phorma " pArTI konpharansa kAryAlayamAM rAkhavAmAM Avela che te jene joInA ho tene pIrana 3 thI 5 sudhImAM maLI zakaze. 'jaina yuga' InAmI nibaMdha : 'jaina yuga' vyavasthApaka maMDaLa taraphathI madhyamavarganA utthAnanA bhAmA~' e viSaya upara niSpo tA. 28mI phebruArI, 19pa4 pahelAM maMgAvavAmAM Avela che. zreSTha nibaMdha lakhanArane InAmo ApavAmAM Avaze. nibaMdha hariphAI aMgenI vistRta jAherAta A aMkamAM anyatra pragaTa karela che te tarapha saunuM dhyAna Apti karIe chIe.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zruta jJAnano mahimA AcArya zrI vijayadharmasUrizvarajI * namo stra che jAIjarAmaraNasogapaNAsaNassa, kallANapukhalavisAlasuhAvahassa / ko devadANavanariMdagaNacciyassa, dhammassa sAramuvalabma kare pamAya? // anaMta upakArI zrIgaNadeva viracita "pukavaravI jenuM yathArthanAma "zutada" che ane jemAM, zrutajJAnano mahimA varNavAyo che te sUtranI A trIjI gAthA che. zratajJAna e pAMca prakAranA jJAna paikI viziSTa jJAna che. sva-paraprakAzaka paNInI apekSAe kevaLajJAnathI paNa zratajJAnane RSi-munioe uccakoTinuM gayuM che. anaMtakAlanA ajJAna aMdhakArano vinAza karavAnI A zrutajJAnamAM zakti che. mumukSu AtmAone aMtaraMga prakAza pragaTAvavA mATe sUryasamuM A zrutajJAna che. ati capala Indriyo ane manane akuzamAM rAkhavA sAthe sanmArgamAM punita paMthe prayANa karAvanAra paNa A zrutajJAna che. zrutajJAna e trIju divya netra che. vizvavartI koIpaNu jIvAtmAmAM abhyAdhikatayA-jJAnano avazya sabhAva hoya che. koIpaNa jIvAtmA evo nahiM prApta thAya ke jenAmAM vyakta kiMvA avyaktapaNe jJAnano anaMtamo aMza vidyamAna na hoya! jJAna e AtmAnuM avinAbhAvi lakSaNa che. jyAM jyAM AtmA che tyAM tyAM jJAna che. jyAM jyAM jJAna che tyAM tyAM AtmA che. jyAM AtmA nathI tyAM jJAna nathI. jyAM jJAna nathI tyAM AtmA nathI. saMsUtramAM e ja vAtanuM samarthana karatAM jaNAvela " savvajIvANaM pi ya NaM akkharassa aNaMto bhAgo NiccugghADio havai, jai sovi AvarijA jIvo ajIvattaNaM pAvijjA" -sarvajIvone akSarano (jJAnano) anaMtamo bhAga avazya khullo hoya che. je e anaMtamo aMza...paNa dabAI jAya to to jIva ajIva thaI jAya. vAstavika rIte to vizvano koIpaNa jIvAtmA paramAtma svarUpa che. enA mULa svabhAvamAM anaMta jJAna anaMtadarzana-anaMta cAritra ane anaMtavIrya Aje paNa vidyamAna che. paraMtu jema jIva anAdi che tevo tenI sAthe karmasaMyoga paNa anAdi che. A karmasaMyoganA kAraNe e AtmAnA anaMta jJAnAdiguNo dabAI gayA che. ema chatAM e AtmAnA anaMta jJAnano yatakiMcita aMza to sadAya anAvRta che-khullo che. sUrya upara game teTalAM ghanaghora vAdaLAM chavAI jAya chatAM divasanA bhAgamAM rAtri jevo aMdhakAra nathI ja thato. sUryanI amuka prabhA khullI rahevAnA kAraNo divasa ane rAtrino bheda jema avazya khyAlamAM Ave che, teja pramANe game teTalAM prabaLa karmonuM AvaraNa AtmA upara vidyamAna hoya chatAM amuka aMze khullI rahelI jJAna prabhAthI jIva-ane ajIvano bheda sadAya vyavasthita banyo rahe che. jIva te traNeya kALamAM jIvaja che ajIva te traNeya kALamAM ajIva ja che. janma ane maraNa eTale AtmAnuM sarjana ane AtmAno saMhAra samajavAno nathI. vartamAna zarIramAM rahevAnI mudata pUrNa thavA sAthe saMsArI AtmAne e zarIranA viyoga thavo enuM nAma maraNa che temaja e saMsArI AtmAne anya zarIra ane tevAM sAdhanAno saMyoga thavo tenuM nAma janma che. AtmA svayaM janmato paNa nathI ane marato paNa nathI. e to traNeya kALamAM ajara amara che. koI paNa AtmA sarvathA jJAnarahita nathI hoto e nizcita thayuM. karmonA AvaraNathI je AtmA sarvathA rahita hoya te AtmAno jJAna prakAza-saMpUrNa ane sarva [ jainatatvajJAnanA paramAbhyAsI, dravyAnuyoga niSNAta jANItA jainAcArya pUjya zrI vijayadharmasUrIzvarajI mahArAje, kA. sudi. di. bArasa, tA. 23-11-58 roja zrI jaina . ejyukezana borDanA vArSika pAritoSikotsava prasaMge rocaka, mananIya ane hRdayasparzI pravacana ApyuM hatuM, vAMcakone ati upayogI hoI tenI noMdha ahIM rajU karavAmAM AvI che. taMtrIo, "jainayuga."].
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga Disembara 1958 ane sarva prakAranuM nAma jANapaNe thAya che. phakanA aMze avazya anya rASTrI phI talavAra nIce prakAre thai che. e jJAna prakAza-vaDe lokaalokanA saikAlika bhAvonuM pratyakSa jANapaNuM thAya che. saMpUrNa ane sarvazuddha prakAzanuM nAma kevaLajJAna che, je AtmA e sthitie nathI pahoMcyo paraMtu haju jJAnAvaraNa vagere karmothI DhaMkAyelo che, te AtmAne paNa hamaNAM jaNAvyuM te pramANe jJAnano anaMtatama aMza sadAya khullo che. jJAnano e aMza potAnA svarUpamAM nirmaLa ja che. gaMgAjaLanI nirmaLatA jJAnanA e aMzanI svAbhAvika nirmaLatA pAse kAMI ja gaNatarImAM nathI. ane jeTalA aMze e jJAna khulluM che. teTalA aMze te AtmAne jANavAmAM-mAnavAmAM ane vartanamAM aviparyAsa eTale ke yathArthapaNuM hoya che. paraMtu eka vAta khAsa samajavAnI ane dhyAnamAM rAkhavAnI che ke e jJAnanA aMzanI sAthe kAma-krodha rAga-dveSa vagere mohanA aMzanuM milana paNa anaMta kALathI thayela hovAthI, e jJAna, svarUpe nirmaLa hovA chatAM malina banI gayuM che. jJAnamAM vikAra pragaTa thayo che. ane e kAraNe te te padArthanA bodhamAM, mAnavAmAM ane AcaraNamAM je aviparyAsa hovo joIe tene badale viparyAsa anubhavAya che. vastutaH sukha ane zAMti ApaNu AtmamaMdiramAM ja che dhana-dolata bAga-bagIcAke AlizAna ImAratamAM nathI. ema chatAM dhana dolatamAM sukha manAyuM che. ane tenI prApti mATeno ja je puruSArtha cAlI rahyo che te jJAnano viSaya che. evA viparyAsavALA jJAnane jJAna nathI gaNavAmAM AvatuM kiMtu ajJAna gaNavAmAM Ave che. koI paNa zuddha sanAtana dharmamAM vadhu zAstrAbhyAsa athavA vadhu DIgrIonI prApti e jJAnanuM sAcuM mApaka yaMtra nathI kahyuM. paraMtu ochuM ke vadhu je jJAnathI, vAstavika rIte avikArI bhAve jIvana jIvatAM AvaDe tene ja sAcu jJAna kahela che. ochuM ke vadhu je jJAna AtmAnA kAmakrodha rAga vagere vikArone puSTa kare te jJAna jJAna, nathI paNa kujJAna-kutsita jJAna che-je mATe maharSioe kahyuM hoya to rAga-dveSa vagere bhAva aMdhakAra kyAMthI hoI zake? eTale ke na ja hoI zake. AjanA yugamAM vijJAne khUba pragati karyAnuM kahevAya che. mArA baMdhuone huM pUchuM chuM ke e vijJAnanI kahevAtI pragatithI dezane sAcI zAMti keTalI prApta thaI che? raziyA amerikA sAme ane amerikA raziyA sAme DoLA kADhI rahyuM che. jenI asara anya rASTro upara paNa ochA vadhu aMze avazya thAya che. sahu bhajyanI talavAra nIce jIvana jIvI rahyA che. AjanA vijJAnano A natI che. A vijJAna kharI rIte viziSTa jJAna nathI; paNa vinAzaka jJAna che. ApaNA vidyArthIo vyAvahArika zikSaNamAM bI. e., elaela. bI, athavA ema. e. sudhI vidyAbhyAsa kare, teno koI virodha kare to te avAstavika che. paraMtu eTaluM to jarUra dhyAnamAM levuM joIe ke e vidyAbhyAsanI pAchaLa dhanaprApti ane sanmAnasatkAranuM ja dhyeya siddha thatuM hoya to te vidyAbhyAsa barAbara nathI. e vidyAbhyAsanI sAthe evo vidyAbhyAsa paNa thavo joIe ke je vidyAbhyAsa ApaNane jIvana jIvatAM zIkhave, je vidyAbhyAsathI umAda dUra thavA sAthe maLelI tana-mana ane dhananI zakitaono sadupayoga thAya ane vidyAbhyAsanA phaLa svarUpe sva-5ra hitakAraka tyAga vairAgya temaja kSamAsaMtoSanI divya jyotino prakAza pragaTe-"jJAnastha virati, temaja nA vidyA yA vimutta' ItyAdi Apta ke maharSi vacano A pavitra AzayathI ja uccArAyAM che. zrI jaina ve. mU. kaoNnpharansa hastaka lagabhaga pacAsa varSathI dhArmika zikSaNanA viSayamAM kAma karI rahela jainazvetAMbara ejyukezana borDanuM dhyeya paNa hamaNAM jaNAvyuM te pramANe AtmAnA divya prakAzane pragaTa karavA sAthe vyakti-saMgha-ane rASTranA sAcA abhyadaya mATenuM che. paraMtu khedanI vAta che ke AvA ati uttama prasaMgomAM ApaNI abhiruci dinapratidina osaratI jAya che. ane AjanA viziSTa prasaMge daSTigocara thatI maryAdita hAjarI e teno purAvo che. TIkA ke Takora nathI karato paNa hamaNAM thoDA samaya pahelAM pAlItANA-zrI yazovijaya gurukuLane sahAya mATe snehasaMmelana jevo prasaMga bhAratIya vidyAbhavanamAM yojAyo hato. manoraMjana kAryakramanI tyAM vyavasthA hatI. ane hajAra uparAMta prekSakonI hAjarI hovA sAthe mArA jANavA mujaba A ekaja prasaMgamAM lagabhaga-pacAsa hajAranuM phaMDa thayuM hatuM. jyAM dhArmika tajjJAnameva na mavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kutosti zaktiH dinakara-kiraNAgrataH sthAtum // arthAta je jJAna prApta thayA bAda rAgAdivikAronuM jora vadhatuM hoya to te jJAna ja nathI. suryanAM kiraNa jo pragaTa hoya to tenI sAme zuM aMdhakAra kI zake ? arthAt AtmAmAM zuddha avikArI jJAnanuM sAcuM kiraNa je pragaTa
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga ane naitika saMskArono rasathALa ApaNI navI prajAne niraMtara pIrasAto hoya evI saMsthAo mATe pacAsa hajAra nahiM paraMtu tethI paNa vadhAre phaMDa thAya temAM koInoya virodha vAjrakhI rIte na hoya. paraMtu vyAvahArika zikSaNa tarapha jeTalo jhoka apAya che, tenI pAchaLa tana-mana ane dhananI je zaktio kharcAya che teno zatAMza paNa jenAthI jIvananuM ghaDatara thAya e dhArmika kiMvA AdhyAtmika zikSaNa mATe nathI apAto e duHkhanI vAta che. AjanA yugamAM mAtApitAone potAnuM saMtAna yogya vayanuM thayuM tene zikSaNa ApavA mATe avazya lakSya hoya che. paraMtu saMtAnane sArA gharanI kanyA maLe, amAro putra amArI peDhI dhamadhokAra calAve athavA dhaMdhA-vyApAramAM khUba kuzaLatA meLavI jagatamAM sArAmAM sArI nAmanA meLave; prAyaH A dhyeya sivAya bhAgyeja tenA AtmAnA hita mATenuM dhyeya hoya che.ApaNA AryAvartamAM prAcInakALamAM zikSaNa ApavAnI praNAlikA ghaNI suMdara hatI. bALaka abhyAsa yogya bane eTale ene gurukuLa vAsamAM samarpaNa karavAmAM AvatuM. e bALakane e pavitra sthaLe bhASA jJAna-gaNita-itihAsa vagere aneka viSayonuM zikSaNu maLatuM paraMtu te badhAya zikSaNanI sAthe dhArmika-AdhyAtmika zikSaNanI pradhAnatA hatI. - daravarSe zrIpAlacaritra be vAra zravaNukavAno prasaMga Ave che. e caritramAM rAjA prajApAlanI banne putrIosurasuMdarI tathA mayaNAsuMdarI vidyAgurupAse adhyayana karIne rAjAnI sabhAmAM AvatAM rAjA-prajApAle, parIkSA * prasaMge gaNitanA itihAsa bhUgoLanA tema ja vyAkaraNanA prazno nathI pUchyA. paraMtu AdhyAtmika dRSTie " putteei rudhmak T 'e samasyAnuM pada rajU karela che. arthAt 'puNyathI zuM maLe' e pUchyuM. bhaNatara tenuM nAma kahevAya ke jenI pAchaLa jIvanamAM gaNatara, dhaDatara, raLatara, ane vaLatara prApta thAya. jaina ve. ejyukezana borDanI mAphaka, jaina zikSaNasaMgha, zrI yazovijaya jaina pAThazAlA, mhesANA, tattvajJAna vidyApI, punA vagere aneka saMsthAo dhArmika zikSaNanA kSetramAM Aje kAma karI rahela che. e badhI saMsthAonuM udAra bhAve ekIkaraNa thAya dhoraNanA vibhAga sAthe eka sarakho pAThyakrama vyavasthita bane ane vidyArthIo 11 Disembara 1958 saMsthAnA saMcAlako uparAMta harakoI mAtA-pitA-potAnA saMtAnanuM Atmika hita lakSyamAM rAkhI dhArmika abhyAsa mATe abhiruci dharAve to Aje je paristhiti che temAM ghaNI sudhAraNA thAya. je avasare comera jaDavAdano pavana jora zorathI phUMkAto hoya evA avasare AtmAnA vikAsamAM ananya sahAyaka dhArmika-AdhyAtmika zikSaNa mATe sahu koI e potAnI samagra zaktino bhoga ApavA taiyAra rahevuM joI e. dhArmika zikSaNanA viSayamAM koI koI vAra * arthavinAnuM sUtra jJAna e nirarthaka che. popaTiyuM jJAna che' evA zabda prayoga dvArA sUtranA abhyAsa mATe anAdara ubho karavAmAM Avato hoya to te vAta ghaNI ja anucita che. racanAnI apekSAe prathama artha ane pachI sUtra, paraMtu ApaNA jevAone abhyAsa mATe to prathama sUtra ane pachI artha eja ucita mArga che. sUtravinA arthanI vAto e pAyA vinAnI ImArato che. sUtra kaMThastha hovA sAthe arthajJAna ApavAmAM Avaze to te khodhamAM sthiratA haze. sUtravinAnuM ardhajJAna sthitAravALuM nahi hoya. amArA dAdA guru amArI nAnI vayamAM te te prakaraNa granthonI gAthAo kaMDastha karavAnI amone pharaja pADatA, ane kaMThastha karelI gAthAono artha e upakArI gurudevo vihAra daramyAna cAlatA cAlatA amane samajAvatA eno lAbha keTalo amArA jIvanamAM thayo che teno ahIM zI rIte varNava thAya ! sUtranI sAthe arthajJAna avazya hovuM joI e. sUtra-ane ardha e ubhayajJAna jeTaluM AtmAnA hita mATe thaI zake teTaluM hita ekalA sUtra jJAnathI thavAno saMbhava prAyaH ocho hoya e vAtamAM koIno virodha na hoya. paraMtu artha jJAnanA oThA nIce sUtranA abhyAsa tarapha anAdara thAya te to AtmA mAre bhayaMkara vastu gaNAya. artha taraphano sadbhAva hovA chatAM saMyogavazAt arthano khyAla hoya to paNa . sUtranA akSaro e sarvottama maMtrAkSaro che. karmajheranuM nivAraNa karavAnI te sUtranA akSaromAM ajaba zakti rahelI che. zraddAsaMpanna AtmAo teno anubhava karI zake che. eka vAta e paNu khAsa dhyAnamAM levAnI che ke sUtra temaja arthajJAna prApta karavAnI jeTalI jarUra che. tenAMthI adhika`te sUtra-arthanA jJAnane aMtaramAM pariNamAvavAnI jarUra che ane tema thAya toja te jJAna kharAkhara che, namo arihaMtALa eTaluM pada kaMThastha thavA khAdda aMtaraMga
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga Disembara 1958 zatruono nAza karanArane namaskAra thAo, e artha jANyA pachI, potAnA aMtaraMga zatruono ghaTADo karavA tarapha lakSya sadAya jAgRta rahe to ja e jJAna saphala che. sUtra temaja tenA arthano bodha e to jJAnanuM sthala zarIra che. paraMtu te pramANeno jIvanano uccavyavahAra e jJAnano prANa che-AtmA che. droNAcArye eka vAra pAMceya pAMDavone borSa mA kura! kSamAM rU!" ATaluM pada abhyAsa mATe ApyuM. pAMceya pAMDavo paikI dharmarAjA-yudhiSThira sivAya cAreya pAMDavo thoDA thoDA samayane AMtare e pada temaja teno artha taiyAra karI gurujI pAse bolI gayA, dharmarAjA to be kalAka cAra kalAka thayA yAvat sAMja paDavA AvI chatAM ubhA na thayA. gurujIne gusso Avyo ane dharmarAjAnA gAla upara jorathI eka tamAco lagAvI dIdho. mukha upara harSa ane prasannatAnI rekhAo jene pragaTa thaI che evA dharmarAjAe gurunA caraNomAM mAthuM DhALI dIdhuM ane bolyA ke kRpALu gurudeva-have pATha barAbara taiyAra thaI gayo. dRSTAntano bhAva tamo sahu samajI zakyA cho- vadhAre vivecanano samaya paNa nathI. TUMkamAM eTaluMja ke janma-jarA, maraNa ane zoka-saMtApa vagere duHkhono je nAza karanAra che, jyAM ekAMta kalyANa ane anaMta zAMti rahela che evA paramadhAmane je kheMcI lAvanAra che. devendro dAnavendro ane narendronA vizALa samuhe paNa jenuM ghaNuM ghaNuM arcana pUjana karela che evA pavitra sarvottama dharmanA sArabhUta-nimaLa grutajJAnanI ArAdhanAmAM jarAya pramAda na karaze. e zrutajJAnanI ArAdhanA ApaNuM sahukoIne, aMtarAtmAmAM anupama prakAza pragaTAvavA sAthe paramazAMtinA dhAmamAM pahoMcADavA samartha bano! eja AjanA maMgala prasaMge zubha bhAvanA ! citra paricaya A aMkamAM Apela citramAM eka ajJAta ke alpa- jJAta zilpAkRti che. A jAtanAM zilpa paTTako ApaNe tyAM jUja pramANamAM maLe che, kAraNa ke tenI AvazyakatA amuka prasaMga pUratI ja hatI. upara ApelI zilpAkRti gujarAta-pATaNane eka jaina maMdiramAMnI che. ArasapASANanA A zi955TTakamAM vartamAnakALanA covIse tIrthakaronI covIsa mAtAonI, kotarIne upasAvavAmAM AvelI covIsa mUrtio che. pratyeka mAtA potAnA usaMga-khoLAmAM DAbA DhIMcaNa upara potapotAnA tIrthakaraputrone laIne beThelAM che. ApaNe tyAM dhyAnamArganI vyavasthita sAdhanA ane paraMparA ghaNA samayathI kSINa thaI hovAthI prastuta zilpa banAvavAno zo hetu haze? teno khyAla ekAeka to bhAgye ja AvI zake ! paraMtu teno Acho khyAla gAra vivAra nAmanI eka jainakRtino eka TUMko ullekha ApI jAya che. prastutakRtimAM dhyAnamArganA covIsa bhedo jaNAvatAM paramamAtrA nAmano vazamo bheda-prakAra batAvyo che, temAM " kalIkaraNa valaya doravAnuM kahyuM che. tyAM tIrthaMkara "mAtRvalayuM" banAvavAnuM kahyuM che, mULa ullekha A pramANe che. eka aprasiddha jaina zilapAkRti "varasparAvovanavyapravImAnunyastatIrtharamAtRvanA" -jemaNe potAnA bALakone DAbA DhIMcaNa upara besADelA che ane paraspara avalokana karavAmAM jeo vyagra che tevo covIsa tIrthaMkaranI mAtAone ciMtana mATenuM valaya. saMsUcana ane prArthanA ciMtana-dhyAna, e yogamArganA yamaniyamAdi aSTAMgo pikInuM sAtamuM aMga che. dhyAnamArganA upAsakoe dhyAnamArganA avalaMbanArthe AvA zilpone janma Apyo hoya tema lAge che. Aje to dhyAnamArganI viziSTa upAsanAno bhUtakAlika pravAha atimaMda paDI gayo che. kAraNa ke jaina zrI saMghamAM yogamArganI paraMparA ja aTakI gaI che ane A kAraNe to yogamArganA zAstronuM paThana-pAThana, ciMtana paNa sAva nabaLuM paDyuM che, pariNAme yoga sAdhanA prAyaH nAmazeSa banI che. jaina zrIsaMghamAM yogasiddhisAdhako paNa hovAja joIe e kAma nirdabhatyAgI, paraverAgI ane sAcA adhyAtmI munipuMgavo dhAre to jarUra karI zake, ane mRtaprAya:dazA bhogavatI A asupayogI ne atyAya zAkhAne navacetana bakSIne mukti mArganI eka majabUta zAkhAnuM saMrakSaNa karI zake ! - munizrI yazovijayajI
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI navInacaMdra a. dozI, ema.e., bI.TI. huM prazaMsanI ya sevAvRtti che eka gAmamAM eka atyaMta daridra evAM strI-puruSa tenA mAmA ja lagnano prabaMdha karaze. e paNa rahetAM hatAM. temane Aje bhojana prApta thatuM te pachI AzAne vaza thaIne rahevA lAgyo. A pramANe cAra divase paNa pharI bhojana maLaze ke nahi te bAbata koDabharyA bhANeja naMdiNa pAse tenA A dUranA mAmAe saMdeha raheto. temanuM ghara atyaMta jUnuM hatuM keTalIka jagAe kanyA hAjara karI. te kanyAe to tene joIne potAnA bhIMtanI charNAvasthA eTalI spaSTa hatI ke gharane khaMDiyera pitAne jaNAvI dIdhuM, "je Ane Apazo to mAre kahevuM che ghara kahevuM e bAbatamAM paNa saMdeha thato. AtmahatyA ja karavI paDaze." A pachI te mAmAe jANe ke A yugalanI kadarthanA karavA mATe ja hoya "bIjI kanyA lAvIzuM" evuM vacana ApI tene rokI rAkhyo. te kanyAe paNa pahelI kanyAe jema tema yuvatIne sArA divasa AvyA. tevAmAM pitA kAladharma pAmyo. vizvano prakAza joyA pahelAM ja A rIte bALaka kahyuM hatuM tema kahIne lagnasaMbaMdhano niSedha karyo. A pitRhIna banI gayo. mAtAe putrane janma Apyo paNa pramANe sAta kanyAoe vichApuMjanI mAphaka gaNI tene te mAtA to prasUtivedanA sahana karatAM yamalokamAM manamAM paNa dhAraNa karyo nahi. sidhAvI gaI. bALaka paranI anukaMpAbuddhithI tenI Ama uparAupara banyuM eTale tenI aMtaradRSTi mAsIe tenI javAbadArI laI lIdhI. teNe te bALakanuM khullI thaI ane te vicAravA lAgyo, "are janmAMtaramAM nAma naMdiSeNu pADayuM. rU5, lAvaNya ane saubhAgya ropelAM moTAM pApavRkSano koIpaNa rIte niSphaLa na karI vinAno e bALaka ucharavA lAgyo. paraMtu thoDA vakhatamAM zakAya tevo A phaLano paripAka che. to kanyApANitenI mAsIne paNa yamarAjanuM teDuM AvyuM ane bALaka grahaNano A aniSTa evo durAgraha rAkhavo bhAre zA anAtha thaI gayo. jyAM durbhAgI manuSya vase che tyAM lIlI kAmano ? hAlamAM paNa jyAM sudhI huM ghaDapaNa, rogo ane vADI paNa sukI thAya che. anya ciMtAothI gherAyelo nathI tyAMsudhI puNyanAM bIja Ama karatAM tenI ummara ATheka varSanI thaI tyAM ropIne moTuM kalpavRkSa vAvI dauM jethI janmAMtaramAM najIkamAM ja teno eka dUrano garIba mAmo raheto hato. paNa tenAM amRtaphaLa bhogavI zakAya ? A vicArathI teNe tene potAne ghera rAkhyo ane te paNa cAkarInAM tenI manovRttimAM verAgyano bhAva vadhyo ane te pachI kAmo karato karato mAmAne tyAM rahIne yuvAvasthAe te dezadezAMtaramAM bhamavA lAgyo. pahoMcI gayo. yuvAnIno kALa ja evo baLavAna che ke te naMdiSeNa pharato pharato eka gAmamAM Avyo tyAM teNe kALamAM kurUpamAM paNa kaMIka rUpa skurAyamAna thatuM dekhAya jANyuM ke gAmanI bahAra bhagavAna mahAvIranI AjJA che. te vakhate aMtaHkaraNamAM paNa jagatamAM koIneya garva pALanArA eka muni mahAtmA hAlamAM AvIne vaselA che. na karavA denAra kAmadeva potAnAM pagalAM mAMDe che. naMdiSaNanA hRdayamAM A samAcAra sAMbhaLI apUrva AnaMda moharAjAnI jANe ke yuvAvasthA e saMketaRtu che. thayo. bhojana samApta karIne naMdiNa nigraMtha pravacanano upadeza ApanAra evA te AcAryanI pAse pahoMcI naMdiSaNanI juvAnI ane te kALanA tenA ravarUpamAM gayo. teNe AcAryanI pAse jaI vinayapUrvaka vaMdana karIne, thayelo pheraphAra joIne lokoe tene kahyuM ke ahIM mAmAne nirAMte besIne, potAno vRttAMta kahyo. AcArya paNa tyAM gulAmI karIne avatAra eLe jaze. samajI gayA ke saMsAranA dAvAnaLamAMthI visAmo zodhavAne teNe badhI jAtanI pUrva taiyArI karIne prasaMga joIne doDI Avelo A puruSa sAdhudharma mATe yogya che. temaNe eka vakhate videza javAne mATe mAmAnI rajA mAgI. jeNe naMdiSaNane samyatva jeno prANa che evo paMca mahAvratamaya tenA manano bhAva barAbara vAMcI lIdho che evA tenA sAdhudharma samajAvyo. teNe paNa tene amRta samajIne bhAmAe tene samajAvyuM che te eja gAmamAM rahe to premathI sAdhudharmano svIkAra karyo. Ama muni naMdiSeNa 13.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga Disembara 1958 to UtarI. paNa eka deve IdevanI vAta mAnI nahi. teNe sabhAmAM ja kahyuM, "kasoTI karyA vinA kaMI vAtane mAnI levI e suvicAraka samyagdaSTi sAdhakonuM lakSaNa nathI. A bAbata huM devasAmarthyane upayogamAM lAvIne, idradeve prazaMselA evA muni nadiSaNanI, temanI sevAnI vRtti saMbaMdhe parIkSA levA mAguM chuM. te pachI ja ema kahI zakAya ke muni nadiSaNanuM vaiyAvRtyanuM tapa e devo dvArA paNa prazaMsanIya che." eka gAmathI bIje gAma apramattapaNe dharmArAdhana karatA karatA viharavA lAgyA. have to muni naMdiSaNa vairAgyanA mArga para cAlavA lAgyA. aMgo ane upAMgomAM AvatuM gaNipiTakanuM jJAna dhAraNa karavA lAgyA. zrutAnusAra dhyAna karavA mATe teo haMmezA tatpara rahevA lAgyA. jarA paNa cUka thaI jAya to gussanmukha prAyazcitta levA lAgyA. gurunI khUba vinayapUrvaka sevA karavA lAgyA. kaSAyo have hAra pAmavA lAgyA, Idriyo have A mahAtmAne vazavartI rahevA lAgI; A mahAtmAnuM mana zAMtino samudra baneluM hatuM. Ama tapanuM pathya pAlana karatA karatA A muni gava arihaMta ane siddhanI bhaktinuM auSadha sevatA hatA. naMdiSaNa vRddha muniono to visAmo gaNAvA lAgyA, samudAyamAM koI bImAra paDe tenI sevAmAM muni naMdiSaNa rakSaka devatAnI mAphaka hAjara rahe. azakta munione temanAM zramayukta kAryo ukelavAmAM naMdiNamuni taraphathI sahAyatA to maLe ja maLe. Ama A munie AcArya upAdhyAya, sthavira, tapAvI glAna (bImAra) zekSa (navadIkSita), kula, gaNa, saMgha ane sAdharmikanI sevA dvArA vaiyAvRtyanAM daze sthAnanI ArAdhanA karI. Ama AvA parama bhaktivALA munirAjanI dharmanikA evI tIvra banI ke devo paNa emane dharmamArgamAMthI calita na karI zake. eka veLAe AzvinabhAsanA zukalapakSamAM prathama devalokanA devo naMdIzvara dvIpamAM jaIne arihaMtabhaktino aThThAI mahotsava UjavI rahyA hatA. apsarAoe pUjA racI hatI. bhAvabhaktithI nAnAmoTA devo aSTaprakArI arihaMta caityanI pUjA karIne potAne kRtArtha mAnatA hatA ane vividha gAnanRtyathI potAno AnaMda pragaTa karatA hatA. tAlabaMdha nRtyagIta cAlatAM hatAM ane zAdeva uttamabhaktonAM AkhyAna kahIne tenI nATikAo batAvIne, pariSadane bhaktinA rasamAM magna karI rahyA hatA. aNagAronI vAta AvI tyAre zAdeve prAsaMgika vartamAna daSTAMto dekhADatAM kahyuM, "hAlamAM vaiyAvRtyanAM sarva prathAnonA ArAdhanAra muni naMdiNane devo paNa dharmamAMthI calita na karI zake evI temanI aTala zraddhA che." ema kahIne nATikAmAM muni naMdiSaNanuM jIvana darzAvyuM. basa devonA samudAyane paNa Azcarya thaI gayuM. chatAM ghaNAkharA devone zakra devarAjanI nATikAnI bInA gaLe ne pachI te deva divya sAmarthya dvArA jaMgalamAM eka rogI muninuM zarIra mUkIne pote sAdhunuM rUpa dhAraNa karIne upAzrayanA dvAra pAse Ubho rahyo. jevA naMdiSeNa muni AvyA ke navAgaMtuka sAdhuvezadhArI devatAe kahyuM, "nagaranI bahAra jaMgalamAM eka bImAra muni paDelA che, temane bhayaMkara evo saMgrahaNIno roga thayelo che. muni ekalA ane vRddha hovAthI hAlamAM temanI saMbhALa lenAra koI che nahi. keTalAya divasothI emanI cikitsA paNa thaI jaNAtI nathI." | muni naMdiSeNa to AvAM kAryo mATe haMmezAM tatpara hatA. AhAra pANIno upayoga karavAne rokAvuM temane kaI rIte paravaDe? AvelA AhArane anya sAdhuonA upayoga mATe soMpI daIne muni naMdiSeNa jaMgalamAM jaIne bImAra sAdhunI tapAsa karavA lAgyA. tapAsane aMte eka vRkSanI nIce temaNe eka bImAra sAdhune potAnA ja jhADApezAbamAM paDela joyA te sAdhu khUba vRddha ane azakta hatA. muni naMdiSaNe vRddhamunine sAphasUpha karI potAnuM eka cIvara munine paherAvyuM. pachI tenI sAravAra karavAne mATe temaNe te vRddhamunine potAnA khabhA para UMcakyA. vRddhamuninuM vajana koI aciMtya kAraNathI vadhavA mAMDayuM che ema naMdine jaNAyuM. madhyAhna hovAthI jaladI pahoMcavAne mATe naMdiSeNa prayatna karavA lAgyA. sadaiva tapathI kRza thayelo deha Aje zaktinI maryAdA bahArano bojo uThAvI rahyo hato. paNa cittamAM prasannatA hovAthI naMdiNane kazIja takalIpha jaNAtI nahotI. tyAM ekAeka utsAhathI asahya evo vRddha munino boja upADI jatA muni naMdine navI Aphata AvI. vRddhamuni babaDavA lAgyA, "are mUrkha, tuM UMTanI jema doDe che, tethI mArAM to AMtaraDAM valovAI jAya che. tuM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga rastAmAM ja mAruM mRtyu karI daIza. tane koNe kahyuM ke jethI tuM mane upAzraya bhaNI laI jAya che ? huM jaMgalamAM paDyo hato te ja mAre mATe hitakara hatuM. tArA jevA mUhano panAro paDyo tethI kharekhara mAre kamote maravuM paDaze. " muni nadiSeNe e vicAra karyo ke A muni rogAkrAMta hovAthI vyAkuLa thaI gayA che. temaNe visAmo lIdho. thoDA samaya bAda upAzraya bhaNI cAlavuM zarU karyuM. 15 have to rastAmAM A vRddha muni naMdiSeNa munine paga vaDe mAravA lAgyA ane aniSTa karanArane kahevAmAM Ave tevA apazabdo bolavA zarU karyAM to paNa muni naMdine A muni para karuNA ja utpanna thaI. " aho! A mahAtmAne kabje keTalA badhA svaprakRtithI vimukha banAvI dIdhA che ? " Ama vicArI teNe te munine madhura vacanothI kahyuM, he munirAja, upAzraya have dUra nathI. Ruo Disembara 1958 ApanI alpa sevAno paNa lAbha A kiMkarane maLe to tethI tene khUba AnaMda thaze. ApanI cikitsA karIzuM eTale Apano roga jarUra dUra thaze. Ape saheja paNa ciMtA karavAnI jarUra nathI. '' sUrya DUbavAnI taiyArI karI rahyo hato. devatAnI badhI zakti paNa naMdiSaNanA niSThAvAna tapa pAse pAchI paDI gaI. jyAM naMdiSaNa upAzrayathI kaMIka dUra rahyA tevAmAM muni adazya thaI gayA. naMdiSeNu samakSa te parIkSaka deva pragaTa thayo ane muni naMdiNune praNAma karI potAnA aparAdha mATe kSamA mAgI. upAzraye pahoMcatAM anya munioe naMdiSaNane mAra sAdhu saMbaMdhe pUchyuM. naMdiSaNe banelI badhI khInA jaNAvI. Ama utkRSTa dharma ArAdhI, maraNa samaye anazana karIne naMdiSeNa muni devalokamAM devapaNe utpanna thayA. zrI jaina zvetAmbara ejyukezana borDa zrI DAhyAbhAI bAlAbhAI korA smAraka nibaMdha zrI jaina zvetAmbara ejyukezana borDa taraphathI sva. DAhyAbhAi bAlAbhAi korAnA smAraka phaMDanI yojanAnusAra 'prabhAvika puruSo' (tIrthaMkara ane dhruvaLI sivAya) upara nibaMdho AvakAravAmAM Ave che. nibaMdha mokalanAre nIcenI bAbato khAsa dhyAnamAM rAkhavI jarUrI che :-- (1) nibaMdha gujarAtI, hiMdI athavA aMgrejI bhASAmAM phulaskepa sAIjhanA kAgaLa para 250 thI 300 lITI sudhAmAM spaSTa akSare lakhAyelA hovA joie. ' (2) te mATe 'prabhAvaka caritra' (AtmAnaMda sabhA), zrI hemacaMdrasUriSkRta 'pariziSTa parva', 'zrI bharahesara bAhubalA'(bhASAMtara), zrI mohanalAla cokasIkRta ' prabhAvika purUSo' bhAga-4 mukhyatve AdhArabhUta lekhAze. (3) nibaMdha tA. 31 mI mArca,1959 sudhImAM rajIsTarDa posTathI nIcenA saranAme mokalI ApavA. (4) nibaMdho . borDanI vyavasthApaka samitie nImela samiti dvArA tapAsavAmAM Avaze ane teno nirNaya chevaTano ane baMdhanakartA gaNAze. (5) prApta thayelA sarve nibaMdhanA mAlikI vagerenA hakka zrI jaina zvetAmbara ejyukezana borDanA raheze ane yogya jaNAze to ja chapAze. (6) zreSTha nibaMdha lakhanArane samitinA nirNayAnusAra anukrame prathama, dvitIya ane tRtIya ema kula rUA. 150) doDhaso rUpiyA sudhInAM inAmo (nibaMdha inAmane yogya haze to ja) vaheMcavAmAM Avaze. (7) nibaMdha lakhanAre potAnuM pUrUM nAma, ThekANuM, gAma vagere nibaMdha sAthe judA kAgaLa para lakhavA. mAnad maMtrI, zrI jaina zvetAmbara ejyukezana borDa, goDIjI bilDIMga, 20 pAyadhunI, kAlabAdevI, muMbai 2.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ A paNa vidyArthIbaMdhuonuM Arogya ucca abhyAsa karatA vidyArthIo ane vidyArthinIonI zArIrika tabIbI tapAsa badhI kolejomAM thAya che. gujarAta yunivarsiTI taraphanI AvI tapAsane pariNAme prApta thayela Arogyadarzaka mAhitI pragaTa thaela che. jaina samAjanA vidyArthIo paNa sArI saMkhyAmAM ucca zikSaNa le che. nIce thoDAM samuccaya koSTako Apela che, je jaina ane jainetara vidyArthIvarganI zArIrika saMpattinuM pratibiMba rajU kare che - gujarAta yunivarsiTInA zAkAhArI vidyArthIone umaravAra vajana vagerenA AMkaDA umara saMkhyA vajana UMcAI saMkolI chAtI phulAvelI chAtI peTa lohInuM dabANa mi. mi. ratala iMca iMca ica ica sisTolika hAyasTIkila 15 83 97*7 63 - 1 28: 2 30 * 3 23 * 9 113 * 0 73 * 6 440 100 * 9 63 1 28 : 6 247 114 *4 711 1155 103* 5 64 : 5 28 * 7 248 115 0 75 - 9 1397 104*7 64 5 28 * 9 114 * 9 76 2 19 1088 107* 5 64 * 9 294 - 31 : 6 25 2 110 * - 75 7 20 748 1089 0 64 *9 297 31 * 9 254 115 * 5. 76 - 4 21 340 110 * 3 65* * 5999 32 * 2 25* 8 1154 113 108 7 64 * 9 2998 32* * 25* 8 113 * 9 74 * 8 23 tathA ,,, , .2 4. upara 139 112 - 2 64 3 304 324 26 * 9 118 * 0 77* 9 da 30 *7 2 0 ) A BY: 8 2 - ja 2 je ja yunivarsiTInI zAkAhArI vidyArthinIonA umaravAra vajana vagerenA AMkaDA umara saMkhyA vajana UMcAI saMkocelI chAtI phulAvelI chAtI peTa lonuM dabANa mi. mi. ratala iMca sisTolika hAyasTolika 15 35 92 0 59 9 28 1 292 24 * 0 113 * 7 75.2 16 186 91 4 59 28 3 299 24 : 1 111 8 74 : 3 459 92 99 59-6 28 * 2 113 * 3 75.5 18 239 10 0 * 0 59 : 5 28 * 2 299 8 23 * 9 109 7 74 : 5 19 104 97 2 597 28. 5 30 * 1 27: 3 113 * 5. 75 : 5 42 95 2 59 9 28 * 8 30 * 5 242 117* 0 77* 8 21 18 976 59 8 28 9 31 * 2 24* 6 115-1 74 : 5 14 106 7 594 286 24. 5 115* 8 77 3 23 ane 15 95.4 594 287 30 4 25* 4 upara 113 : 7 79: 3 zAkAhArI vidyArthIo tathA vidyArthinIomAM jaNAyelI khAmIonI TakAvArI khAmIo vighAthIo vidyArthinIo 1 ochuM vajana 41.6 TakA 33 * 7 TakA 2 vadhAre paDatuM vajana (medasvitA) 13 , 13 , 3 AMkhonI nabaLAI 1893 che 22 0 ) >>
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga 17. Disembara 1958 vighAthIo 6 * 8 TakA vidyArthinIo 7* 7 TakA 53 ) 4* 8 , 0 * 9 , 1* 8 , 16 8 khAmIo 4 camAM badalavAnI jarUra 5 dAMta tathA peThAMne roga 6 kAna-nAka-gaLA (kAkaDAnA) roga 7 gAMTho 8 cAmaDInA rogo 9 gughendriyanI asvacchatA 10 bahumaNi (phAImAsisa) 11 vadharAvaLa 12 sAraNagAMTha 13 a. pezAbamAM sAkara ba. pezAbamAM saphedI (elakhyumina) 14 lohInuM vadhAre dabANa 15 phikAza 16 mAsika aDacaNanI takalIpha 1* 2 , 2* 3 , 12 , 1* 1 TakA 14 , 17 , 90 ,, 0 16 : 6 8 - 0 D - 0 0 0 8 pAchalAM be varSa sAthe khAmIonI sarakhAmaNI khAmI 1954-55 (TakA) 1955-56 (TakA) 1956-57 (TakA) 1 ochuM vajana 38 * 2 39 : 5 41 : 6 2 vadhAre paDatuM vajana (medasvitA) 14 13 1 : 3 3 AMkhonI nabaLAI 155 18 * 3 4 camA badalavAnI jarUra 54 5 dAMta tathA peDhAnA roga 3* 7. 5 - 3 6 kAna-nAka-gaLA (kAkaDA)nA roga 4: 7 4* 8 7 gAMTho 8 cAmaDInA roga 1* 8 9 gughendriyanI aravacchatA 154 16 * 8 10 baddhamaNi (phAInosisa) 28 2* 8 11 vadharAvaLa 0 8 13 12 sAraNagAMTha 13 e pezAbamAM sAkaranI asara 1 - 2 - ba pezAbamAM saphedI (elakhyumina)nI asara 10 14 lohInuM UMcuM dabANa 24 23 koI paNa jAtanI khoDa na hoya, vajana vagere dhoraNasara hoya tevA "normala" vidyArthIonI saMkhyA mAtra 35.4 TakA ja che; uparokta koSTakomAM jaNAvela uNapo ghaNI kriyAtmaka hovA chatAMya vAlIo ane sAmAjika kAryakarone vicAramagna banAve tevI che. jaina samAjanA kAryakaroe zArIrika saMpatti tarapha lakSa keTaluM kendrita karavuM jarUrI che te upara jaNAvela arthasUcaka vigato darzAve che. 0 0 0 0 0 0 0 * 0 8 0 8 0 *
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga Disembara 1958 samakitadhArI sulasA prabhu aMbAne kahe che "aMbaDa ! tame rAjagRhI nagarImAM jAo cho, tyAM zrAvikA sulatAne mArA dharmalAbha pahoMcADaje." "prabhu! AjJA zIre dharuM chuM" abaDe kahyuM. aMbaDa cakita thaI rastAmAM vicAre che ke "sulasA, Aha! tulasA te evI kaI sAdhvI strI haze ke jene prabhu paNa dharmalAbha pahoMcADe che?" e tApasanI AMkhamAM kAMIka karmazatA AvI vasI. paNa jouM to kharo ke sulasA potAnA dharmamAM keTalI aDaga che?" ema vicArI rAjagRhImAM brahmAnuM svarUpa vikavyuM. nagaranA naranArIo e comukhI brahmAne vAMdavA ToLAbaMdha jAya che. AkhuM gAma jAya che, sivAya sulatA! bAjImAM--pahelI bAjImAM tApasa hAre che. have bIjo propasIna-kRSNano avatAra le che! bIje divase paNa eja sthiti! trIje divase paNa kaMI navuM ja rUpa dhAre che. chatAM hAre che! jabarajasta gulAMTa khAya che. nirAza thAya che! Akhara cothe divase "arihaMtanuM svarUpa chuM" ema manAvI pAsA pheMke che. AkhuM gAma tyAM jaI caDyuM che. salasA ghera beThI vicAre che ke "atyAre prabhu ekaja arihaMta che." purajanomAM koI bAkI nathI, sivAya sulatA! basa! prabhue jene dharmalAbha kahevaDAvyA, te A ja sulasA. potAnA dharmamAM aDaga rahIne ja dharma pALanAra te A sulatA-cAla jAuM. e sulatAnA darzana karI huM paNa pAvana thAuM." tApasa Akhare hArI beTho. bAda sulatAne ghera svAmIbhAI tarIke jatAM sulatAe tenuM suMdara svAgata karyuM. sulatAdevI ! prabhue Apane dharmalAbha kahevaDAvyA che! mane mApha karajo ke A dharmalAbha huM Apane cAra divasa moDA pahoMcADI zakyo. ApanuM dharma pratye keTaluM nizcaLapaNuM che te jovA-Apane khabara haze ke traNa traNa, cAra divasathI huM khela khelI rahyo hato ! Akhara huM hAryo, Apa jItyAM ! mArI paNa vaMdanA prabhunA dharmalAbha sAthe svIkAro." abaDe umeryuM. devI gRhamAM jAya che. "ubhA raho, pharIvAra darzana detA jAva." tApasa AnaMda pAmato jIvananI dhanya paLone bheTyo hoya tema punaH darzana karI tyAMthI hasato hasato palAyana thayo! - baMsI
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga Disembara 1958 gurUghelo gatama! prabha upara e gautamane evo rAga thayo che ke tenAthI paLabhara vikhUTo paDato nathI. prabhu vicAre che ke khuda gautamanA hAthe dIkSA jeoe lIdhI che teo turata kevaLa jJAna pAme che. ane A gautama-mAro vaDero gaNadhara zA mATe nahi ? eka ja kAraNa, te mArA para hada uparAMtano rAgI banyo che. mArA paranA rAgathI A bhavi gautama kevaLajJAna nahi pAme jarUra-A mATe kAMI upAya yojavo joIe." prabhuno nirvANakALa najIka Avyo. "IndrabhUti gautama, pelA dezamAM brAhmaNane pratibodhavA jA." gautama pratibodhavA jAya che ne A bAju prabhu dezanA ApI nivaNa pAme che. bIjI bAju gautama brAhmaNane pratibodhI pAchA phare che. devatA-vimAno rastAmAM Amatema jatAM joIne gautama vicAre che "zuM prabhu nirvANa pAmyA?" AkuLa banIne AvI joyuM to prabhu nirvANa pAmyA che. kalpAMta kare che "keTalA svArthI ? prabhu, tame A zuM karyuM? mokSanI ATalI badhI utAvaLa? mane chevaTe maLyA paNa nahi ? are, have mArA praznonA uttara koNa Apaze ? mAru du:kha koNa dUra karaze?" mahAvIra, mahAvIra uccAratA gautama vilApa kare che. vilApa karatAM thAkI gayA. acAnaka vicAra Avyo. "A zuM? prabhu ! e to vItarAga ! teno rAga zuM? prabhune rAga zeno ? rAga to mane hato, prabhune nahi." ekAeka gautamano prabhu uparano rAga khase che. bhrAMti dUra thAya che ane gautama kevaLajJAna prApta kare che. devatAoe utsava Ujavyo. gautamanA aMtaramAM bhUta, bhaviSya ane vartamAnanI jANa karAvanArA mitro rapharyA. bAra varasa A rIte kevaLapaNuM bhogavI mahAvIraghelA gautama ane mokSe pahoMcyA, temano rAga sAcA tyAganA rUpamAM pheravAI gayo. - baMsI madhyamavarganA utthAnanA mArgo" jaina yuga InAmI nibaMdha zrI jaina zvetAMbara konpharansanA "jaina yuga" vyavasthApaka maMDaLa taraphathI "madhyamavarganA utthAnanA mArgo " e viSaya upara hiMdI, gujarAtI athavA aMgrejI bhASAmAM nibaMdho AvakAravAmAM Ave che. te aMgenI zarato A pramANe che -(1) nibaMdha kulaskepa sAijhanA kAgaLa upara eka bAju cAra hajAra zabdomAM cokhA akSare lakhAyelA hovA joIe. (2) nibaMdho tA. 28mI phebruArI, 1950 sudhImAM rajIsTarDa posTathI nIcenA saranAme mokalI ApavA. (3) nibaMdho "jaina yuga" vyavasthApaka maMDaLa dvArA tapAsavAmAM Avaze ane teno nirNaya chevaTano lekhakane baMdhanakartA gaNAze. (4) prApta thayela nibaMdhonI mAlIkI vagerenA sarva hakka zrI jaina zvetAmbara konpharansanA "jaina yuga" vyavasthApaka maMDaLanA raheze (5) zreSTha nibaMdha lakhanArane anukrame prathama, dvitIya ane tRtIya rUA. 150), rU. 10 ane rUA. 50 inAmo ApavAmAM Avaze. (3) nibaMdha lakhanAre potAnuM pUruM nAma, ThekANuM gAma vagere nibaMdha sAthe judA kAgaLa upara lakhI mokalavAM. nibaMdho nIcenA saranAme mokalavA:- taMtrIo, jaina yuga C/o zrI jaina vetAmbara konpharansa, goDIjI bilDIMga, 20, pAyadhUnI, kAlabAdevI, muMbaI 2
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna meM prApta jIvanta svAmI kI eka mUrti zrI agaracanda nAhaTA jaina samAja ne kalA kI vRddhi evaM saMrakSaNa meM bahuta baDodA ke DA. umAkAMta zAha ne jaina na hote hue bhI bar3A yoga diyA hai| bhAratavarSa ke kone kone meM jaina jaina mUrti kalA kA adhyayana jisa lagana aura zrama se kiyA maMdira va mUrti, citra evaM hastalikhita pratiyAM bikharI par3I hai vaha bahuta hI sarAhanIya hai| unakA vaha vistRta graMtha hai, unase isa satya kI sarvAdhika puSTi hotI hai| prAcIna amI taka prakAzita nahIM huA para vibhinna patra-patrikAoM jaina maMdira yadyapi aba adhika nahIM milate, adhikAMza meM prakAzita unake lekhoM aura Studies in Jain Art madhyakAla ke hI milate haiM para aba prAcIna jaina mUrtiyAM pustaka se unakI sukSma gaveSaNA kA patA cala jAtA hai| mauryakAla se nirantara mila rahI haiN| unakA kalA kI dRSTi una ke adhyayana evaM khoja meM bahuta sI bhUla bhrAMtiyoM kA se bahuta hI mahattva hai / paravartikAla meM mUrtiyoM kI kalA nirAkaraNa hokara naI jAnakArI prakAza meM AtI hai| jIvanta meM bahuta kucha hAsa huA yadyapi saMkhyA kI dRSTi se usa svAmI kI pratimA ke sambandha meM bhI unhoneM nayA prakAza samaya se mUrtiyAM bahuta adhika bnii| para kalA kI dRSTi DAlA hai| usake AdhAra se aba vaisI mUrtiyAM anya sthAnoM se sundara bahuta kama hI haiN| pASANa kI mUrtiyoM ke sAtha meM milatI hai to unakI pahacAna meM bar3I suvidhA ho gaI sAtha dhAtu mUrtiyoM kI kalA bhI vikasita hotI gaI aura hai| rAjasthAna prAMta ke prasiddha nAgaura nagara ke pAsa usameM pASANa mUrtiyoM kI apekSA vividhatA adhika khIMvasara gAMva meM hAla hI meM jIvanta svAmI kI pratimA milatI hai| ataH jaina kalA kA adhyayana karane ke lie prApta huI jo aba jodhapura myUjiyama meM hai| usa pratimA kA unakA mahattva nirvivAda hai| jaina mUrtiyoM kI saumya evaM paricaya zrI ratanacaMdra agravALane brahma vidyA nAmaka patra prazAnta mudrA mAnava hRdaya meM sAttvika bhAvanAoM ko ke bhAga 22 ke aMka 1, 2 (maI 1958) meM prakAza utpanna karatI hai / jaina dharma ke pracAra aura sthAyitva meM DAlA hai| unake aMgrejI lekha kA hiMdI anuvAda zrI bhI jaina maMdira va mUrtiyoM kA mahattvapUrNa sthAna hai| prAcIna caMdradAnajI cAraNa se karavAkara yaha prakAzita karavAyA jaina itihAsa kI sarvAdhika aura pramANika sAmagrI bhI ___ jA rahA hai| una mandiroM evaM mUrtiyoM ke abhilekhoM meM hI surakSita 'rAjasthAna se prApta jIvantasvAmI kI eka mUrti' hai| bahuta se gaccha evaM jAtiyAM jo aba nAmazeSa ho akoTA meM prApta jaina kAMsya mUrtiyoM ke samUha se pazcimI cukI hai, unakA patA una pratimA lekhoM se hI milatA hai| bhArata kI Arambhika jaina mUrti kalA para prakAza paDA hai| unake saMbaMdha meM anya koI bhI sAmagrI prApta nahIM hai| isa samUha meM zilAlekha sahita jIvantasvAmI kI eka anupama jainetara samAja ke apekSA bhI jainoM ne apane itihAsa ke mUti hai jisakA sacitra ullekha zrI yU. pI. zAha ne jarnala sAdhana adhika pramANa meM nirmANa kie hai yaha vizeSa rUpa oNpha oriyanTala insTITayUTa bar3odA ke varSa 1 aMka 1 se ullekhanIya hai| (sitambara 1951) meM pRSTha 72-79 para aura apanI - tIrthaMkaroM kI mUrtiyoM ke sAtha sAtha anya devi devatAoM pustaka "sTaDija ina jaina ArTa (jaina kalA kA adhyayana) kA sambandha kaba se juDA isakA nizcita pramANa nahIM banArasa, 1955 meM pRSTha 4 para kiyA hai / DAkTara zAha ke milatA para ina devidevatAoM kI kramazaH vRddhi hotI gaI, anusArayaha nizcita hai| jaina kalA ke sambandha meM prAcIna granthoM "jIvanta svAmI pravrajyA grahaNa se pUrva apane prAsAda meM adhika ullekha va vivaraNa nahIM milatA aura aise granthoM ke abhAva meM kalA ke vikAza kA adhyayana prApta 1. jarnala Apha iMDiyana myUjiyamsa, bambaI, volyUma 11, sAmagrI ke AdhAra para hI kiyA jA sakatA hai| 1955 pRSTha 49.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga Disembara 1958 meM dhyAnastha mahAvIra hai ataH rAjocita AbhUSaNoM se alaMkRta daular3I mauktika mAlA (motI kA hAra) aura vakSa para zrI hai / AraMbhika jaina sAhitya se hame patA calatA hai ki isa vatsa kA cihna mUrti ke saundarya ko aura bhI bar3hAte haiN| prakAra kI mUrtiyA~ maurya rAjA sAmprati ke zAsana ke samaya jIvantasvAmA ke donoM ora zikhara nirmita stambha aura vidizAmeM ratha-yAtrA ke utsava para julUsa ke rUpa meM mAlAyukta ur3atI huI AkRtiyAM tathA aura bhI Upara gajA nikAlI jAtI thii| isI prakAra jJAta huA hai ki madhya rohI dikhAyI par3ate haiN| mahAvIra ke caraNoM ke nikaTa do yuga meM siddharAja jayasiMha ke eka maMtrI, sAntuka ne prAcIna cAmaradhAri AkRtiyAM aMkita kI gayI haiM jinameM pratyeka akoTA ke pAsa br3a-udaya (vartamAna bar3audA) ke jaina- ke sAtha eka strI hai / ina sevakoM kI veza-bhUSA aura ratha-yAtrA utsava meM bhAga liyA thaa|" IsA kI navIM alaMkAra kalAtmaka DhaMga se banAye gaye haiM aura mUrti ke zatAbdI se 11 vIM zatAbdI taka jIvantasvAmI kA nirmANa kI prAcIna tithi: dasavIM aura gyArahavIM zatAbdI sampradAya jodhapura ke pradeza meM lokapriya rahA pratIta ke bIca kI saMbhAvanA kA samarthana karatI hai| isake hotA hai / DAkTara zAha ne jIvanta svAmI kI jodhapura atirikta pratyeka ora (zikhara nirmita stambhoM ke pAsa ) se prApta navIM zatAbdI kI eka kAMsyamUrti aura sirohI hameM eka strI; eka hAthI; eka ghor3e aura eka grAha (magara) se prApta gyArahavIM zatAbdI kI do pustara mUrtiyoM kA bhI kI AkRti eka ke Upara eka dikhAyI par3atI hai| grAhoM ullekha kiyA hai / 2 kI DAdoM se nikalatI huI eka bela (sarISTama ?) devatA ke khIMvasara (nAgaura, jodhapura) meM prApta isI devatA . sira ke pIche eka AkarSaka dRzya banAtI hai| kI bahuta hI surakSita DhaMga se rakhI gayI eka anya prastara nAgaura (prAcIna ahicchatrapura) pradeza kI isa Adama pratimA bhI gajasthAna kI madhyayugIna jaina mUrtiyoM meM kada mUrti kA sArA vivaraNa citra (mUrti) ke AdhAra para ullekhanIya hai| yaha pratimA jo lagabhaga 5 phITa 8 iMca kiyA gayA hai aura isa mUrti ko madhyayugIna rAjasthAna u~cI aura 2 phITa caur3AI meM hai, khIMvasara se lagabhaga 2 kalA kI eka uttama kRti kahA jA sakatA hai / khiMvasara kI phalIMga dUra eka kheta se khodakara nikAlI gayI thI aura yaha mUrti yU. pI. zAha dvArA varNita isI devatA kI sirohI usa grAma ke gAMdhI cauka meM eka caukI para sthApita kI vAlI mUrtiyoM se zreSTha hai aura jaina mUrti kalA ke vidvAnoM gayI hai / mUrti ke pairoM ke nIce bAyIM ora devanAgarI aura kalA marmajJoM kI prazasA kI pAtra hai| lipi meM kucha akSara bhI haiN| mahAvIra kI yaha mUrti kAyotsarga mudrA meM hai aura golAkAra mukuTa, kuMDala; dhuMgharU 2. vahI pRSTha 49-50 pleTa 17 AkRtiyAM 1, 2, 3. yukta ke yura; kar3e; aMgUThiyAM aura pAyala (paira ke kar3e) ___3. zrI zivazaraNalAla kyUreTara, saradAra myUjiyama, jodhapura dhAraNa kiye hue haiN| dhotI (eka poSAka) nAr3e se baMdhI kI kRpAse prApta sUcanAhuI hai aura paira (sAthaLa) nAr3e se sambandhita (jur3I huI ) eka urajAlakA se zobhita haiN| eka vanamAlA (eka 4. paramparAnusAra AjAnubAhu dikhAye gye| prakAra kI mAlA) bhujAoM ke pAsa lipaTI huI dikhAyI 5. seva ke vakSa para aMkita zrI vatsa ke cinha bhI par3atI hai aura jo ghuTano se nIce taka laTaka rahI hai| AkarSaka hai /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ TREATMENT OF GODDESSES IN JAINA AND BRAHMANICAL PICTORIAL ART Dr. M. R. Majumdar, M.A., LL.B., Ph.D. Generally speaking, figures of women are in the background in the Svetambara Jaina miniatures of the Gujarati school, as they naturally play a somewhat restricted part in the lives of the saints where they are of importance mainly as mothers of the Jainas; as in India, motherhood is at once a glory and a source of great power. Women appear also as goddesses, as dancers and as nuns, in Jaina literature as well as in Jaina sculpture and painting. Coloured miniature representations of the glorified super-woman with double the number of human hands are met with in several palm-leaf and paper Mss. The palm-leaf Ms. dated Samvat 1218 (1162 A.D.) in the Jaina Bhandar at Chhani, four miles north of Baroda, giving miniatures of the sixteen Vidyadevis is unique, in as much as these are subsequently found to have been transferred to stone sculpture on the ceiling of the famous Vimalavasahi temple at Delwara on Mt. Abu. The Jainas are not averse to Sakti worship; however, they do not allow Sakti the place of principal reverence as Creative Energy of the world. The conception and imagery of the sixteen Sruta Devatas and the twenty-four Yakshinis of the Tirthankaras, disclose points of identity in respect of names, attributes etc. with those of the Brahmanical Nava-Durgas mentioned in the Devi-Mahatmya and other Sakta Puranas. Although atheistic, the Jaina and the 22 Bauddha worshipped the Teacher and paid some regard to the Brahmanical divinities; for the atheistical systems admitted gods as demigods or dummy gods, and in point of fact became very superstitious. Yet both founder-worship and superstition are the growth of later generations than original practice. "Their only real gods are their chiefs or Teachers whose idols are worshipped in the temples. Thus, like the Buddhist and some Hindu sects of mediaeval and modern times, they have given up God to worship man. Rather they have adopted an idolatry of men and worship womanhood; for they also revere the female energy." The atheism of the Jaina means denial of a divine creative Spirit. The Jaina's hatred of women did not prevent his worshipping goddesses as the female energy like the later Hindu sects. The Jainas are divided in regard to the possibility of woman's salvation. Hemachandra Suri's Yoga Sastra alludes to woman as "the lamps that burn on the road that leads to the gate of hell". (ii, 87). The Digambaras do not admit women into the holy order, as do the Svetambaras. The Jaina religion places some of the Hindu deities in a subordinate category (under Devas and not Devadhi-devas) and makes them waiting upon the Tirthankaras. In the image of Rsabha of the Gupta period, from the Kankali 1. Hopkins: "The Religion of India", p. 287-88 footnote (1896).
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga Tila at Mathura, the two figures immediately to the right and left of the main figures are Balarama with a snakecanopy and a plough, and Vasudeva with his usual attributes of conch, club, Vanamala and disc. In the iconographic representation of Adinatha his Yaksha Gomukha is shown with a bull's face, naturally, connected with Siva, and the attributes of Chakresvari, his Yakshini are described like those of Vaishnavi. Thus, it has been tried to show the superiority and triumph of Adinatha over Siva and Vishnu, the two of the principal gods of Hindu Trinity. The Jaina Tirthankaras were no more than deified heroes, born of human parents, raised to the position of God by their renunciation and great services to religion for the deliverance of mankind. Hence, according to the Jaina notion, Tirthankaras are superior to gods in as much as a Tirthankara is approaching salvation, whereas a God is merely a heavenly being subject to births and deaths. This relative position is made more conspicuous in the Jaina sculptures and miniature paintings where the main figures of Tirthankaras are worshipped or served by some surrounding gods, goddesses and other heavenly beings as only their subordinates. According to the Jaina belief, Indra appoints one Yaksha and Yakshi to serve as attendants, upon each of the Tirthankaras. The Yaksha would be on the right side and Yakshini on the left, in the lowest corner of the main statue of a Tirthankara. These came to be called Sasana-Devatas? (lit. 'governing deities') or attendant spirits; and the 2. For the description of a Susanavedata, See Pratishthakalpa, p. 13. "yA pAti zAsana jainaM sadyaH pratyunAzinI / sAbhipretasamRddhayarthaM bhUyAcchAsanadevatA // " 23 Disembara 1958 veneration due to them led to the prevalance of their detached independent images. When the Sasana devata appears in individual sculpture, the keynote to recognise is the presence of a small Jaina figure either at the head or at the top of the statue. The association of the Yakshas-traditionally known as demi-god of riches. with Kubera as the supreme deity of treasures; with the Tirthankaras is explained on cultural grounds by supposing that the Yakshas and Yakshinis were leader-disciples of the Jainas, as it obtained in Buddha images, and had been chosen from the rich mercantile class who appropriated them among the class of their highest divinities, and some of them are represented in actual images characterised with the symbol of money-bag and rich ornaments.3 As the Sasana-devatas appear in the Jaina representations, they have been endowed with semi-divine attributes and symbolism of various kinds. The names and symbols of some of the Sasanadevis such as Chakresvari, Nirvani, Ambika, betray unmistakably original ideas of personalities fused with those of older Brahmanic goddesses. In the development of theistic and devotional Hinduism, however, the feminine powers (comprising type of beneficient powers of fecundity and prosperity as well as malevolent demons) could be and gradually were incorporated into a consistent theological scheme as manifestations of one goddess, who is either Herself the supreme power (energy) or the power (energy) inherent in a male deity. As power, the goddess is called Sakti and her manifold forms Saktis. She is in her own right, the Absolute 3. For a fuller treatment of this point see "The Jaina Iconography" by Prof. B. C. Bhattacarya (1939), Chapters II, III and VI.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga Disembara 1958 in action, manifestation and variety : Nature in all her multiplicity, violence and charm dispensing impartially, birth and death, illusion and enlightenment. In relation to a particular cosmic deity, such as Siva, she is in a popular sense, his wife, and also in specific forms she engages in activities on behalf of gods or men, and this relation and those activities form the theme of innumerable Puranic legends. Along with the worship of Sakti in many forms either beneficent or terrible, the Saktas have developed an elaborate hierarchy of feminine figures such as the Mahavidyas, the Mahamataras, Yoginis etc. The advocacy of the female principle has afforded an easy means for absorbing many aboriginal beliefs into the fringe of Hinduism. The theory of God and His Sakti has been foreshadowed in the Vedas, in the conjoint worship of Heaven and Earth (dyava prithivyau). In the later Saiva mythology this conception found its artistic representation in Siva's form of Ardhanarisvara, testifying the union of the male and the female spirit. The symbolism of Ardhanarisvara was taken to explain the two main divisions of the Sakti cult: the Dakshina marga (the right hand sect) and the "Vama marga' (the left hand sect). In ordinary worship, the Goddess is represented by a 'Yantra' or by a garlanded 'ghata', and the ritual includes the fivefold 'puja' and the presentative of vegetable offerings. But the most important part of the service is the recitation of the Chandi or the Durga episode, preceded and followed by other sacred texts drawn from the Markandeya and the Varaha Puranas. In the Devi Mahatmya, the exploits of Mahakali, Mahalakshmi and Mahasarasvati--the three phases of one Supreme Sakti--are described in detail; those of the Navadurgas and the other Matrikas are dealt with in a summary fashion and generally in one picture, as are the twenty-four Tirthankaras dealt with together in a single miniature in the several illustrated Kalpasutra Mss. The Jaina goddesses are divided into three classes according to the text of Achara-dinakara; viz.-(i) Prasadadevis or installed images, (2) Kuladevis or Tantrik Goddesses worshipped according to Mantras from preceptors, (3) Sampradayadevis or class. goddesses. The author of this text describes the goddesses as on dais, in field, installed in a cave or in a palatial temple either as a symbol, as self-created, or created by man sectarian goddesses such as Amba, Sarasvati, Tripura. Tara etc., Kuladevis such as Chandi, Kanthesvari, Vyaghraraji, etc. It is a fact that great many Tantric goddesses have found a room in the Jaina Pantheon. We come across the names of goddesses of clearly Tantric nature such as Kankali, Kali, Mahakali, Chamunda, Jvalamukhi, Kamakhya, Kapalini, Bhadrakali, Durga, Lalita, Gauri, Sumangala, Rohini, Yamaghanta, etc. According to the Rupamandanat the images of Adinatha, Neminatha, Parsvanatha and Mahavira and their respective Sasanadevis Chakresvari, Ambika, Padmavati and Siddhayaka are especially venerable; and are endowed with great power. Several varieties of Dhyanas of these popular Jaina Sasanadevis have led to their two-armed, four 4. "Fort Hatsall: fata: STRET: 1 catasro'tizayayuktAstAsAM pUjyA vizeSataH // zrI AdinAtho nemizca pAzvoM pIrazcaturthakaH / cakrezvayaMmbikA padmAvatI siddhAyaketi ca // -6 via do 5, 46% R9, R."
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena yuga Disembara 1958 armed and multi-armed sculptural forms according to both the Svetambara and the Digambara traditions. But their pictorial delineation either on palm-leaf, on pata (cloth-roll), on wooden planks or on paper is found to be invariably four-armed, and can hardly be distinguished from the Brahmanical repre. sentations of the same. The eight-armed Chamunda miniature and others in the Devi-Mahatmya Ms. will be referred to later on. Lakshmi or Sri (the goddess of wealth) and Sarada or Sarasvati (the goddess of learning) enjoy great popularity both among the Hindus and the Jainas. In India wealth and learning are valued as the two primary needs of humanity and naturally these were symbolised in the forms of deities and were widely worshipped. There are typically Gujarati pictorial renderings of the Indian Goddesses, with all the peculiarities of the style. The Buddhists gave these goddesses new and dignified names of Vasudhara and Prajnaparamita. However, Buddhism did retain the original name in deities like Vajra-sarasvati and Vajrasarada. The Buddhists, however, acknowledge a male deity of knowledge in Manjusri with the book and the sword as cognizances. They also thought of a male deity of wealth in Jambhala, the counterpart of Hindu Kubera, Vasudhara being made his consort. Sarasvati is principally the goddess of speech both in Hinduism and Jainism ; she is the superintending deity of knowledge and learning. As' Srutadevata she presides over the Sruti or the Vedas or the revealed literature of the Hindus as held by Brahma, or the Sruta or the preachings of the Jaina Devadhideva or the Tirthankaras and the Kevalins. She is invoked for dispelling the darkness of ignorance, for removing the Moha caused by Maya, and for destroying all miseries. She is thus the bestower of knowledge and purity, namely the white complexion, the lotus and the swan (replaced by a peacock according to Digambara tradition) are, therefore, associated with her. The Manavi of the Jainas, who sits on a twig or on a blue lotus and is of the blue colour resembles the Sakambhari of the Hindus as mentioned in the DeviMahatmya. Other comparisons with Aindri, Varahi, Kaumari, Vaishnavi, Kali and Mahesvari are not given for want of space. However, Sarasvati the Srutadevata is not connected with the so-called sixteen Vidyadevis of the Jaina Pantheon, nor is she identical with Sarasvati or Siddhayaka, the Yakshini. The Jaina Sarasvati thus cannot be dissociated from the Brahmanical Saravasti who is the consort of Brahma. In Jainism, the goddess of learning is named variously as Sarasvati, srutadevata, Sarada, Bharati, Bhasha, Vak, Vak-devata, Vagisvari, Vani, and Brahmi. The Devatamurti-prakarana, the Hindu silpa text by Sutradhara Mandana records a similar group of 12 Sarasvatis in the Hindu Pantheon, obtained by an interchanging of the symbols and the mudras of the four hands : (1) rosary (akshutra) (2) (padma) (3) book (pustaka) and either (4) abhaya or varada mudra, in a way exactly identical to that which gives us the 24 forms of four-armed Vishnu obtainable by the permutation and combination of the four symbols- Sankha, Chakra, Gada and Padma. Sarasvati's names are twelve: Mahavidya, Mahavani, Bharati, Sarasvati, Arya, Brahmi, Mahadhenu, Vedagarbha, Isvari, Mahalakshmi, Mahakali and Mahasarasvati.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena yuga Disembara 1958 Out of these twelve, Mandana has described only three-Mahavidya, Sarasvati and Brahmi in his another work Rupamandana. The description of Brahmi, however, differs in his two works, the kamandalu being the distinguishing symbol among the two, in place of the abhaya or the varada mudra. The representation of Sarada on the first folio of the Gitagovinda painted in the 15th century (first published in original colour in Journal of the Bombay University, May 1938 as plate VI) is almost identical to that of Sarasvati in Jaina Mss. She is a four-armed goddess holding in uper right hand a manuscript, with flowers strewn over it, and a kamandalu in the lower : the upper left hand holds the lotus stalk, the lower one holding the lute (vina). At her feet is a swan (hamsa). With this may be compared the delineation of Sarasvati in the Devimahatmya Ms., done in the identical Gujarati style of painting. These Devimahatmya miniatures from Gujarat are the oldest known Indian paintings on paper, bearing on the Sakti legend, representing a school of Indian art based on old traditions, and carrying us back at least a century and a half further (i.e. to the beginning of the 15th century) than the oldest Rajput pieces. She is four-handed, and carries the manuscript (strewn over with flowers) and the lotus-stalk in the two upper hands, and the rosary and the vina in the two lower ones. The horizontal tilaka with a circular mark in the centre on the forehead, the tuft of hair artistically twisted so as to touch the cheek, the mukuta, the circular kundalas etc. are the characteristics sufficient to establish the direct relationship and the continuity of older traditions in representing female figures. The first folio of the Balakrishna Krida Kavya gives the figures of Ganesa on the right-hand side of the folio and that of Sarada on the left. In this miniature, Sarasvati is shown to hold a manuscript in the upper right hand, the lower right hand holding perhaps a lotus, the two left hands having been engaged in holding the lute (vina). The casual figure of Sarasvati in the paper Ms. of Kakaruta copied in Samvat 1588, a secular work on divination based on the various cries and movements of a crow, may well be remembered here in connection with a pictorial representation of Sarasvati. It illustrates the good or bad omen divined from the sitting of a crow on the Sikhara of a temple. Here Sarasvati holds a lotus in the upper right hand and the vina in the upper left; the lower right hand holding the rosary and the lower left a kamandalu. The change in the position of the symbols cannot be explained, as it depends principally on the whim of the artist, at times supported by a dhyana known to him alone. The pointed nose, circular ear-rings and the superimposed eye links the miniature to the Gujarati style. The figure of Maha-Sarasvati from a Ms. of Devi-Mahatmya copied at Suryapur (modern Surat) in late 17th century is given against the old traditional brick-red background. The original mukuta has undergone an appreciable change and the complete profile has wiped out the remnant of the other eye visible in the threefourths profile. The illustration is however, important as establishing a continuity of tradition in Gujarati painting. The gaps in the miniature are filled up with floral designs. The miniature of Sarasvati with a mukuta and feathers therein in a later
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena yuga Disembara 1958 Ms. of Devi-mahatmya painted at Cambay represents her as holding a manuscript in the right upper hand and a kamandalu in the right lower, while in the left upper hand she holds a lotus with a stalk and in the lower she carries the lute (vina). She rides on a swan (resembling a cock from the red comb) who carries a string of pearls in its beak. This description closely tallies with the one given in the Vishnudharmottara Purana. The background of the miniature is indigo-blue; the use of gold colour is especially note-worthy. The style is late Rajput. The standing figure of the eight-armed goddess came to be known as 'Chamunda', on account of her extraordinary exploit, viz. she carried in two of her hands both Chanda and Munda, seizing them by their locks of hair. The self-complacence on the face of the Goddess is remarkable in the miniature. The two wretches being carried in her mighty hands held so as to face each other, add to the grandeur and almightiness of the figure. Mahadevi is represented eight-armed (ashtabhuja) as she is engaged in actual fight with the demons Chanda and Munda as also in the other incident. In the Sumbhadaitya-Vadha the figure of the four-armed goddess as fighting against the demon Sumbha and his associates, is depicted in full action. The delineation of the lion seen at her feet is in a conventional manner. The figures of the demons are also equally active and full of vigour. The treatment of the human figures in these miniatures of the Devi-mahatmya is far from the stereotyped rendering in the Mss. of Jaina legends, and they show also better workmanship. The conception of the multi-armed goddess is not carried so far in Jaina miniatures of goddesses. The only exception noticed by me is from a paper painting pasted on cloth-the VimalaCharitra-pata (measuring 18" X 18'') in Baroda Museum Collection, where a goddess is given more than 20 hands. The figures of Sarasvati, Laksmi, Ganesa, Indra and many others from the Jaina Pantheon are also notworthy. The prominent colours are red, yellow and blue. Of the Yakshinis a good number appears to have passed into an order of Jaina female deities called the Vidyadevis or goddesses of learning. These goddesses share in a great measure forms of the Brahmanic female deities. The Yakshinis thus combine in them influences from the Brahmanic goddesses as well as those of the Yaksha semi-divinities. As regards the attributes and symbols which adorn the hands of these Devis, some of them are war-like, as worthy of a Yaksini, and others are benign, as symbolic of a goddess of learning (Vidyadevi) The representations of the Vidyadevis in the Chhani palm-leaf Ms. are quite unique ond characteristice as they are seen to have been faithfully handed down to the paper-period of the miniature drawing in the Devi-Mahatmya Ms. where the Mahadevi is depicted in quite an identical way. They afford very rich material for a study of Jaina Iconography as well. The horizontal 'tilaka' with a circular mark in the centre on the forehead, the tuft of hair artistically twisted so as to touch the cheek, the 'mukuta', the big circular 'kundalas' etc. are facts sufficient to establish the direct 5. See Prof. B. C. Bhattacharya's paper on "The Goddess of Learning in Jainism" Malaviya Com memoration Volume (1932) Benaras. 6. The photographs are reproduced in Sarabhai Nawab's "Chitra-Kalpadruma" (1935) Plates V. VI, VII and VIII.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga relationship and the continuity of the older tradition in representing female figures, up to the papr-period of the style. We will now passingly review notable representations of the Jaina goddesses in various palm-leaf, paper and cloth Mss. One very interesting example of Ambika, the Yakshi of Neminatha, is furnished by a miniature painted on a palm-leaf at the Chhani Bhandara, dated Samvat 1301 (Fig. 35 of the Chitrakalpadruma). Here the goodess has two hands and is seated in lalitasana, with her left foot hanging, on a lion. Her left hand holds a bunch of mangoes while with her right arm she holds a child in her lap. She wears ornaments, a lower garment, a scarf and a crown. Another miniature of the four-armed Ambika, shows her holding lotuses in her upper hands, in her lower right hand carrying a baby; and her lower left hand a mango fruit; below her is crouched a lion, which is her vehicle (See Plate 1 Fig. 2 on P 116, of "The Story of Kalaka", by Brown). No dhyana for four-armed variety of Ambika is available, but it appears likely that the original two-armed form served as a model for the four-armed one in which the earlier symbols were multiplied in order to accentuate artistic and symbolic effect. A painting of Ambika Devi from the palm-leaf Ms. (dated V. S. 1198; A.D. 1142) of the Neminatha-charitra of Hemachandra Suri preserved in the Santinatha Bhandar, Cambay illustrates this fourarmed form." The palm-leaf Ms. Ogha-niryukti at the Viravijaya Bhandar at Chhani has 7. Illustration Fig. 15 in Dr. U. P. Shah's paper on "Iconography of the Jaina goddess Ambika" Bom. Uni. Journal, September 1940. 28 Disembara 1958 a miniature (2" X 2") of Sarasvati, representing her as holding a lotus in the right upper hand and a book in the left lower, while the remaining two are engaged in playing on the vina. The Miniature painting of Sarasvati (3" x 2.5") on the palm-leaf Ms. of Upadesamala Vritti at the Santinath Bhandar, Cambay gives the lotus, the vina, the rosary and the book as her symbols; and the one (11" 23") in the other palm-leaf Ms. of the Uttaradhyayana Sutra represents the same form. This form seems to have been very popular and is identical with the Hindu Mahavidya described in the Rupamandana. In the palm-leaf miniature (2.5" X 2.5") of the Vivekamanjari at the Santinath Bhandar, Cambay, Sarasvati is shown with vina and the lotus in the two upper hands and the Varada and the book in the two lower ones. The Upadesamala Ms. (V S. 1293) in the Sanghavi Pada Bhandara, Patan, shows the same form on folio 2. A representation of Sarasvati on cloth found in a Varddhamana-Vidyapata of circa 15th century form the collection of Muni Shri Punyavijayaji shows the four-armed goddess seated on two swans, carrying the lotus in the left upper hand, the vina in the left lower, the rosary in the right lower and the book in the right upper. Sarasvati in a standing pose is unique in Jaina as well as in Hindu iconography 8. ekavaktrA caturhastA mukuTena virAjitA / prabhAmaNDalasaMyuktA kuNDalAnvitazekharA // wzmachungchngifam afffm" rUpamaNDana a. 5 zlo. 61. 62." 9. For the photograph, see Fig. 6 of Dr. U. P. Shah's paper on "Iconography of the Jaina Goddess Sarasvati", Bombay University Journal, September 1941.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina yuga Disembara 1958 as found illustrated in the Jnatasutra palm Ms. (dated V. S. 1184) from Santinath Bhandara, Cambay. Here she bears in her upper two hands lotuses and in her lower hands a rosary and a manuscript ; before her is a swan (first published by W. N. Brown in Indian Arts and Letters, Vol. III, 1929 p. 16 ff.) The illustrations of other popular Yakshis, such as Padmavati and Chakresvari are here not multiplied as it can be seen from what has been given above that the treatment of goddesses in both Jaina and Brahmanical miniatures are identical in style and technique, although no specimens of the Brahmanical form on palm-leaf have so far been discovered. www FOR YOUR REQUIREMENTS IN NUTS & BOLTS Contact : BHARAT NUTS & BOLTS INDUSTRIES (In the approved list of Suppliers to the Railways, Government Port Trust, Municipality etc.) MANUFACTURERS OF QUALITY NUTS, BOLTS, RIVETS, WIRE NAILS, SPIKES, WASHERS, ETC. We manufacture BOLTS: Of all types such as Hex, Head, Round neck, Square head, Round or square neck, snap or cup head with square or round neck, CSK head-square or round neck, cheese head square neck, mushroom head, eye bolts, hook bolts, from *" to 1" in dia, and from 1" to 72" in length. RIVETS: Pan head, snap head, flat head, CSK head, etc. " to 1" in dia and 1" and over in length. NUTS: Hex and square f" to 1". WASHERS: From " to 1", round and square. S. R. ginning sundry parts: Nos. 4, 12, 14, 20, 22, 31, 32, 32A, 37, 57, 58, 61, 71, 82. AUTOMOBILE: Bolts with S.A.E. or B.S.F. threads. Our products are manufactured in accordance with B.S.S., and D.G.S.D. specifications and have been approved by Railways and other Government Departments. ADDRESS: Udyognagar, Opp. King Circle Station, Gram : "GODIPARAS" Bombay-22 Phone: 61440 AAA4 44AM
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ .........................SSSSS ARE YOU SUFFERING FROM COUGH & COLD? TRY OUR BITA PASTILLES YOU WILL BE CONVINCED THAT "NOTHING IS BETTER" MANUFACTURERS: BOMBAY TABLET MANUFACTURING CO. 175, OLD POST OFFICE LANE MANGALDAS MARKET BOMBAY 2
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ par Modified Teater DESIONEN tA Im : ' FINE PRO 9950 Dr Gad INE GS GU.. gs ja ka zae. Regola & CODE Diamond PURE GOLD BARS OF MANILAL CHIMANLAL & CO. AVAILABLE IN 5.1. 11114 TOLA WE BUY OLD GOLD AND SILVER OANAMENTS AND OTHER ARTICLES PHONE: MANILAL CHIMANLALE.COM 188, SHROFE BAZAR, BOMBAY 2 GRAM www sonuM-cAMdI-pleTinama tathA jarI gALavAnuM zuddha kArakhAnuM tathA Taca kADhavAnuM bharosApAtra mathaka nezanala riphAInarI chApanI cAMdI rijharva beMka opha InDiyA, muMbaI baoNmbe buliyana esosiezana li. muMbaI-2 te ma ja inDiyA gavarnamenTa minTa, muMbaIe mAnya rAkhela che N. R. chApa sivara nAiTreTa banAvanAra ane vecanAra leboreTarI ane riphAInarI maracanTsa buliyana meTiga 87, tAradeva roDa, muMbaI naM. 7 enDa eseiga DiMpArTamenTa phona naM. 42795 6 dhanajI sTrITa, muMbaI - 3. tAra : ARGOR
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ A 5 nI ja mo hinI mIlsanuM ka 5Da vAparo ::::::::::::::nary translation insistentistster:::::::::: menejIMga ejanTasa cakravatI sansa eNnDa ku. ::::: rajIsTarDa ophIsa 22, kenIMga sTrITa, kalakattA se koIne posAya tevA vadhatA ochA ane vyAjabI bhAve kApaDanA dareka vepArI pAsethI A mIlsanuM kApaDa maLe che. mIla naM. 1 kuThThIA (pUrva pAkistAna) mIla naM. 2 beladharIA (kalakattA)
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ AIPUA THE BANK OF JAIPUR LIMITED (Incorporated in Jaipur, Liability of Members Limited) CAPITAL Issued & Subscribed Capital ... Rs. 1,00,00,000 Paid up Capital ... ... ... Rs. 50,00,000 Reserve & other Funds . Rs. 25,00,000 ww : Chairman : Shri G. D. Somani, M. P. List of Branches Agra Ahmedabad Alwar Bombay 1 Dadabhoy N. Road 2 Kazi Sayed St. Mandvi 3 Kalbadevi Road 4 Dana Bunder Bangalore Bharatpur Bareilly Bhilwara Bisalpur Beawar Bikaner Calcutta Coimbatore Dausa Delhi Fatehpur Gangapur Hindaun Indore Jaipur 1 Mansing Highway 2 Chand Pole 3 Jauhari Bazar 4 Secretariat Jhunjhunu Jodhpur Jamnagar Kotah Kishangarh Madras Nawalgarh Rajkot Ratlam Sawaimadhopur Sikar Surajgarh Tirupur Udaipur H. K. Kothari Agent BOMBAY S. L. Kothari B. A., B. Com. (Lond.) A.C. A. (England) General Manager
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ REGD. NO. B 7704 JAINYUG WHAT MAKES A VOILE BEAUTIFUL? A- its design ROYERSITES CREATERE AM IYO GEETA Nahanaian Shree Ram Voiles HAVE THE BEAUTIFUL DESIGNS YOU PREFER SHREE RAM MILLS Limited Bombay 13 patra zrI jaina zretAmbara kaoNnpharansa, muMbaI mATe zrI mauja priMTiMga nyUro, khaTAu makananI bADI, giragAMva, muMbaImA bhI mANekalAla DI. modIe chApyu bhane zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa oNphisa, godIjI vilDiMga, 2., pAyadhunI, muMbaIthI prakara kAya