Book Title: Divsagar Pannatti Painnayam
Author(s): Punyavijay, Suresh Sisodiya, Sagarmal Jain
Publisher: Agam Ahimsa Samta Evam Prakrit Samsthan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001141/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama saMsthAna granthamAlA : 8 sampAdaka pro0 sAgaramala jaina samiyAe dhamme AriehiM panvaiye dIvasAgarapaNNattipaiNNaya (dvIpasAgaraprajJapti-prakIrNaka) DaoN0 sureza sisodiyA savvatthesu samaM care savvaM jagaMtu samayANupehI piyamappiyaM kassa vinokarejjA 294-45 sadaMsI nakarei pAvaM puNyA-dImata didi sayA amUDhe samiyAe muni hoi Agama ahiMsA-samatA evaM prAkRta saMsthAna udayapura Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama saMsthAna pranthamAlA : 8 dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM ( dvIpasAgara prajJapti prakIrNaka ) ( muni puNyavijaya jI dvArA saMpAdita mUlapATha ) anuvAdaka DaoN0 sureza sisodiyA zodha adhikArI Agama ahiMsA-samatA evaM prAkRta saMsthAna udayapura (rAja0 ) bhUmikA pro0 sAgaramala jaina DaoN0 sureza sisodiyA TASTE with 'dhamma' Ai Ruo Zhi sampAdaka pro0 sAgaramala jaina samatA evaM prAkata saMstha Agama, ahiMsA-samatA evaM prAkRta saMsthAna udayapura Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (c)prakAzaka : AMgama ahiMsA-samatA evaM prAkRta saMsthAna padminI mArga, rAjasthAna patrikA kAryAlaya ke pAsa udayapura ( rAja0 ) 313001 saMskaraNa : prathama 1993 mUlya : ru0 40.00 Diva-Sagarapannatti Painnaya Hindi Translation by Dr. Suresh Sisodiya Edition : First 1993 Price : Rs. 40-00 mudraka : varddhamAna mudraNAlaya, javAharanagara, vArANasI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya arddhamAgadhI jaina Agama-sAhitya bhAratIya saMskRti aura sAhitya kI amUlya nidhi hai| durbhAgya se ina granthoM ke anuvAda upalabdha na hone ke kAraNa janasAdhAraNa aura vidvadvarga donoM hI inase aparicita haiM / Agama granthoM meM aneka prakIrNaka prAcIna aura adhyAtmapradhAna hote hue bhI aprApta se rahe haiN| yaha hamArA saubhAgya hai ki pUjya muni zrI puNyavijaya jI dvArA sampAdita ina prakIrNaka granthoM ke mUlapATha kA prakAzana zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, bambaI se ho cukA hai, kintu anuvAda ke abhAva meM janasAdhAraNa ke lie ye grAhya nahIM bana ske| isI kAraNa jaina vidyA ke vidvAnoM ko samanvaya samiti ne anudita Agama granthoM aura Agamika vyAkhyAoM ke anuvAda ke prakAzana ko prAthamikatA dene kA nirNaya liyA aura isI sandarbha meM prakIrNakoM ke anuvAda kA kArya Agama saMsthAna ko diyA gayA / saMsthAna dvArA aba taka devendrastava, tandulavaicArika, candravedhyaka evaM mahApratyAkhyAna nAmaka cAra prakIrNaka anuvAda sahita prakAzita kiye jA cuke haiN| hameM prasannatA hai ki saMsthAna ke zodha adhikArI DaoN. sureza sisodiyA ne 'dvIpasAgaraprajJapti-prakIrNaka' kA anuvAda sampUrNa kiyaa| prastuta grantha kI suvistRta evaM vicArapUrNa bhUmikA saMsthAna ke mAnada nidezaka pro0 sAgaramala jI jaina evaM DaoN. sureza sisodiyA ne likhakara grantha ko pUrNatA pradAna kI hai, isa hetu hama unake kRtajJa haiN| hama saMsthAna ke mArgadarzaka pro0 kamalacanda jI sogAnI, mAnada saha nidezikA DaoN. suSamA jI siMghavI evaM mantrI zrI vIrendra siMha jI loDhA ke bhI AbhArI haiM, jo saMsthAna ke vikAsa meM hara sambhava sahayoga evaM mArgadarzana de rahe haiM / DaoN. subhASa koThArI bhI saMsthAna ko prakIrNaka anuvAda yojanA meM saMlagna haiM ataH unake prati bhI AbhArI haiN| prastuta pustaka ke prakAzana hetu zrImatI jIvaNodevI kAMkariyA kI puNya smRti meM unake supautra zrI dilIpa kAMkariyA ne artha sahayoga pradAna kiyA hai, etadartha hama unake prati bhI kRtajJatA jJApita karate haiN| grantha ke sundara evaM sattvara mudraNa ke lie hama varddhamAna mudraNAlaya ke bhI AbhArI haiN| gaNapatarAja boharA saradAramala kAMkariyA adhyakSa mahAmaMtrI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta prakAzana ke artha sahayogI prastuta grantha ke prakAzana hetu gogolAva nivAsI zrImatI jIvaNIdevI kAMkariyA dharmapatnI sva0 seTha mukanamalajI kAMkariyA kI puNya smRti meM unake supautra zrI dilIpa kAMkariyA ne artha sahayoga pradAna kiyA hai / zrImatI jIvaNIdevI kAMkariyA AcArya zrI nAnAlAlajI ma0 sA0 kI paramabhakta evaM dharmaniSTha suzrAvikA thIM / zikSA, sevA aura cikitsA sambandhI koI bhI zubha kArya ho, usameM Apa udArahRdaya se artha sahayoga pradAna karatI thIM / Apake nAma se ratalAma meM mahilA udyoga mandira kA nirmANa karAyA gayA thA, usameM Apane eka lAkha rupaye se bhI adhika kA anudAna pradAna kiyA thA / Apake yuvA pautra zrI dilIpa kAMkariyA udArahRdayI evaM mRdu vyavahArI haiM / Apa samAja ke sabhI kAryoM meM sadaiva udAratApUrvaka artha sahayoga pradAna karate haiM / samAja ko Apase bhArI AzAe~ haiM / saMsthAna zrI kAMkariyA sA0 ke yogadAna hetu sadaiva AbhArI rahegA / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48.51 viSayAnukrama viSaya gAthA kramAMka pR0/kramAMka bhUmikA 1-76 mAnuSottara parvata .... 1-18 3-5 nalinodaka Adi sAgara 19-24 5-7 nandIzvara dvIpa 25 aMjana parvata aura unake Upara jinadeva ke maMdira " 26-47 7-11 dadhimukha parvata aura unake Upara jinadeva ke maMdira ... aMjana parvatoM kI puSkariNiyA~ 52-57 13 ratikara parvata aura zakra IzAna deva-deviyoM ko rAjadhAniyA~ 58-70 13-15 kuNDala dvIpa . 71 kuNDala parvata 72-75 15 kuNDala parvata ke Upara solaha zikhara 76-83 kuNDala parvata ke zikharoM para solaha nAgakumAra deva ... 84-86 kuNDala parvata ke bhItara saudharma IzAna lokapAloM kI rAjadhAniyA~ 87-97 kuNDala parvata ke bhItara zakra IzAna agramahiSiyoM kI rAjadhAniyA~ 98-101 21 kuNDala parvata ke bAhara trAyastrizakoM aura unakI agramahiSiyoM kI rAjadhAniyA~ ___ 102-109 21-23 kuNDala samudra 110 23 rucaka dvIpa 111 23 rucaka parvata ..." 112-116 23 rucaka parvata para zikhara .." 117-126 23-25 dizAkumAriyoM aura unake sthAna .... 127-142 25-29 digrahasti zikhara 143-148 29-31 ratikara parvata para zaka IzAna sAmAnika devoM ke utpAdaka parvata aura rAjadhAniyA~ .. 149-155 31-33 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa Adi dvIpoM aura samudroM ke adhipati deva .. 156-165 33-37 tigiJchi parvata ". 166-173 37 camaracaMcA rAjadhAnI ... 174-225 39-47 pariziSTa (1) dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka kI 48-52 gAthAnukramaNikA (2) sahAyaka grantha sUcI 53-54 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM ( dvIpasAgaraprajJapti-prakIrNaka ) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA pratyeka dharma paramparA meM dharma grantha kA eka mahattvapUrNa sthAna hotA hai| hinduoM ke lie veda, bauddhoM ke lie tripiTaka, pArasiyoM ke lie avestA, IsAiyoM ke lie bAibila aura musalamAnoM ke lie kurAna kA jo sthAna aura mahattva hai, vahI sthAna aura mahattva jainoM ke lie Agama sAhitya kA hai| yadyapi jaina paramparA meM Agama na to vedoM ke samAna apauruSeya mAne gaye haiM aura na hI bAibila aura kurAna ke samAna kisI paigambara ke mAdhyama se diyA gayA Izvara kA sandeza, apitu ve una arhatoM evaM RSiyoM kI vANI kA saMkalana haiM, jinhoMne sAdhanA aura apanI AdhyAtmika vizuddhi ke dvArA satya kA prakAza pAyA thaa| yadyapi jaina Agama sAhitya meM aGga sUtroM ke pravaktA tIrthaMkaroM ko mAnA jAtA hai, kintu hameM yaha smaraNa rakhanA cAhie ki tIrthaMkara bhI mAtra artha ke pravaktA haiM, dUsare zabdoM meM ve cintana yA vicAra prastuta karate haiM, jinheM zabda rUpa dekara grantha kA nirmANa gaNadhara athavA anya prabuddha AcArya yA sthavira karate haiN|' jaina paramparA hindU-paramparA ke samAna zabda para utanA bala nahIM detI hai| vaha zabda ko vicAra kI abhivyakti kA mAtra eka mAdhyama mAnatI hai| usakI dRSTi meM zabda nahIM, artha (tAtparya) hI pradhAna hai| zabdoM para adhika bala na dene ke kAraNa hI jaina-paramparA ke Agama granthoM meM yathAkAla bhASika parivartana hote rahe aura vedoM ke samAna zabda rUpa meM ve akSuNNa nahIM bane raha sake / yahI kAraNa hai ki Age calakara jaina Agama sAhityaarddhamAgadho Agama-sAhitya aura zaurasenI Agama-sAhitya aisI do zAkhAoM meM vibhakta ho gyaa| inameM arddhamAgadhI Agama-sAhitya na kevala prAcIna hai apitu vaha mahAvIra kI mUlavANI ke nikaTa bhI hai| zaurasenI Agama-sAhitya kA vikAsa bhI arddhamAgadhI Agama sAhitya ke prAcIna stara ke inhIM Agama graMthoM ke AdhAra para huA hai| ataH arddhamAgadhI AgamasAhitya zaurasenI Agama-sAhitya kA AdhAra bhI hai| yadyapi yaha arddhamAgadhI Agama-sAhitya bhI mahAvIra ke kAla se lekara vIra nirvANa saMvata 1. 'atthaM bhAsai arahA sutaM gaMdhaMti gaNaharA' Avazyakaniyukti, gAthA 92 / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNNattipaiNNaya 980 yA 993 kI valabhI kI vAcanA taka lagabhaga eka hajAra varSa kI sudIrgha avadhi meM aneka bAra saMkalita aura sampAdita huA hai| ataH isa avadhi meM usameM kucha saMzodhana, parivartana aura parivardhana bhI huA hai aura usakA kucha aMza kAlakavalita bhI ho gayA hai| prAcIna kAla meM yaha arddhamAgadhI Agama sAhitya-aMga-praviSTa aura aMgabAhya aise do vibhAgoM meM vibhAjita kiyA jAtA thaa| aMga praviSTa meM gyAraha aMga AgamoM aura bArahaveM dRSTivAda ko samAhita kiyA jAtA thaa| jabaki aMgabAhya meM inake atirikta ve sabhI Agama grantha samAhita kiye jAte the, jo zrutakevalI evaM pUrvadhara sthaviroM kI racanAe~ mAnI jAtI thiiN| punaH isa aMgabAhya Agama-sAhitya ko bhI nandIsUtra meM Avazyaka aura Avazyaka vyatirikta aise do bhAgoM meM vibhAjita kiyA gayA hai / Avazyaka vyatirikta ke bhI punaH kAlika aura utkAlika aise do vibhAga kiye gaye haiM |nndiisuutr kA yaha vargIkaraNa nimnAnusAra hai zruta (Agama ) aMgapraviSTa aMgabAhya Avazyaka Avazyaka vyatirikta AcArAMga sUtrakRtAMga sthAnAGga samavAyAGga vyAkhyAprajJapti jJAtAdharmakathA upAsakadazAMga antakRtadazAMga anuttaropapAtikadazAMga praznavyAkaraNa vipAkasUtra dRSTivAda sAmAyika catuvizaMtistava vandanA pratikramaNa kAyotsarga pratyAkhyAna 1. nandIsUtra-saM0 muni madhukara. sUtra 76, 79-81 / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA kAlika utkAlika uttarAdhyayana dazavakAlika sUryaprajJapti dazAzrutaskandha velandharopapAta kalpikAkalpika pauruSImaMDala kalpa devendropapAta cullakalpazruta maNDalapraveza vyavahAra utthAnazruta mahAkalpazruta vidyAcaraNa vinizcaya nizItha samutthAnazruta aupapAtika gaNividyA mahAnizItha nAgaparijJApanikA rAjapraznIya dhyAnavibhakti RSibhASita nirayAvalikA jIvAbhigama maraNavibhakti jambUdvIpaprajJapti kalpikA prajJApanA Atmavizodhi dvIpasAgaraprajJapti kalpAvataMsikA mahAprajJApanA vItarAgazruta candraprajJapti puSpitA pramAdApramAda saMlekhaNAzruta kSullikAvimAna- puSpacUlikA nandIsUtra vihArakalpa pravibhakti vRSNidazA anuyogadvAra caraNavidhi mahallikAvimAna devendrastava AturapratyAkhyAna pravibhakti tandulavaicArika mahApratyAkhyAna aMgalikA candravedhyaka vaggacUlikA vivAhacUlikA aruNopapAta varuNopapAta garuDopapAta dharaNopapAta isa prakAra hama dekhate haiM ki nandIsUtra meM dvIpasAgaraprajJapti kA ullekha aMgabAhya, Avazyaka-vyatirikta kAlika AgamoM meM huA hai| pAkSikasUtra meM AgamoM ke vargIkaraNa kI jo zailI apanAyo gayI hai usameM nAma aura krama meM kucha bhinnatA hai| usameM bho dvIpasAgaraprajJapti ko kAlika AgamoM meM gyArahavAM sthAna milA hai| isake atirikta AgamoM ke vargIkaraNa kI eka prAcona zalo hameM yApanIya paramparA ke zaurasenI Agama "mUlAcAra' meM bhI milatI hai| mUlAcAra AgamoM ko cAra bhAgoM meM vargIkRta karatA hai-(1) tIrthaMkara-kathita (2) pratyekabuddha 2. mUlAcAra-bhAratIya jJAnapITha-gAthA 277 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM kathita (3) zrutakevalI kathita aura (4) pUrvadhara-kathita / punaH mUlAcAra meM ina Agamika granthoM kA kAlika aura utkAlika ke rUpa meM vargIkaraNa kiyA gayA hai kintu mUlAcAra meM kahIM bhI dvIpasAgaraprajJapti kA nAma nahIM AyA hai| ataH yApanoya paramparA ise kisa varga meM vargIkRta karato thI, yaha kahanA kaThina hai| vartamAna meM AgamoM ke aMga, upAMga, cheda, malasUtra, prakIrNaka Adi vibhAga kiye jAte haiN| yaha vibhAgIkaraNa hameM sarvaprathama vidhimArgaprapA (jinaprabha-13vIM zatAbdI) meM prApta hotA hai| sAmAnyatayA prakIrNaka kA artha vividha viSayoM ke saMkalita grantha hI kiyA jAtA hai| nandIsUtra ke TIkAkAra malayagiri ne likhA hai ki tIrthaMkaroM dvArA upadiSTa zruta kA anusaraNa karake zramaNa prakIrNakoM ko racanA karate the| paramparAnusAra yaha bhI mAnyatA hai ki pratyeka zramaNa eka-eka prakIrNaka kI racanA karatA thaa| samavAyAMga sUtra meM "corAsIiM paNNaga sahassAI paNNattA' kahakara RSabhadeva ke caurAsI hajAra ziSyoM ke caurAsI hajAra prakIrNakoM kA ullekha kiyA hai| mahAvIra ke tIrtha meM caudaha hajAra sAdhuoM kA ullekha prApta hotA hai / ataH unake tIrtha meM prakIrNakoM kI saMkhyA bhI caudaha hajAra mAno gayI. hai| kintu Aja prakIrNakoM kI saMkhyA dasa mAnI jAto hai| ye dasa prakIrNaka nimna haiM (1) catuHzaraNa (2) Atura pratyAkhyAna (3) saMstAraka (4) candravedhyaka (5) gacchAcAra (6) tandulavaicArika (7) devendrastava (8) gaNividyA (9) mahApratyAkhyAna aura (10) maraNa vidhi / muni puNyavijaya jI dvArA sampAdita paiNNayasuttAI meM dasa prakIrNakoM ke nAma nimnAnusAra haiM (1) catuHzaraNa (2) AturapratyAkhyAna (3) bhaktaparijJA (4) saMstAraka (5) tandulavaicArika (6) candravedhyaka (7) devendrastava (8) gaNividyA (9) mahApratyAkhyAna aura (10) vIrastava dasa prakorNakoM ko zvetAmbara mUrtipUjaka sampradAya AgamoM kI zreNI meM mAnatA hai| parantu prakIrNaka nAma se abhihita ina granthoM kA saMgraha kiyA jAya to nimna bAIsa nAma prApta hote haiM 1. vidhimArgaprapA-pRSTha 55 / 2. samavAyAMga sUtra-muni madhukara-84vAM samavAya / 3. paiNNayasuttAI, prastAvanA pRSTha 20 / . . Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA . (1) catuHzaraNa (2) AturapratyAkhyAna (3) bhaktaparijJA (4) saMstAraka (5) taMdulavaicArika (6) candravedhyaka (7) devendrastava (8) gaNividyA (9) mahApratyAkhyAna (10) vIrastava (11) RSibhASita (12) ajIvakalpa (13) gacchAcAra (14) maraNasamAdhi (15) titthogAli (16) ArAdhanApatAkA (17) dvIpasAgaraprajJapti (18) jyotiSkaraNDaka (19) aMgavidyA (20) siddhaprAbhRta (21) sArAvalI aura (22) jIvavibhakti / ' ___ isake atirikta eka hI nAma ke aneka prakIrNaka bhI upalabdha hote haiM, yathA-'Aura paccakkhAna' ke nAma se tIna grantha upalabdha hote haiN| / inameM se nandI aura pAkSika ke utkAlika sUtroM ke varga meM devendrastava, taMdulavaicArika, candravedhyaka, gaNividyA, maraNavibhakti, maraNasamAdhi, mahApratyAkhyAna-ye sAta nAma pAye jAte haiM aura kAlikasUtroM ke varga meM RSibhASita aura dvIpasAgaraprajJapti ye do nAma pAye jAte haiN| isa prakAra nando evaM pAkSika sUtra meM nau prakIrNakoM kA ullekha milatA hai| prakIrNakoM kI saMkhyA aura nAmoM ko lekara jainAcAryoM meM paraspara matabheda dekhA jAtA hai| dasa prakIrNakoM ko sabhI sUciyoM meM dvIpasAgaraprajJapti kA ullekha nahIM hai, kintu nandIsUtra kI kAlika sUtroM kI sUcI meM isakA ullekha honA isa bAta kA pramANa hai ki yaha Agama rUpa meM mAnya eka prAcIna grantha hai| zvetAmbara AcArya jinaprabha ne vidhimArgaprapA nAmaka grantha meM nimna caudaha prakIrNakoM kA ullekha kiyA hai (1) devendrastava, (2) taMdulavaicArika, (3) maraNa samAdhi, (4) mahApratyAkhyAna, (5) Atura pratyAkhyAna, (6) saMstAraka, (7) candrakavedhyaka, (8) bhaktaparijJA, (9) catuHzaraNa, (10) vIrastava, (11) gaNividyA, (12) dvIpasAgara prajJapti, (13) saMgrahaNo aura (14) gcchaacaar| inameM dvIpasAgaraprajJapti kA ullekha honA yaha siddha karatA hai ki use eka prakIrNaka ke rUpa meM mAnyatA prApta thii| 1. paiNNayasuttAI, pRSTha 18 / 2. nandIsUtra-madhukara muni, pRSTha 80-81 / 3. devaMdatyayaM-taMdulaveyAliya-maraNasamAhi - mahApaccakkhANa-AurapaccakkhANa saMthAraya-caMdAvijjhaya-causaraNa - vIratthaya-gaNivijjA-dIvasAgarapaNNatti... saMgahaNI-gacchAyAra-iccAipaiNNagANi ikkikkeNa nivieNa vaccaMti / (vidhimArgaprapA, pRSTha 57-58) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM vidhimArgaprapA meM ullikhita ina prakIrNakoM ke nAmoM meM 'dvIpasAgaraprajJapti' aura 'saMgrahaNI' ko bhinna-bhinna prakIrNaka batalAyA gayA hai jabaki dvIpasAgaraprajJapti kA nAmollekha dvopasAgaraprajJapti saMgrahaNI gAthA (dIvasAgarapaNNatti saMgahaNI gAhAo) rUpa meM milatA hai / hamArI dRSTi se vidhimArgaprapA meM sampAdaka kI asAvadhAnI se yaha galatI huI hai| vastutaH 'dvIpasAgaraprajJapti' aura 'saMgrahaNI' do bhinna prakIrNaka nahIM hokara eka hI prakIrNaka hai| vidhimArgaprapA meM yaha bhI batalAyA gayA hai ki dvIpasAgaraprajJapti kA adhyayana tIna kAloM meM tIna AyambiloM ke dvArA hotA hai|' punaH isI grantha meM Age cAra kAlika prajJaptiyoM kA ullekha hai, jinameM dvIpasAgara prajJapti bhI samAhita hai| TippaNI meM ina cAroM prajJaptiyoM ke nAmoM kA ullekha hai| ___ yadyapi AgamoM kI zRMkhalA meM prakIrNakoM kA sthAna dvitIyaka hai, kintu yadi hama bhASAgata prAcInatA aura viSayavastu kI dRSTi se vicAra kareM to prakorNaka, kucha AgamoM kI apekSA bhI mahattvapUrNa pratIta hote haiN| prakIrNakoM meM RSibhASita Adi aise prakIrNaka haiM, jo uttarAdhyayana aura dazavaikAlika jaise prAcIna stara ke AgamoM kI apekSA bhI prAcIna haiN|' grantha meM prayukta hastalikhita pratiyoM kA paricaya ____ muni zrI puNyavijayajI ne isa grantha ke pATha nirdhAraNa meM nimna pratiyoM kA prayoga kiyA hai1, pra0 :pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja kI hastalikhita prati / 2. mu0 : muni zrI caMdanasAgara jI dvArA saMpAdita evaM caMdanasAgara jJAna bhaNDAra, vejalapura se prakAzita prati / 3. haM0 : muni zrI haMsavijaya jI mahArAja kI hastalikhita prati / hamane kramAMka 1 se 3 taka kI ina pANDulipiyoM ke pATha bheda muni puNyavijayajI dvArA saMpAdita paiNNayasuttAI nAmaka grantha se lie haiN| ina pANDulipiyoM kI vizeSa jAnakArI ke lie hama pAThakoM se paiNNaya 1. dIvasAgarapaNNattI tihiM kAlehi tihiM aMbilehiM jaai| 2. vidhimArgaprapA, pRSTha 61, TippaNI 2 / 3. RSibhASita Adi kI prAcInatA ke sambandha meM dekheM DaoN0 sAgaramala jaina-RSibhASita eka adhyayana (prAkRta bhAratI saMsthAna, jayapura) Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA suttAiM grantha kI prastAvanA ke pRSTha 23-28 dekha lene kI anuzaMsA karate haiN| dvIpasAgaraprajJapti ke kartA prastuta prakIrNaka meM prArambha se anta taka kisI bhI gAthA meM granthakartA ne apanA nAmollekha taka nahIM kiyA hai / grantha meM granthakartA ke nAmollekha ke abhAva kA vAstavika kAraNa kyA rahA hai ? isa sandarbha meM nizcaya pUrvaka bhale hI kucha nahIM kahA jA sakatA ho, kintu prabala saMbhAvanA yaha hai ki isa ajJAta granthakartA ke mana meM yaha bhAvanA avazya raho hogI ki prastuta grantha kI viSayavastu to mujhe pUrva AcAryoM yA unake granthoM se prApta huI hai, isa sthiti meM maiM isa grantha kA kartA kaise ho sakatA hU~? vastutaH prAcIna stara ke Agama granthoM ke samAna ho isa grantha ke kartA ne bhI apanA nAmollekha nahIM kiyA hai| isase jahA~ eka ora usakI vinamratA prakaTa hoto hai vahIM dUsarI ora yaha bhI siddha hotA hai ki yaha eka prAcIna stara kA grantha hai| granthakartA ke rUpa meM itanA to nizcita hai ki yaha prantha kisI zruta sthavira dvArA racita hai| dvIpasAgaraprApti-prakIrNaka aura usakA racanAkAla dvIpasAgaraprajJapti-prakIrNaka (dIvasAgarapaNNatti-paiNNayaM ) prAkRta bhASA kI eka padyAtmaka racanA hai| isakA sarvaprathama ullekha sthAnAMgasUtra meM milatA hai / sthAnAMgasUtra meM nimna cAra aMgabAhya-prajJaptiyoM kA ullekha huA hai-(1) candraprajJapti, (2) sUryaprajJapti, (3) jambUdvIpaprajJapti aura (4) dvIpasAgaraprajJapti / ' sthAnAMgasUtra meM dvIpasAgaraprajJapti ke isa nAmollekha se yaha to spaSTa hai ki sthAnAMgasUtra ke antima saMkalana evaM saMpAdana se pUrva isa grantha kA nirmANa ho cukA thaa| sthAnAMgasUtra kI antima vAcanA kA samaya pA~cavIM zatAbdI ke lagabhaga mAnA jAtA hai| isa AdhAra para yahI siddha hotA hai ki pA~cavIM zatAbdI ke pUrva dvIpasAgara. prajJapti kI racanA ho cukI thii| sthAnAMgasUtra ke pazcAt nandIsUtra aura pAkSikasUtra meM dvIpasAgara1. cattAri paNNattIo aMgabAhiriyAo paNNattAo, taMjahA-caMdapaNNattI, sUrapaNNattI, jaMbuddIvapaNNattI, diivsaagrpnnnnttii|| ( sthAnAMgasUtra, muni madhukara, sUtra 4/1/189) Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNyattipaiNNayaM prajJapti kA ullekha prApta hotA hai| ina donoM hI granthoM meM Avazyaka vyatirikta kAlika zruta ke antargata dvIpasAgaraprajJapti kA ullekha milatA hai / ' nandIsUtra kA racanAkAla bhI pA~cavIM zatAbdI kA pUrvArddha mAnA jAtA hai / isa AdhAra para yaha mAnanA hogA ki usake pUrva dvIpasAgaraprajJapti kA nirmANa ho cukA thaa| pAkSikasUtra bhI paryApta rUpa se prAcIna haiM ataH usameM isa grantha kA ullekha honA isakI prAcInatA kA paricAyaka hai| isake atirikta nandIsUtra cUrNI, Avazyakasatra curNI evaM pAkSikasUtra kI vRtti meM bhI dvIpasAgaraprajJapti kA nAmollekha upalabdha hai| pAkSikasUtra vRtti ke anusAra yaha grantha dvIpoM evaM sAgaroM kA vivaraNa prastuta karatA hai / ina sabhI granthoM meM dvIpasAgaraprajJapti kA ullekha yaha sUcita karatA hai ki jainAgamoM kI devaddhigaNI kI vAcanA se pUrva yaha grantha astitva meM A cukA thaa| ___ jaina Agama-sthAnAMgasUtra, samavAyAMgasUtra, vyAkhyAprajJapti, rAjapraznIyasUtra, jIvAjovAbhigamasUtra tathA sUryaprajJapti Adi meM yatra-tatra dvIpa-samudroM se saMbaMdhita viSayavastu upalabdha hotI hai, lekina yaha viSayavastu vahA~ vikIrNa rUpa meM hI upalabdha hai kyoMki inameM se kisI bhI grantha meM dvIpa-samudroM kA sAMgopAMga evaM suvyavasthita vivaraNa nahIM milatA hai, jabaki dvopasAgaraprajJapti meM mAnuSottara parvata ke Age sthita dvIpa-samudroM kA sAMgopAMga evaM suvyavasthita vivaraNa hai| punaH sthAnAMgasUtra evaM sUryaprajJapti Adi Agama granthoM meM isakI AMzika viSayavastu gadya rUpa meM milatI hai, jabaki yaha grantha prAkRta padyoM meM racA gayA hai| Aja yaha kahanA to kaThina hai ki yaha 1. (ka) kAliyaM aNegavihaM paNNattaM, taMjahA-(1) uttarAjya NAI......" (9) dIvasAgarapaNNattI""""(31) vaNhIdasAo / ( nandIsUtra-muni madhukara, pRSTha 163) (kha) imaM vAiaM aMgabAhiraM kAliaM bhagavaMtaM taMjahA-uttarAjjhayaNAI (1)""dIvasAgarapaNNattI (2)"" ""teagginisaggANaM (36) / (pAkSikasUtra-devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaNDa, pRSTha 79) 2. (ka) nandIsUtra cUrNI, pRSTha 59 ( prAkRta TeksTa sosAyaTo, vArANasI ) / (kha) zrImad AvazyakasUtram, pRSTha 6 ( zrI RSabhadeva jI kezarImala jI zvetAmbara saMsthA, ratalAma) (ga) dvIpasAgarANaM prajJApanaM yasyAM sA dvIpasAgarajJaptiH / (pAkSikasUtra, pRSTha 81) Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA viSaya-sAmagrI dvIpasAgaraprajJapti se AgamoM meM gaI hai yA AgamoM kI viSayavastu se hI dvIpasAgaraprajJapti kI racanA huI hai, kintu itanA nizcita hai ki dvIpa-samudroM kA padya rUpa meM vivaraNa prastuta karanevAlA yaha prathama evaM prAcIna grantha hai| ... 'dIvasAgarapaNNattisaMgahaNIgAhAo' nAmaka jo prakIrNaka muni puNya'vijaya jI dvArA saMpAdita 'paiNNasuttAI' grantha meM prakAzita huA hai usake sandarbha meM munizrI puSpavijaya jI ne apanI prastAvanA meM yaha prazna uThAyA hai ki prastuta prakIrNaka aura nandIsUtra tathA pAkSikasUtra meM ullikhita dvIpa-sAgaraprajJapti eka hI hai yA bhinna-bhinna hai, yaha vicAraNIya hai|' pUjya munijI ko isa prakIrNaka ke sandarbha meM yaha bhrAnti kyoM huI ? yaha hama nahIM jAnate haiN| jahA~ taka 'dvIpasAgaraprajJapti saMgrahaNI gAthA' nAmaka prastuta prakIrNaka kA prazna hai, yaha vahI prakIrNaka hai-jisakA ullekha naMdIsUtra aura pAkSikasUtra meM hai / kyoMki eka to isakI bhASA AgamoM kI bhASA se bhinna yA paravartI nahIM lagatI, dUsare viSayavastu ko dRSTi se bhI aisA koI paravartI ullekha isameM nahIM pAyA jAtA hai jisase isa prakIrNaka ko usase 'bhinna mAnA jAya / isakI viSayavastu Agamika ullekhoM ke anukUla hI hai, isa dRSTi se bhI isake bhinna hone kI kalpanA nahIM kI jA sakatI hai| yadi hama yaha mAnate haiM ki prastuta dvIpasAgaraprajJapti saMgrahaNIgAthA vaha grantha nahIM hai jisakA ullekha sthAnAMgasUtra, nandIsUtra evaM pAkSikasUtra Adi Agama granthoM meM huA hai to hameM yaha kalpanA karanI hogI ki vaha gadya rUpa meM likhita koI vistRta grantha rahA hogA aura usa grantha kI -saMgrahaNI ke rUpa meM prastuta grantha kI racanA huI hogii| phira bhI itanA to nizcita satya hai ki donoM granthoM meM viSayavastu kI dRSTi se koI antara nahIM rahA hogA / yadi hama ise bhinna grantha mAnate haiM to bhI yaha mAnane meM koI bAdhA nahIM AtI hai ki isakA racanAkAla IsvI san kI 5vIM zatAbdI ke lagabhaga ho, kyoMki saMgrahaNI devaddhi kI vAcanA se pUrva ho cukI thii| AgamoM meM aneka jagaha kaI ullekha 'gAhAo' yA 'saMgrahaNI' ke rUpa meM hue haiN| ataH yaha mAnanA ucita hai ki 'dovasAgarapaNNattisaMgahaNI gAhAo' aura sthAnAMgasUtra, nandIsUtra tathA pAkSikasUtra Adi granthoM meM ullikhita 'dIvasAgarapaNNattI' bhinna-bhinna nahIM hokara eka hI grantha haiN| digambara paramparA meM dvIpasAgaraprajJapti kA ullekha SaTkhaNDAgama kI 1. muni puNyavijaya-paiNNayasuttAI-prastAvanA, pRSTha 53 / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNattipaiNNayaM dhavalATIkA meM huA hai|' usameM dRSTivAda ke pAMca adhikAra batalAe gae haiM-(1) parikarma, (2) sUtra, (3) prathamAnuyoga, (4) pUrvagata aura (5) cUlikA / punaH parikarma ke pA~ca bheda kiye haiM-(1) candraprajJapti, (2) sUryaprajJapti, (3) jambUdvIpaprajJapti, (4) dvIpasAgaraprajJapti tathA (5) vyAkhyAprajJapti / digambara paramparA ke hI mAnya grantha aMgapaNNatti meM bhI. parikarma ke pA~ca bheda isI rUpa meM ullikhita haiN|2 dRSTivAda ke pA~ca vibhAgoM yA adhikAroM kI carcA to zvetAmbara mAnya Agama samavAyAMga aura nandIsUtra meM bhI hai, parantu digambara paramparA meM mAnya parikarma ke ye pA~ca bheda zvetAmbara paramparA mAnya AgamoM meM nahIM milate haiN| ___zvetAmbara paramparA meM samavAyAMgasUtra evaM nandIsUtra meM dhavalATIkA ke. anurUpa hI dRSTivAda ke nimna pA~ca adhikAra ullikhita haiM (1) parikarma, (2) sUtra, (3) pUrvagata, (4) anuyoga aura (5) cUlikA / vahA~ parikarma ke pA~ca bheda nahIM karake nimna sAta bheda kiye gaye haiM-(1) siddhazreNikA-parikarma, (2) manuSyazreNikA-parikarma, (3) pRSTazreNikA-parikarma, ( 4 ) avagAhana zreNikA-parikarma (5) upasaMpadyazreNikA-parikarma, (6) viprajahatazroNikA-parikarma aura (7) cyutAcyutazroNikA-parikarma / isa prakAra spaSTa hai digambara paramparA ne dRSTivAda. ke antargata parikarma ke pA~ca bhedoM meM dvIpasAgaraprajJapti kI gaNanA kI hai kintu zvetAmbara paramparA ne dvIpasAgaraprajJapti kA ullekha dRSTivAda ke eka vibhAga parikarma meM nahIM karake cAra prajJAptiyoM meM kiyA hai / jJAtavya 1. tassa paMca atyAhiyArA havaMti, pariyamma-sutta-paDhamANiyoga-puvvagayaM-culikA cedi / jaMtaM pariyammaM taM paMcavihaM / taM jahA-caMdapaNNattI, sUrapaNNattI jaMbUdIva-- paNNattI, dIvasAyarapaNNattI, viyAhapaNNattI cedi / (SaTkhaNDAgama, 1/1/2 pRSTha 109) 2. aMgapaNNattI, gAthA 1-11 / 3. (ka) diTTivAe NaM savvabhAvaparUvaNayA Aghavijjati / se samAsao paMcavihe. paNNatte / taMjahA-parikammaM suttAI pujvagayaM aNuogo cuuliyaa| (kha) nandIsUtra, sUtra 96 (samavAyAMga, sUtra 557) 4. (ka) parikamme sattavihe paNNatte / taM jahA-siddhaseNiyAparikamme maNussa seNiyAparikamme puTThaseNiyAparikamme ogAhaNaseNimAparikamme upasaMpajja seNiyAparikamme vippajahaseNiyAparikamme cuAsuaseNiyAparikamme / (kha) nandIsUtra, sUtra 97 (samavAyAMga, sUtra 558) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA hai digambara paramparA meM parikarma ke antargata jo pA~ca grantha samAhita kiye gaye haiM unheM zvetAmbara paramparA pAMca prajJaptiyA~ kahatI hai| SaTkhaNDAgama ko dhavalA TIkA meM kahA gayA hai ki dvIpasAgaraprajJapti nAmakA parikarma bAvana lAkha chattIsa hajAra padoM ke dvArA uddhArapalya se dvIpa aura samudroM ke pramANa tathA dvIpa-sAgara ke antarbhUta nAnAprakAra ke dUsare padArthoM kA varNana karatA hai|' SaTkhaNTAgama kI dhavalA TIkA kA samaya I0 san kI navoM zato kA pUrvArdha mAnA jAtA hai / isase yaha pratiphalita hotA hai ki dhavalA ke lekhaka ko isa grantha ko sUcanA avazya thii| yadyapi yaha kahanA kaThina hai ki unake sAmane yaha grantha upasthita thA athavA nhiiN| vastutaH parikarma meM jina pA~ca granthoM kA ullekha digambara paramparA mAnya granthoM meM milatA hai ve pA~coM grantha zvetAmbara paramparA meM Aja bhI mAnya evaM upalabdha haiN| unameM se vyAkhyAprajJapti ( bhagavatI) ko pAMcaveM aMga Agama ke rUpa meM tathA sUryaprajJapti, candraprajJapti aura jambUdvIpaprajJapti ko upAMga ke rUpa meM aura dvIpasAgaraprajJapti ko prakIrNaka grantha ke rUpa meM mAnya kiyA gayA hai| saMbhavata: dhavalATIkAkAra ne bhI ina granthoM kA ullekha anuzruti ke AdhAra para hI kiyA hai| usakI isa anuzruti kA AdhAra bhI vastutaH yApanIya paramparA rahI hai, kyoMki vaha paramparA ina granthoM ko mAnya karatI thiiN| dRSTivAda ke pA~ca adhikAra aura usameM bhI parikarma adhikAra ke pA~ca bhedoM kI jo carcA yahA~ kI gaI hai usakI vizeSatA yaha hai ki usameM jambUdvIpaprajJapti Adi ke sAtha-sAtha vyAkhyAprajJapti (bhagavatI) ko bhI parikarma kA vibhAga mAnA gayA hai| yadyapi zvetAmbara paramparA meM vyAkhyAprajJapti ko pA~cavA aMga Agama mAnA jAtA hai, kintu jaba bhI paMcaprajJapti nAmaka granthoM kI carcA kA prasaMga AyA taba vyAkhyAprajJapti ko usameM samAhita kiyA gyaa| IsvI san 1306 meM nirmita vidhimArgaprapA nAmaka grantha meM AcArya jinaprabha ne eka matAntara kA ullekha karate hae likhA hai "aNNe puNa caMdapaNNatti sUrapaNNattiM ca bhagavaI uvaMge bhaNaMti / tesi maeNa uvAsagada sAINa paMcaNha-maMgANamuvaMgaM niryaavliyaasuykkhNdho|" arthAt kucha AcAryoM 1. dIvasAyarapaNNattI bAvaNNa-lakkha-chattIsa-pada-sahasse hi uddhArapalla pamANeNa dIva-sAyara-pamANaM aNNaM pi dIva-sAyaraMtabbhUdatthaM bahubheyaM vaNNedi / (SaTkhaNDAgama, 1/1/2 pRSTha 109 ) / 2. vidhimArgaprabhA, pR0 57 / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNaya ke anusAra candraprajJapti aura sUryaprajJapti donoM hI bhagavato ke upAMga kahe gae haiN| unake mata meM upAsakadazAMga Adi zeSa pA~coM aMgoM ke upAMga nirayAvaliyA zrutaskandha hai| yahA~ vizeSa rUpa se dRSTavya yahI hai ki sUryaprajJapti aura candraprajJapti ko vyAkhyAprajJapti ke sAtha jor3A gayA hai| isase yaha anumAna hotA hai ki eka samaya zvetAmbara aura yApanIya paramparAoM meM pAMcoM prajJaptiyoM ko eka hI varga ke antargata rakhA jAtA thA / digambara paramparA dvArA dhavalA TIkA meM parikarma ke pAMca vibhAgoM meM ina pA~coM prajJaptiyoM kI gaNanA karane kA bhI yahI prayojana pratIta hotA hai| sthAnAMgasUtra meM jo aMgabAhya cAra prajJaptiyoM kA ullekha huA hai vahA~ parikarma meM ullikhita pA~ca nAmoM meM se vyAkhyAprajJapti ko chor3akara zeSa cAra nAmoM ko svIkRta kiyA gayA gayA hai| saMbhavataH sthAnAMgasUtra ke racanAkAra ne vahA~ vyAkhyAprajJapti ko isalie svIkRta nahIM kiyA ki usa samaya taka vyAkhyAprajJapti ko eka svatantra aMga Agama ke rUpa meM mAnya kara liyA gayA thA / yadyapi vaha yaha mAnatA hai ki pAMcavIM prajJapti vyAkhyAprajJapti hai| parikarma ke isa samagra vargIkaraNa ke AdhAra para hama isa niSkarSa para pahu~ca sakate haiM ki zvetAmbara paramparA ne jo pA~ca prajJaptiyA~ mAnI thIM, digambara paramparA ne unheM hI parikarma ke pAMca vibhAga mAnA hai| digambara paramparA meM dvIpasAgaraprajJapti nAma kA Aja koI bhI svatantra grantha upalabdha nahIM hotA hai| SaTkhaNDAgama kI dhavalA kA ullekha bho mAtra anuzruti para AdhArita hai| jisa prakAra digambara paramparA meM vizeSarUpa se tattvArtha kI digambara TIkAoM meM uttarAdhyayana, dazavekAlika Adi ko agabAhya ke rUpa meM anuzruti ke AdhAra hI mAnya kiyA jAtA rahA hai usI prakAra dvopasAgaraprajJapti ko bhI anuzruti ke AdhAra para hI mAnya kiyA gayA hai| nirgrantha saMgha kI aceladhArA kI yApanoya evaM digambara paramparAoM meM madhyaloka kA vivaraNa denevAle jo grantha mAnya rahe haiM unameM loka vibhAga (prAkRta), tiloyapaNNatti, trilokasAra evaM lokavibhAga (saMskRta) pramukha haiM, isameM bhI prAkRta bhASA meM likhita lokavibhAga nAmaka prAcIna . grantha, jisake AdhAra para saMskRta bhASA meM upalabdha lokavibhAga ko racanA huI hai, vartamAna meM upalabdha nahIM hai| yadyapi tiloyapaNNatti meM usa grantha kA aneka bAra ullekha huA hai| punaH saMskRta lokavibhAgakAra ne to svayaM hI yaha svIkAra kiyA hai ki maiMne lokavibhAga kA bhASAgata parivartana Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA karake yaha grantha taiyAra kiyA hai|' isase lagabhaga 13voM zatAbdI meM isa grantha ke astitva kA pramANa milatA hai| saMbhava hai saMskRta ma lokavibhAga kI racanA ke pazcAt athavA yApanIya paramparA ke samApta ho jAne se yaha prantha bhI kAlakavalita ho gayA hai| vartamAna meM dvIpasAgaraprajJapti kI viSayavastu digambara paramparA meM tiloyapaNNatti, trilokasAra aura lokavibhAga meM upalabdha hotI hai, ina sabhI granthoM meM tiloyapaNNatti prAcIna hai| tiloyapaNNatti kA AdhAra saMbhavataH prAcIna lokavibhAga (prAkRta) rahA hogA, phira bhI Aja spaSTa pramANa ke abhAva meM yaha kahanA kaThina hai ki dvIpasAgaraprajJapti se tiloyapaNNatti yA prAcIna lokavibhAga Adi grantha kitane prabhAvita hue haiN| dvIpasAgaraprajJapti aura trilokaprajJapti (tiloyapaNNatti ) donoM hI granthoM ko viSayavastu lagabhaga samAna hai| trilokaprajJapti meM jambUdvIpa, manuSyakSetra, devaloka, naraka, tIrthakara, baladeva tathA vAsudeva Adi kA varNana hai, jabaki dvIpasAgaraprajJapti meM mAtra manuSya kSetra ke bAhara ke ho dvIpa-samudroM kA ullekha huA hai| isa dRSTi se trilokaprajJapti kA viSaya kSetra dvopasAgaraprajJapti se vyApaka hai| tulanAtmaka dRSTi se vicAra karane para hama pAte haiM ki trilokaprajJapti meM dvIpasAgaraprajJapti kI apekSA adhika vistRta evaM suvyavasthita vivaraNa upalabdha hai| ataH trilokaprajJapti grantha dvIpasAgaraprajJapti kI apekSA nizcaya ho paravartI hai / yadyapi yaha kahanA kaThina hai ki trilokaprajJapti kI racanA dvIpasAgaraprajJapti ke AdhAra para huI hai, kintu itanA nizcita hai ki trilokaprajJapti grantha dvIpasAgaraprajJapti ke pazcAt racita hai| kyoMki sthAnAMgasUtra, Adi zvetAmbara AgamoM aura digambara paramparA mAnya SaTkhaNDAgama kI dhavalA TokA meM jo prajJaptiyoM kA ullekha huA hai usameM kahIM bhI trilokaprajJapti kA ullekha nahIM huA hai jabaki dvIpasAgaraprajJapti kA ullekha huA hai / .. trilokaprajJapti kA bahuta kucha aMza digambara paramparA ke eka sampradAya ke rUpa meM suvyavasthita hone ke pUrva kA hai isameM aneka sthaloM para AcAryoM kI mAnyatA bheda kA bho ullekha huA hai / isa sandarbha meM tiloyapaNNatti graMtha kI pro0 e0 ena0 upAdhye dvArA likhita bhUmikA vizeSa rUpa se dRSTavya hai / yadyapi lagabhaga 5vIM zatAbdI taka zvetAmbara, digambara aura yApanIya isa rUpa meM. jena paramparA meM vibhAjana nahIM huA thA, kintu nirgrantha saMgha ke bhinna 1. lokavibhAga, poka 1.1/51 / / . Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .14 dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM bhinna AcArya bhinna-bhinna mata rakhate the aura adhyetAoM ko unakA paricaya de diyA jAtA thaa| yahA~ adhika vistRta carcA nahIM karake kevala ekado mAnyatAoM kI hI carcA kI jA rahI hai-trilokaprajJapti meM devalokoM kI saMkhyA 12 aura 16 mAnane vAlI donoM hI mAnyatAoM kA ullekha huA hai| isI prakAra mahAvIra ke nirvANakAla ko lekara bhI jo vibhinna mAnyatAe~ thIM, unakA ullekha bhI isa grantha meM huA hai| isase yahI phalita hotA hai ki trilokaprajJapti ke racanAkAla taka sampradAyagata tAttvika mAnyatAe~ sunizcita aura susthApita nahIM ho pAI thii| yadyapi trilokaprajJapti meM paryApta prakSipta aMza bhI hai phira bhI isameM sandeha nahIM kiyA jA sakatA ki yaha mUla grantha prAcIna hai / sAmAnyataH vidvAnoM ne trilokaprajJapti kA kAla vIra nirvANa ke 1000 hajAra varSa pazcAt hI nizcita kiyA hai kyoMki usa avadhi ke rAjAoM ke rAjyakAla kA ullekha isa grantha meM milatA hai / trilokaprajJapti kA racanAkAla 6ThIM zatAbdo se 11. .vIM zatAbdI ke madhya kahoM bhI svIkAra kareM, kintu itanA nizcita hai ki isakI apekSA dvIpasAgaraprajJapti prAcIna hai kyoMki isakI racanA pA~cavIM zatAbdI ke pUrva ho cukI thii| dvIpasAgaraprajJapti ke ullekha hameM sthAnAMgasUtra se lekara SaTkhaNDAgama kI dhavalA TIkA taka meM nirantara rUpa se milate haiM / sthAnAMgasUtra aura nandIsUtra meM usake ullekhoM se itanA to spaSTa ho jAtA hai ki kama se .kama vo0 ni0 saM0 980 meM huI ina Agama granthoM kI antima vAcanA ke - samaya taka yaha grantha avazya hI astitva meM A cukA thA / ataH dvopasAgaraprajJapti kA racanAkAla vI0ni0 saM0980 aura mahAvIra nirvANa IsvI pUrva 527 mAnane para IsvI san 453 arthAt IsvI san kI pAMcavIM zatI kA uttarArddha mAnanA hogaa| yaha isa grantha ke racanAkAla kI nimnatama sImA hai, kintu isase pUrva bhI isa grantha kI racanA honA saMbhava hai| kyoMki sthAnAMgasUtra meM hameM sabase paravartI ullekha mahAvIra ke saMgha meM hue nau gaNoM kA milatA hai kintu ye sabhI gaNa bhI IsvI san kI dvitIya zatAbdI taka astitva meM A cuke the / punaH sthAnAMgasUtra meM jina sAta nihnavoM kI carcA hai, unameM boTika nihava kA ullekha nahIM hai| antima sAtavA~ nihnava vI0 ni0 saM0 .584 meM huA thA jabaki boTikoM kI utpatti vI0 ni0 saM0 609 athavA usake pazcAt batalAI gaI hai| boTika nihnava kA ullekha sthAnAMgasUtra meM nahIM hone se yaha mAna sakate hai ki sthAnAMgasUtra vI0 ni0 saM0 609 ke pUrva kI racanA hai aura usa avadhi ke pazcAt Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA usameM koI prakSepa nahIM huA hai / aisI sthiti meM dvIpasAgaraprajJapti kA racanAkAla IsvI san kI prathama-dvitIya zatAbdI bhI mAnA jA sakatA hai| yaha avadhi isa grantha ke racanAkAla kI uccatama sImA hai| isa prakAra dvIpasAgaraprajJapti kA racanAkAla I0 san 2 zatI se 5 vIM zatI ke madhya hI kahIM nirdhArita hotA hai| jahA~ taka isa grantha kI viSayavastu kA prazna hai vaha bhI adhikAMza rUpa meM sthAnAMgasUtra, saryaprajJapti, jIvAjIvAbhigamasUtra tathA rAjapraznIya sUtra Adi Agama granthoM meM milatI hai| ataH yaha grantha ina granthoM kA samakAlIna yA inase kicita paravartI honA caahie| ullekhanIya hai ki gadya bAgamoM kI viSayavastu ko saralatA pUrvaka yAda karane kI dRSTi se padya rUpa meM saMkSipta saMgrahaNI gAthAeM banAI gaI thiiN| kintu saMgrahaNI gAthAe~ bhI lagabhaga IsvI0 san kI prathama zatAbdI meM bananA prArambha ho cukI thiiN| dvIpasAgaraprajJapti ke nAma ke sAtha 'saMgrahaNI gAthAe~' zabda jur3A huA hai| isase aisA lagatA hai ki AgamoM meM dvIpa-samudroM saMbaMdhI jo vivaraNa the, unake AdhAra para saMgrahaNI gAthAe~ banIM aura una gAthAoM ko saMkalita kara isa grantha kA nirmANa kiyA gayA hogaa| isa sthiti meM bhI isa grantha kA racanAkAla I0 san prathama zatAbdI se pA~cavIM zatI ke madhya hI nirdhArita hotA hai| jJAtavya hai ki vartamAna zvetAmbara mAnya AgamoM meM unake *sampAdana ke samaya aneka saMgrahaNI gAthAe~ DAla dI gaI haiN| punaH prastuta grantha meM jinamaMdiroM aura jinapratimAoM kA suvyavasthita ullekha prApta hotA haiM / jina pratimAoM ke nirmANa ke prAcInatama ullekha hameM nandoM ke zAsanakAla (I0 pU0 4 thI )zatI se hI milane lagate haiN| samrATa khAravela ne apane hatthIgumphA abhilekha meM yaha sUcita kiyA hai ki vaha nandarAjA dvArA le jAI gaI kaliMgajina kI pratimA ko vApasa lAyA paa| mauryakAla (I0 pU0 3 rI zatI) kI to jinapratimAe~ bhI Aja milatI haiN| IsvI san prathama-dvitIya zatAbdI se to mathurA meM nirmita jinamadiroM aura unameM sthApita jinapratimAoM ke purAtAtvika avazeSa milane lagate haiN| ataH jinamaMdiroM aura jinapratimAoM ke ullekhoM ke AdhAra para bhI yaha grantha IsvI san kI prathama-dvitIya zatAbdI ke AsapAsa kA pratIta hotA hai| ina upalabdha sabhI pramANoM ke AdhAra para niSkarSa 1. tivArI, mArapisAva-pratimAvijJAna, pRSTha 17 / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNNattipaiNNaya rUpa meM kahA jA sakatA hai ki dvIpasAgaraprajJapti kA racanAkAla IsvI san kI dvitIya zatAbdI se paMcama zatAbdo ke madhya kahIM rahA hai| viSayavastu-- dvIpasAgaraprajJapti meM kula 225 gAthAe~ haiM / ye sabhI gAthAe~ madhyaloka meM manuSya kSetra arthAt DhAI-dvIpa ke Age ke dvIpa evaM sAgaroM kI saMracanA ko prakaTa karatI haiN| isa grantha meM nimna vivaraNa upalabdha hotA hai grantha ke prArambha meM kisI prakAra kA maMgala abhidheya athavA kisI kI stuti Adi nahIM karake granthakartA ne sodhe viSayavastu kA hI sparza kiyA hai| yaha isa grantha ko apanI vizeSatA hai| grantha kA prArambha mAnuSottara parvata ke vivaraNa se kiyA gayA hai| mAnuSottara parvata ke svarUpa ko batalAte hue isakI lambAI, caur3AI, U~cAI, jamIna meM gaharAI tathA isake Upara vibhinna dizA-vidizAoM meM sthita zikharoM ke nAma evaM vistAra parimANa kA vivecana kiyA gayA hai ( 1-18) / grantha kA prArambha mAnuSottara parvata se hone se aisA pratIta hotA hai ki kahIM isa grantha kA pUrva aMza vilupta to nahIM ho gayA hai ? kyoMki yadi granthakAra ko madhyaloka kA sampUrNa vivaraNa prastuta karanA iSTa hotA to use sarvaprathama jambUdvIpa phira lavaNa samudra tatpazcAt dhAtakIkhaNDa phira kAlodadhi samudra aura usake bAda puSkaravara dvIpa kA ullekha karane ke pazcAt hI mAnuSottara parvata kI carcA karanI cAhie thii| kintu aisA nahIM karake lekhaka ne mAnuSottara parvata kI carcA se hI apane grantha ko prArambha kiyA hai| saMbhavataH isakA eka kAraNa yaha bhI ho sakatA hai ki jambUdvIpa aura manuSya kSetra kA vivaraNa sthAnAMgasUtra, jambadvIpaprajJapti, sUryaprajJapti, vyAkhyAprajJapti tathA jIvAjIvAbhigama Adi anya Agama granthoM meM hone se granthakAra ne mAnuSottara parvata se hI apane grantha kA prArambha kiyA hai| jJAtavya hai mAnuSottara parvata ke Age ke dvIpa-sAgaroM kA vivaraNa sthAnAMgasUtra evaM jIvAjIvAbhigama Adi meM bhI upalabdha hotA hai / grantha meM nalinodaka sAgara, surArasa sAgara, kSIrajalasAgara, ghRtasAgara tathA kSodarasasAgara meM gotIrtha se rahita vizeSa kSetroM kA tathA nandozvara dvIpa kA vistAra parimANa nirUpita hai (19-25 ) / ___ aMjana parvata aura usake Upara sthita jinamaMdiroM kA varNana karate hue aMjana parvatoM kI U~cAI, jamIna meM gaharAI, adhobhAga, madhyabhAga tathA zikhara-tala para usakI paridhi aura vistAra batalAyA gayA hai sAtha hI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA yaha bhI kahA hai ki sundara bhauroM, kAjala aura aMjana dhAtu ke samAna kRSNavarNa vAle ve aMjana parvata gaganatala ko chute hue zobhAyamAna haiM (26-37) / pratyeka aMjana parvata ke zikhara-tala para gaganacumbI jinamaMdira kahe gaye haiM, una jinamandiroM kI lambAI, caur3AI aura U~cAI kA parimANa batalAne ke sAtha yaha bhI kahA gayA hai ki vahA~ nAnAmaNiratnoM se racita manuSyoM, magaroM, vihagoM aura vyAloM kI AkRtiyA~ zobhAyamAna haiM, jo sarvaratnamaya, Azcarya utpanna karane vAlI tathA avarNanIya haiM ( 38-40) / ___ grantha meM hai ullekha ki aMjana parvatoM ke eka lAkha yojana apAntarAla ko chor3ane ke bAda cAra puSkariNiyA~ haiM, jo eka lAkha yojana vistIrNa tathA eka hajAra yojana gaharI haiN| ye puSkariNiyA~ svaccha jala se bharI haI haiM ( 41-43 ) / ina puSkariNiyoM kI cAroM dizAoM meM caityavRkSoM se yukta cAra vanakhaNDa batalAe gae haiM ( 44-47) / puSkariNiyoM ke madhya meM ratnamaya dadhimukha parvata kahe gae haiN| dadhimukha parvatoM kI U~cAI evaM paridhi kI carcA karate hue una parvatoM ko zaMkha samaha kI taraha vizuddha, acche jame hue dahI ke samAna nirmala, gAya ke dudha kI taraha ujjavala evaM mAlA ke samAna kramabaddha batalAyA haiN| ina parvatoM ke Upara bhI gaganacumbI jinamaMdira avasthita haiM, aisA ullekha huA hai (48-51) / grantha meM aMjana parvatoM kI puSkariNiyoM kA ullekha karate hue dakSiNa, pazcima aura uttara dizA vAle aMjana parvatoM kI cAroM dizAoM meM sthita cAra-cAra puSkariNiyoM ke nAma batalAe gae haiM (52-57) / yahA~ pUrva dizA ke aMjana parvata aura usakI cAroM dizAoM meM puSkariNiyA~ haiM athavA nahIM, isakI koI carcA nahIM kI gaI hai| prastuta grantha ke anusAra nandIzvara dvIpa meM ikyAsI karor3a ikkAnaveM lAkha piccAnaveM hajAra yojana avagAhanA karane para ratikara parvata haiN| anya meM ina ratikara parvatoM kI U~cAI, vistAra, paridhi Adi kA parimANa batalAte hue pUrva-dakSiNa, pazcima-dakSiNa, pazcima-uttara tathA pUrva-uttara dizA meM sthita ratikara parvatoM kI cAroM dizAoM meM eka lAkha yojana vistIrNa tathA tIna lAkha yojana paridhi vAlI cAra-cAra rAjadhAniyoM ko pUrvAvi dizAoM ke anukrama se cAroM dizAoM meM sthita mAnA hai (58-7.) / ... . .. .. . Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNNattipaiNNayaM kuNDala dvIpa kA vistAra do hajAra chaH sau ikkIsa karor3a cauvAlosa lAkha yojana batalAyA gayA hai / grantha meM kuNDala dvIpa ke madhya meM sthita prAkAra ke samAna AkAra vAle kuNDala parvata kI U~cAI, jamIna meM gaharAI tathA adhobhAga, madhya bhAga aura zikhara-tala ke vistAra kA bhI vivecana kiyA gayA hai (71-75 ) / 18 kuNDala parvata ke Upara pUrvAdi dizAoM ke anukrama se cAroM dizAoM meM cAra-cAra - isa prakAra kula solaha zikhara kahe gaye haiN| sAtha hI ina zikharoM ke adhobhAga, madhyabhAga, aura zikhara tala kI paridhi aura vistAra kA parimANa bho batalAyA gayA hai ( 76-83 ) / ina zikharoM para palyopama kAya-sthiti vAle solaha nAgakumAra deva kahe gae haiM ( 84-86 ) / kuNDala parvata ke bhItara uttara dizA meM IzAna lokapAloM ko tathA dakSiNa dizA meM zakra lokapAloM kI solaha-solaha rAjadhAniyA~ kaho gaI haiM / kuNDala parvata ke madhya bhAga meM ratikara parvata ke samAna parimANa vAlA zramaNa parvata sthita mAnA hai / usa parvata ko cAroM dizAoM meM jambUdvIpa ke samAna lambAI-caur3AI vAlI cAra rAjadhAniyA~ haiM / isI prakAra varuNaprabha parvata, somaprabha parvata tathA yamavRttiprabha parvata kI cAroM dizAoM meM bhI cAra-cAra rAjadhAniyA~ mAnI gaI haiM ( 87-97 ) / kuNDala parvata kI bhItarI rAjadhAniyoM kA ullekha karate hue kahA gayA hai ki dakSiNa dizA meM zakra devarAja kI ATha agramahiSiyAM aura unake nAma vAlI ATha rAjadhAniyA~ haiM tathA uttara dizA meM IzAna devarAja kI ATha agramahiSiyAM aura unhIM ke nAma vAlI ATha rAjadhAniyA~ haiM ( 98- 101 ) / kuNDala parvata ke bAhara taiMtIsa ramaNIya ratikara parvata mAne gaye haiM / ina parvatoM ko zakra devarAja ke jo taiMtIsa deva haiM, unake utpAda parvata batAyA gayA hai / Age kI gAthAoM meM zakra devarAja aura IzAna devarAja hi agramahiSiyoM ke nAma vAlI ATha-ATha rAjadhAniyoM kA ullekha huA hai ( 102-109 ) / grantha meM kuNDala samudra aura rucaka dvIpa ke vistAra parimANa kI saMkSipta carcA ke pazcAt rucaka dvIpa ke madhya meM sthita rucaka parvata ko UMcAI, jamIna meM gaharAI, adhobhAga, madhyabhAga tathA zikhara-tala kA usakA vistAra parimANa Adi batalAyA gayA hai ( 110-116 ) / rucaka parvata ke zikhara tala para pUrva, dakSiNa, pazcima aura uttara-vAroM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA dizAoM meM nAnAratnoM se vicitra prakAza karane vAle ATha-ATha zikhara mAne gaye haiM ( 117-126 ) / ina zikharoM para pUrvAdi dizAoM ke anukrama se cAroM dizAoM meM eka palyopama kAya-sthiti vAlI ATha-ATha dizAkumAriyA~ kahI gaI haiM (127-135) / rucaka parvata para prarvAdi dizAoM ke anukrama se dvIpAdhipati devoM ke cAra AvAsa batalAye gaye haiN| punaH yaha kahA gayA hai ki inhIM nAma vAle AvAsa dizAkumAriyoM ke bhI haiM (136-138 ) / Age pUrvAdi dizAoM ke anukrama se cAra-cAra zikharoM kA ullekha karate hue kahA hai ki ina zikharoM para Der3ha palyopama kAyasthiti vAlI dizAkumAriyA~ rahatI haiM ( 139-142 ) / ___ grantha meM pUrvAdi dizAoM ke anukrama se cAroM dizAoM meM cAra digrahasti zikhara tathA una para Der3ha palyopama kAya sthiti vAle digrahasti deva kahe gaye haiM ( 143-144) / Age kI gAthAoM meM pUrvAdi dizAoM ke anukrama se cAroM dizAoM meM cAra zikhara kahe gaye haiM, una zikharoM ko savizeSa palyopama kAya-sthiti vAlI vidyutakumArI deviyoM ke mAne haiM (145148) / ____ grantha meM ullekha hai ki rucaka parvata ke bAhara ATha lAkha caurAsI hajAra yojana calane para ratikara parvata Ate haiN| ina ratikara parvatoM ko zakra, IzAna aura sAmAnika devoM ke utpAda parvata mAnA gayA hai / utpAda parvatoM kI cAroM dizAoM meM jambUdvIpa ke samAna lambAI-caur3AI vAlI cAra rAjadhAniyAM kahI gaI haiM ( 149-155) / ___ grantha meM jambUdvIpa Adi dvIpa-samudroM tathA mAnuSottara parvata para do-do, evaM rucaka parvata para tIna adhipati deva mAne haiN| inake pazcAt sthita anya dvIpa-samudroM meM unake samAna nAma vAle adhipati deva mAne gaye haiN| punaH yaha bhI kahA gayA hai ki eka samAna nAma vAle asaMkhya deva hote haiM (156163) / vAsoM, drahoM, varSadhara parvatoM, mahAnadiyoM, dvIpoM aura samudroM ke adhipati deva eka palyopama kAyasthiti vAle kahe gae haiN| Age yaha bhI ullikhita hai ki dvopAdhipati devoM ko utpatti dvIpa ke madhya meM tathA samudrAdhipati devoM ko utpatti vizeSa krIr3A-dvIpoM meM hotI hai ( 164165 ) / rucaka samudra meM asakhyAt dvIpa-samudra haiM / rucaka samudra meM pahale aruNa dvIpa aura usake bAda aruNa samudra AtA hai| aruNa samudra meM dakSiNa dizA kI ora tigiJchi parvata mAnA gayA hai| tigiJchi parvata kA vistAra evaM Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dIvasAgarapaSNa ttipaiNNayaM paridhi adhobhAga tathA zikhara-tala para adhika kintu madhyabhAga meM kama batalAI gayI hai / yadyapi parvata ke sandarbha meM aisI kalpanA karanA ucita nahIM hai ki usakI adhobhAga tathA zikhara-tala kI paridhi evaM vistAra adhika ho tathA usakI madhyavartI paridhi evaM vistAra kama ho, kintu grantha meM Age yaha bhI kahA gayA hai ki tigiJchi parvata kA madhyavartI bhAga uttama vastra jaisA hai ( 166-171 ) isa AdhAra para tigiJchi parvata kA yahI AkAra banatA hai / tigiJchi parvata ko ratnamaya padmavedikAoM, vanakhaNDoM tathA azokavRkSoM se ghirA huA kahA hai ( 172-173 1 tigiJchi parvata kI dakSiNa dizA kI ora camaracaMcA rAjadhAnI kahI gaI hai| isa rAjadhAnI kA vistAra eka lAkha yojana tathA paridhi tIna lAkha yojana mAnI gaI hai| sAtha hI yaha bhI mAnA gayA hai ki yaha rAjadhAnI bhItara se caurasa aura bAhara se vartulAkAra hai / Age kI gAthAoM meM camaravaMcA rAjadhAnI ke svarNamaya prAkAroM, daravAjoM, rAjadhAnI ke praveza mArgoM tathA deva vimAnoM kA vistAra parimANa ullikhita hai ( 174-186 ) / grantha meM camaracaMcA rAjadhAnI ke prAsAda kI pUrva-uttara dizA meM sudharmAsabhA mAnI gaI hai| usake bAda caityagRha, upapAtasabhA, hada, abhiSeka sabhA, alaMkAra sabhA aura vyavasAya sabhA kA varNana kiyA gayA hai ( 187 - 188 ) / sudharmA sabhA kI tIna dizAoM meM ATha yojana U~ce tathA cAra yojana caur3e tIna dvAra mAne gaye haiM / una dvAroM ke Age mukhamaNDapa, unameM prekSAgRha aura prekSAgRhoM meM akSavATaka Asana honA mAnA gayA hai / prekSAgRhoM ke Age stUpa tathA una stUpoM kI cAroM dizAoM meM eka-eka pIThikA hai / pratyeka pIThikA para eka-eka jinapratimA mAnI gaI hai / stUpoM ke Age kI pIThikAoM para cetya vRkSa, caitya vRkSoM ke Age maNimaya pIThikAe~, una pIThikAoM ke Upara mahendra dhvaja tathA unake Age naMdA puSkariNiyA~ mAnI gaI haiN| tathA yaha kahA gayA hai ki yahI varNana jinamandiroM tathA zeSa bacI huI sabhAoM kA bhI hai ( 189 - 195 ) / kintu jo kucha bhinnatA hai usako Age kI gAthAoM meM kahA gayA hai / bahumadhya bhAga meM cabutarA cabutare para mAnavaka caitya stambha, caitya stambha para phalakeM, phalakoM para khUTiyA~, khUTiyoM para laTake hue vajramaya gI, sIkoM meM Dibbe tathA una DibboM meM jinabhagavAn kI asthiyA~ mAnI saI haiM ( 196-197 ) / 2 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA 21 mAnavaka caitya stambha kI pUrva dizA meM Asana, pazcima dizA meM zayyA, zayyA kI uttara dizA meM indradhvaja tathA indradhvaja kI pazcima dizA meM cauppAla nAmaka zastra bhaNDAra mAnA gayA hai aura kahA hai ki yahA~ sphaTika maNiyoM evaM zastroM kA khajAnA rakhA huA hai ( 198 199 ) / grantha meM jinamaMdira aura jinapratimAoM kA vizeSa vivaraNa upalabdha hai / jinamaMdira meM jinadeva kI eka sau ATha pratimAoM, pratyeka pratimA ke Age eka-eka ghaNTA tathA pratyeka pratimA ke donoM pArzva meM dodo ca~varadhArI pratimAe~ mAnI gaI haiM / zeSa sabhAoM meM bhI pIThikA, Asana, zayyA, mukhamaNDapa, prekSAgRha, hRda, stUpa, caitya stambha, dhvaja evaM caitya vRkSoM Adi kA yahI varNana nirUpita kiyA gayA hai ( 200-206 ) / grantha ke anusAra camaracaMcA rAjadhAnI kI uttara dizA meM aruNodaka samudra meM pA~ca AvAsa haiN| Age somanasA, susImA tathA somanyamA nAmaka tIna rAjadhAniyA~ aura unakA parimANa batalAyA gayA hai / yaha bhI kahA gayA hai ki vahA~ varuNadeva ke caudaha hajAra tathA naladeva ke solaha hajAra AvAsa haiM / ina rAjadhAniyoM ke bAharI vartula para sainikoM aura aMgarakSakoM ke AvAsa mAne gaye haiM / punaH aruNa samudra meM uttara dizA kI ora bhI somanasA, susImA aura soma-yamA-ye tInoM rAjadhAniyA~ mAnI gaI haiM, antara yaha hai ki yahA~ sthita ina rAjadhAniyoM kA vistAra parimANa una rAjadhAniyoM se do hajAra yojana adhika mAnA gayA hai / yahA~ varuNadeva aura naladeva ke AvAsoM kI carcA karate hue unake bhI do-do hajAra AvAsa adhika mAne gae haiM, jo vicAraNIya haiM ( 207-218 ) / jambUdvIpa meM do, mAnuSottara parvata meM cAra tathA aruNa samudra meM devoM ke chaH AvAsa mAne gaye haiM tathA kahA gayA hai ki una AvAsoM meM hI una devoM kI utpatti hotI hai| asurakumAroM, nAgakumAroM evaM udadhikumAroM ke AvAsa aruNa samudra meM mAne gaye haiM aura unhIM meM unakI utpatti honA mAnA gayA hai / isI prakAra dvIpakumAroM, dizAkumAroM, agnikumAroM tathA stanitakumAroM ke AvAsa aruNa dvIpa meM mAne gae haiM aura yaha kahA gayA hai ki unhIM meM unakI utpatti hotI hai ( 221-223 ) / grantha kI antima do gAthAoM meM candra-sUryoM kI saMkhyA kA nirUpaNa karate hue kahA gayA hai ki puSkaravara dvIpa ke Upara eka sau cauvAlIsa candra Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dovasAgarapaNNattipaiNNayaM aura eka sau cauvAlIsa sUryoM kI paMktiyA~ haiN| isake Age ke dvIpa-samudroM meM candra-sUryoM kI paMktiyoM meM cAra guNA vRddhi hotI hai| grantha kA samApana yaha kahakara kiyA gayA hai ki jo dvIpa aura samudra jitane lAkha yojana vistAra vAlA hotA hai vahA~ utanI hI candra aura sUryoM kI paMktiyA~ hotI haiM ( 224-225 ) / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka aura anya Agama grantha tulanAtmaka vivaraNa Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNNattipaiNNayaM viSayavastu ko tulanA dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka kI viSayavastu zvetAmbara paramparA ke mAnya Agama granthoM meM kahA~ evaM kisa rUpa meM upalabdha hai, isakA tulanAtmaka vivaraNa isa prakAra hai[1] pukkharavaradIvaDDhaM parikkhivai mANusottaro selo| pAyArasarisarUvo vibhayaMto mANusaM loyaM / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 1) [2] sattarasa ekkavIsAI joyaNasayAI 1721 so smunviddho| ___ cattAri ya tIsAI mUle kosaM 4301 ca ogADho / ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 2) [3] dasa bAvIsAiM ahe vitthiNNo hoi joyaNasayAI 1022 / satta ya tevIsAI 723 vitthiNNo hoi mjjhmmi|| (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 3) [4] tassuvari mANusanagassa kUDA disi vidisi hoMti solasa u / tesi nAmAvaliyaM ahakkammaM kittaissAmi // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 5) [5] egAsi eganauyA paMcANauiM bhave shssaaii| tiNNeva joyaNasae 819195300 ogAhittANa aNjnngaa|| (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 26 ) [6] culasIi sahassAI 84000 uvviddhA, te gayA sahassamahe 1000 / dharaNiyale vitthiNNA aNUNage te dasa sahasse 10000 / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 27) [7] vikkhaMbheNaMjaNagA siharatale hoti joyaNasahassaM 1000 / tinneva sahassAI bAvaTThasayaM 3162 pariraeNaM // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 35 ) [8] aMjaNagapavvayANaM siharatalesaM havaMti patteyaM / .. arahaMtAyayaNAI sIhanisAINi tuMgAI / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 38) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvetAmbara paramparA mAnya Agama grantha 1] tA pukkharavarassa NaM dIvassa bahumajjhadesabhAe mANusuttare NAma panvae paNNatte, vaTTe valayAkArasaMThANasaMThie je NaM pukkharavaraM dIvaM duhA vibhayamANe vibhayamANe ciTTai, taM jahA-1.abhitarapukkharadaM ca, 2. bAhirapukkharaddhaM ca / (sUryaprajJapti, pRSTha 187) mANusuttare NaM pavvae sattarasaekkavIse joyaNasae uDDhaM uccatteNa pnnnntte| ( samavAyAMgasUtra, 17/3) 3] mANusuttare NaM pavate mUle dasa bAvIse joyaNasate vikkhaMbheNaM pnnnntte| (sthAnAMgasUtra, 10/40 ) [4] mANusuttarassa NaM pavvayassa caudisiM cattAri kUDA paNNattA, taM jahA-rayaNe, rataNuccae, savvarayaNe, rtnnsNce|| (sthAnAMgasUtra, 4/2/303 ) [5] :: gaMdIsaravarassa NaM dIvassa cakkavAla-vikhaMbhassa bahumajjhadesabhAge cauddisiM cattAri aMjaNagapavvatA pnnnnttaa| (sthAnAMgasUtra, 4/2/338) [6] (i) te NaM aMjaNagapavvatA caurAsoti jAyaNasahassAI uDTa uccatteNaM, egaM joyaNasahassaM uvveheNaM, mUle dasa joyaNasahassaM uvveheNaM, mUle dasajoyaNasahassAI vikkhaMbheNaM / / (sthAnAMgasUtra, 4/2/338) (i) savvesi NaM aMjaNagapavvayA caurAsoiM joyaNasahassAI uDDhaM uccatteNaM pnnnnttaa| (samavAyAMgasUtra, 84/8) [7 tadaNaMtaraM ca NaM mAyAe-mAyAe parihAyamANA-parihAyamANA urimegaM joyaNasahassaM vikkhaMbheNaM pnnnnttaa| mUle ikkatosaM joyaNasahassAI chacca tevIse joyaNasate parikkheveNaM, uriM tiNNi-tiNNi joyaNasahassAiM egaM ca bAvaTTha joyaNasataM prikkhevennN| (sthAnAMgasUtra, 4/2/338 ) 44] tesi NaM bahusamaramaNijjANaM bhUmibhAgANaM bahumajzadesabhAge cattAri siddhAyataNA paNNattA / ( sthAnAMgasUtra, 4/2/339) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNattipainNaya [9] joyaNasayamAyAmA 100, pannAsaM 50 joyaNAI vitthinnaa| panattari 75 muvviddhA aMjaNagatale jiNAyayaNA / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 40) [10] aMjaNagapavvayANa u sayassahassaM 100000 bhave abAhAe / puvvAiANupuvI pokkharaNIo u cattAri // pugveNa hoi naMdA 1 naMdavaI dakkhiNe disAbhAe 2 / avareNa ya NaMduttara 3 naMdiseNA u uttarao 4 // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 41-42) [11] egaM ca sayasahassaM 100000 vitthiNNAo sahassamovidA 1000 / nimmaccha-kacchabhAo jalabhariyAo a svvaao|| (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 43) [12] puksaraNINa caudisi paMcasae 500 joyaNANa'vAhAe / puvvAiANupuvvI cauddisi hoMti vnnsNddaa|| pAgAraparikkhittA sohaMte te vaNA ahiyrmmaa| paMcasae 500 vityinnA, sayassahassaM 100000 ca aayaamaa|| puvveNa asogavaNa, dakkhiNao hoi sattivanavaNaM / avareNa caMpayavaNaM, cUyavaNaM uttare pAse // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 4.46) [13] rayaNamuhA u dahimuhA pukkharaNINaM havaMti majjhammi / dasa ceva sahassA 10000 vitthareNa, causaTThi 64 mugvidA // ekattIsa sahassA chacceva sayA havaMti tevIsA 31623 / dahimuhanagaparikhevo kiMciviseseNa prihiinno|| saMkhadala-vimalanimmaladahighaNa-gokhIra-hArasaMkAsA / gagaNatalamaNulihitA sohaMte dahimuhA rammA / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 48-50) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 zvetAmbara paramparA mAnya Agama grantha [9] te NaM siddhAyataNA egaM joyaNasayaM AyAmeNaM, paNNAsaM joyaNAIvikkhaMbheNaM, bAvattari joyaNAI uDDhaM uccatteNaM / / (sthAnAMgasUtra, 4/2/339 ) tattha NaM je se purathimille aMjaNagapavvate, tassa NaM cauddisiM cattAri gaMdAo pukkhariNoo paNNattAo, taM jahA-NaMduttarA, . NaMdA, ANaMdA, nnNdivddnnaa| (sthAnAMgasUtra, 4/2/340) [11] tAo NaM NaMdAo pukkhariNIo egaM joyaNasayasahassaM AyAmeNaM paNNAsaM joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM, dasajoyaNasatAI uvveheNaM / (sthAnAMgasUtra, 4/2/340) [12] (1) tAsi NaM pukkhariNoNaM patteyaM-patteyaM caudisi cattAri vaNasaMDA paNNattA, taM jahA-purato dAhiNe NaM, paccatthime NaM uttare nnN| puvaNaM asogavaNaM, dAhiNao hoi sattavaNNavaNaM / avare NaM caMpagavaNaM, cUyavaNaM uttare pAse // (sthAnAMgasUtra, 4/2/340 ) (1) vijayAe NaM rAyahANIe cauddisi paMcapaMcajoyaNasayAiM abAhAe,. etya NaM cattAri vaNasaMDA paNNattA, taM jahA-asogavaNe,. sattivaNNavaNe, caMpakavaNe, cUyavaNe / purathimeNaM asogavaNe, dAhiNeNaM sattivaNNavaNe, paccatthimeNaM caMpagavaNe uttareNaM cUyavaNe / te NaM vaNasaMDA sAiregAI duvAlasa joyaNasahassAI AyAmeNaM paMcajoyaNasayAI vikkhaMbheNaM paNNattA patteyaM patteyaM pAgAraparikkhittA kiNhA kiNhobhAsA vaNasaMDavaNNao. bhaNiyabvo jAva bahave vANamaMtarA devA ya devIo y|| (jIvAnIvAbhigamasUtra, 3/136 (i) ) [13] tAsi NaM pukkhariNINaM bahumajjhadesabhAge cattAri dadhimuhagapavvayA paNNattA / te NaM dadhimuhagapavvayA causaTuiM joyaNasahassAI uDDhaM uccatteNaM, ega joyaNasahassaM uvveheNaM, savvattha samA pallagasaMThANasaMThitA dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM ekkatIsaM joyaNasahassAiM chacca tevIse joyaNasate parikkheveNaM sabarayaNAmayA. acchA jAva pddisvaa| (sthAnAMgasUtra, 4/2/340) Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ doSasAgarapaNattipAipayaM [14] jo dakkhiNaaMjaNago tasseva cauddisiM ca boDavvA / pukkhariNI cattAri vi imehiM nAmehi vineyaa|| puvveNa hoi bhaddA 1, hoi subhaddA u dakkhiNe pAse 2 / avareNa hoi kumuyA 3, uttarao puMDarigiNI u 4 / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 52-53) [15] avareNa aMjaNo jo u hoi tasseva caudisi hoti / pukkhariNIo, nAmehiM imehiM cattAri vineyA / / pubveNa hoi vijayA 1, dakkhiNao hoi vejayaMtI u2| avareNaM tu jayaMtI 3, avarAiya uttare pAse 4 // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 54-55) [16] jo uttaraaMjaNago tasseva cauddisiM ca boddhavvA / pukkhariNIo cattAri, imehiM nAmehiM vineyA // pugveNa naMdiseNA 1, AmohA puNa dakkhiNe disAbhAe 2 / , avareNaM gotthUbhA 3 sudaMsaNA hoi uttarao 4 // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 56-57) [17] ekAsi eganauyA paMcANauiM bhave sahassAI 819195000 / naMdIsaravaradIve ogAhitANa rikrgaa| uccatteNa sahassaM 1000, aDDhAijje sae ya umvidA 250 / dasa ceva sahassAI 10000 vitthiNNA hoti rikrgaa| (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 58-59) [18] ekkattIsa sahassA cha cceva sae havaMti tevIse 31623 / raikaragaparikkhevo kiMciviseseNa prihiinno| (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 60) [19] jo puvvadakkhiNe raikarago tassa u cauddirsi hoti / sakka'ggamahissINaM eyA khalu rAyahANIo // devakUra 1, uttarakurA 2, eyA pugveNa dakkhiNeNaM ca / avareNa uttareNa ya naMduttara 3 naMdiseNA 4 ya // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 62-63) Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvetAmbara paramparA mAnya Agama grantha 29. [14] tattha NaM se dAhiNille aMjaNagapavvate, tassa NaM caudisiM cattAri . NaMdAo pukkhariNIo paNNattAo, taM jahA-bhaddA, visAlA,. kumudA, poNddriiginnii| [15] [16] [17] (sthAnAMgasUtra, 4/2/341 ) tattha NaM je se paccathimille aMjaNagapanvate, tassa NaM cauhisi cattAri gaMdAo pukkhariNIo paNNattAo, taM jahA-NaMdiseNA, amohA, gothUbhA, sudNsnnaa| ( sthAnAMgasUtra, 4/2/342) tattha NaM je se uttarille aMjaNagapavvate, tassa NaM cauhisi cattAri gaMdAo pukkhariNIo paNNattAo, taM jahA-vijayA,. vejayaMtI, jayaMtI, aparAjitA / / (sthAnAMgasUtra, 4/2/343) gaMdIsaravarassa NaM dIvassa cakkavAla-vikkhaMbhassa bahumajjhadesabhAge causu vidisAsu cattAri ratikaragapavvatA paNNattA, taM jahAuttarapurathimille ratikaragapavvae, dAhiNapurasthimille ratikaragapavvae, uttarapaccathimille ratikaragapavvae / te NaM ratikaragapavvatA dasa joyaNasayAI uDDhaM uccatteNaM dasa gAuyasatAI uvveheNaM, savvattha samA jhallari-saMThANasaMThitA, dasa joyaNasahassAiM vikkhNbhennN| (sthAnAMgasUtra, 4/2/344) ekkatIsaM joyaNasahassAI chacca tevIse joyaNasate parikkheveNaM; savvarayaNAmayA acchA jAva pddiruuvaa| (sthAnAMgasUtra, 4/2/344 ) tattha gaMje se dAhiNapurathimille ratikaragapavvate, tassa NaM ghauddisi sakkassa deviMdassa devaraNNo cauNhamaggamahisoNaM jaMbuddIvapamANAo cattAri rAyahANIo paNNattAo, taM jahAsamaNA, somaNasA, accimAlI, maNoramA / paumAe, sivAe,. satIe, aNjuue| (sthAnAMgasUtra, 4/2/346 ) [18] [19] Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 dIvasAgarapaSNatipaiNNayaM [20] jo avaradakkhiNe raikaro u tasseva caudisi hoMti / sakka'ggamahissINaM eyA khalu rAhANIo // bhUyA 1 bhUyavaDisA 2, eyA puvveNa dakkhiNeNa bhave / avareNa uttareNa ya magoramA 3 aggimAlIyA 4 || ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 65-66 ) [21] avaruttararaikarage cauddisi hoMti tassa eyAo / IsA aggamahisINa tAo khalu rAyahANIo // somaNasA 1 ya susImA 2, eyA puvveNa dakkhiNeNa bhave / avareNa uttareNa ya sudaMsaNA 3 ceva'mohA 4 ya // ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 67-68 ) * [22] pubvuttararaikarage tasseva cauddisi bhave eyA / IsANa'ggamahisINa sAlapariveDhiyataNao // // rayaNappA 1 ya rayaNA 2, [ eyA] puvveNa dakkhiNeNa bhave / savvarayaNA 3 rayaNasaMcayA 4 ya avaruttare pAse // ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 69-70 ) 23] kaNage 1 kaMcaNage 2 tavaNa 3 disAsovasthie 4 ariTThe 5 ya / caMdaNa 6 aMjaNamUle 7 vaire 8 puNa aTThame bhaNie / nANArayaNavicittA ujjovaMtA huyAsaNasihA va / ee aTTha vi kUDA havaMti puvveNa ruyagassa // ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 119 - 120 ) [24] phalihe 1 rayaNe 2 bhavaNe 3 paume 4 naliNe 5 sasI 6 ya nAyavve / vesamaNe 7 verulie 8 ruyagassa havaMti dakkhiNao // nANArayaNavicittA aNovamA dhaMtarUvasaMkAsA / ee aTTha vi kUDA ruyagassa havaMti dakkhiNao // ( dvIpasAgara prajJapti, gAthA 121-122 ) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] zvetAmbara paramparA mAnya Agama granya 20] tattha NaM je se dAhiNapaccathimille ratikaragapavate, tassa NaM caudidasiM sakkassa deviMdassa devaraNNo cauNhamaggamahisoNaM jaMbuddIvapamANamettAo catAri rAyahANIo paNNatAo, taM jahA-bhUtA, bhUtavaDeMsA, gothUbhA, sudaMsaNA / amalAe, accharAe, NavamiyAe rohigiie| (sthAnAMgasUtra, 4/2/347 ) [21] tattha NaM je se uttarapaccasthimille ratikaragapavate, tassa NaM cauddisimosANassa deviMdassa devaraNyo cauNhamaggamahisoNaM jaMbaddIvappamANamettAo cattAri rAyahANIo paNNattAo, taM jahA-rayaNA, rataNuccayA, savvarataNA, rtnnsNcyaa| vasUe, vasuguttAe, vasumittAe, vsuNdhraae| (sthAnAMgasUtra, ( 4/2/348 ) tastha NaM je se uttarapurathimille ratikaragapavate, tassa caudisi IsANassa deviMdassa devarago cauNhamaggamahisINaM jaMbuddIvapamANAo cattAri rAyahANIo paNNattAo, taM jahANaMduttarA, NaMdA, uttarakurA, devkuraa| kaNhAe, kaNharAIe, rAmAe, raamrkkhiyaae| (sthAnAMgasUtra, 4/2/345 ) jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathime NaM rUyagavare pavate aTTha kUDA paNNattA, taM jahAriTe tavaNijja kaMcaNa, rayata disAsotthite palaMbe ya / aMjaNe aMjaNapulae, khyagassa purathime kUDA / / (sthAnAMgasUtra, 8/95 )* [24] jaMbuddove dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNe NaM rUyagavare panvate aTTha kUDA papNattA, taM jahAkaNae kaMcaNe paume, NaliNe sasi divAyare ceva / vesamaNe verUlie, khyagassa u dAhiNe kUDA // (sthAnAMgasUtra, 8/96 )* : * dvIpasAgaraprajJapti meM ina zikharoM ko. rucaka parvata ko cAroM dizAoM meM sthita __ mAnA hai| [23] Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dovasAgarapaNNattipaiNNayaM [25] amohe 1 suppabuddhe ya 2 himavaM 3 maMdire 4 i ya / ruyage 5 ruyaguttare 6 caMde 7 aTTame ya sudaMsaNe 8 // nANArayaNavicittA aNovamA dhaMtarUvasaMkAsA / ee aTTha vi kUDA ruyagassa vi hoMti pacchimao / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 123-124) [26] vijae 1 ya vejayaMte 2 jayaMta 3 aparAie 4 ya boddhave / kuMDala 5 ruyage 6 rayaNuccae 7 ya taha savvarayaNe 8 y|| nANArayaNavicittA ujjoveMtA hayAsaNasihA v| ee aTTha vi kUDA ruyagassa havaMti uttarao / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 1252126 ) [27] naMduttarA / ya naMdA 2 ANaMdA 3 taha ya naMdIseNA 4 ya / vijayA 5 ya jayaMtI 6 jayaMti 7 avarAiyA 8 ceva // eyA purasthimeNaM ruyagammi u aTTa hoMti deviio| puvveNa je u kUDA aTTa vi ruyage tahiM eyA // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 128-129) [28] lacchimaI 1 sesamaI 2 cittaguttA 3 vasudharA 4 / samAhArA 5 suppadinnA 6 suppabuddhA 7 jasodharA 8 // eyAo dakkhiNeNaM havaMti aTTa vi disaakumaariio| je dakkhiNeNa kUDA aTu bi khyage tahiM eyA / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 130-131) Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [26] zvetAmbara paramparA mAnya Agama grantha [25] jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa paccasthime NaM khyagavare panvate aTTha kUDA paNNattA, taM jahAsotthite ya amohe ya, himavaM maMdare thaa| rUage rUyaguttame caMde, aTTame ya sudNsnne|| (sthAnAMgasUtra, 8/97)* jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttare NaM rUagavare pavvate aTTha kUDA paNNattA, taM jahArayaNa-rayaNuccae ya, savvarayaNa rayaNasaMcae ceva / vijaye ya bejayaMte jayaMte aparAjite / (sthAnAMgasatra, 8/98)* [27] (1) tattha NaM aTTha disAkumArimahattariyAo mahiDDhiyAo jAva paliovamadvitIyAo parivasaMti, taM jahANaMduttarA ya NaMdA, ANaMdA gNdivddhnnaa| vijayA ya vejayaMtI, jayaMtI aparAjiyA // (sthAnAMgasatra, 8/95) (ii) naMduttarA 1 ya naMdA 2 ANaMdA 3 naMdivaraNA 4 ceva / vijayA 5 ya vejayaMtI 6 jayaMti 7 avarAiaTThamiyA 8 // emAo rUyaganage pubve kUDe vasaMti amriio| AdaMsagahatthAo jaNaNINaM ThaMti pavveNaM / / (titthogAlI prakIrNaka, gAthA 153-154 ) [28] (6) tattha NaM aTTha disAkumArimahattariyAo mahiDDhiyAmao jAva paliovamadvitIyAo parivasaMti, taM jahAsamAhArA supatiNNA, suppabuddhA jsohraa| lacchivatI sesavatI, cittaguttA vasudharA // (sthAnAMgasUtra, 8/96) (ii) khyage dAhiNakUDe aTTha samAhArA 1 suppaiNNA 2 ya / tatto ya suppabuddhA 3 jasodharA 4 ceva lacchimaI 5 // sesavati 6 cittaguttA 7 jaso (vasu)dharA 8 ceva ghiybhiNgaaraa| devINa dAhiNaNaM ciTrati pgaaymaanniio|| (titthogAlI prakIrNaka, gAthA 155-156 ) * dvIpasAgaraprajJapti meM ina zikharoM ko rucaka parvata kI cAroM dizAoM meM sthita mAnA hai| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM [29] ilAdevI 1 surAdevI 2 puhaI 3 paumAvaI 4 ya vighneyaa| eganAsA 5 NavamiyA *6 sIyA 7 bhaddA 8 ya aTTamiyA // eyAo pacchimadisAsamAsiyA aTTa disaakumaariio| avareNa je u kUDA aTTha vi rUyage tahiM eyA // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 132-133 ) [30] alaMbusA 1 mIsakesI 2 puMDaragiNI 3 vAruNI 4 / AsA 5 saggappabhA 6 ceva siri 7 hirI ceva uttro|| eyA disAkumArI kahiyA svvnnnnu-svvdrisiihiN| je uttareNa kUDA aTTha vi ruyage tahiM eyA / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 134-135) [31] ruyagAo samuddAmao dIva-samuddA bhave asaMkhejjA / gaMtUNa hoi aruNo dIvo, aruNo tao udahI // bAyAlIsa sahassA 42000 aruNaM ogAhiUNa dkkhinno| varavairaviggahIo silanicao tattha tegicchI // sattarasa ekkavosAiM joyaNasayAI 1721 so samuvviro / dasa ceva joyaNasae bAvIse 1022 vitthaDo hettraa|| cattAri joyaNasae cauvose 424 vitthaDo u majjhammi / satteva ya tevIse 723 siharatale vitthaDo hoii|| sattarasaekkavIsAiM 1721 pae sANaM sayAI gaMtUNaM / ekkArasa channauyA 1196 vaDr3hate dosU pAsesu / / battIsa sayA battIsauttarA 3232 parirao visesuunno| .. terasa IyAlAI 1341 bAvIsaM chalasiyA 2286 prihii| rayaNamao paumAe vaNasaMDeNaM ca sNprikkhitto| majjhe asouvaveDho, aDDhAilAI uviro|| visthiNNo paNuvIsaM tattha ya sIhAsaNaM sprivaarN| nANAmaNi-rayaNamayaM ujjovaMtaM dasa disaao| (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 166-173) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvetAmbara paramparA mAnya Agama grantha 35 129] (i) tattha NaM aTTha disAkumArimahattariyAo mahiDDhiyAo jAva paliovamadvitIyAo parivasaMti, taM jahAilAdevI surAdevI, puDhavI pumaavtii| egaNAsA NavamiyA sItA bhaddA ya aTThamA // (sthAnAMgasUtra, 8/97) (ii) devIo ceva ilA 1 surA 2 ya puhavI 3 ya eganAsA 4 ya / paumAvaI 5 ya navamI 6 bhaddA 7 sIyA ya aTumiyA 8 // rUyagAvarakUDanivAsiNIo paccatthimeNa jaNaNINaM / gAyaMtoo ciTThati tAliveTe gaheUNaM / (titthogAlI prakIrNaka, gAthA 157-158) [30] (i) tattha NaM aTTha disAkumArimahattariyAo mahiDDhiyAo jAva paliovamadvitIyAo parivasaMti, taM jahAalaMbusA missakesI, poMDarigI ya vaaruunnii| AsA savvagA ceva, sirI hirI ceva uttrto|| (sthAnAMgasUtra, 8/98) (ii) tatto alaMbusA 1 misaketI ( sI ) 2 taha puMDari ( rI ) giNI 3 ceva / vAruNi 4 AsA 5 savvA 6 sirI 7 hirI 8 ceva uttarao // (titthogAlI prakorNaka, gAthA 159) [31] kahi NaM bhaMte ! camarassa asuraraNNo sabhA suhammA paNNatA ? goyamA jaMbuddIve dove maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM tiriyamasaMkhejje dova-samudde vIIvaittA aruNavarassa dIvassa bAhirillAto veiyaMtAto aruNodayaM samudaM bAyAlIsaM joyaNasahassAiM ogAhittA ettha NaM camarassa asuraraNo tigichikUDe nAma uppAyapavvate paNNatte, sattarasaekkavIse joyaNasate uDDhaM uccatteNaM, cattAritIse joyaNasate kosaM ca uvveheNaM,"mUle vitthaDe, majjhe saMkhitte, upi visAle "tassa NaM tigichikUDassa uppAyapavvayassa uppi bahusamaramaNijje""ettha NaM mahaM ege pAsAtavaDisae paNNatte aDDhAijjAiM joyaNasayAiM uDDhaM uccatteNaM, paNavIsaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM / paasaayvnnnno| ulloybhuumivnnnno| aTTha joyaNAiM mnnipeddhiyaa| camarassa sohAsaNaM saparivAraM bhANiyaJca / ( viyAhapaNNattisuttaM, zataka 2 uddezaka 8) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNaya [32] tegicchi dAhiNao, chakkoDisayAI koDipaNapannaM / paNatIsaM lakkhAiM paNNasahasse 6553550000 aivaittA / / ogAhittANamahe cattAlosaM bhave sahassAI 40000 / abhitaracauraMsA bAhiM vaTTA camaracaMcA // egaM ca sayasahassaM 100000 vitthiNNo hoi aannupuvviie| taM tiguNaM savisesaM parIraeNaM tu boddhavvA // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 174-176 ) [33] sayamegaM paNuvIsaM 125, bAsaTuiM joyaNAI addhaM ca 623 / ekattIsa sakose 313 ya UsiyA, vitthaDA addhaM // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 187) [34] pAsAyassa u puvvuttareNa ettha u sabhA suhammA u| tatto ya ceiyagharaM uvavAyasabhA ya harao y|| abhisekkA-'laMkAriya-vavasAyA UsiyA u chattIsaM 36 / pannAsai 50 AyAmA, AyAma'ddhaM 25 tu vitthiNNA // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 188-189) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra paramparA mAnya Agama grantha 37 [32] tassa NaM tigichikUDassa dAhiNe chakkoDisae paNapannaM ca kIDIo paNatIsaM ca satasahassAiM paNNAsaM ca sahassAiM aruNodae samudde tiriyaM vIivaittA, ahe ya rataNappabhAe puDhavoe cattAlIsaM joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM camarassa asuriMdassa asuraraNNo camaracaMcA nAmaM rAyahANI paNNattA, egaM joyaNasatasahassaM AyAma-vikkhaMbheNaM jNbuddiivpmaannaa| ovAriyaleNaM solasa joyaNasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM, pannAsaM joyaNasahassAI paMca ya sattANaue joyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM, savvappamANaM vemANiyappamANassa addhaM neyavvaM / ( viyAhapaNNattisuttaM, zataka 2 uddezaka 8) [33] te NaM pAsAyavaDeMsayA paNavIsaM joyaNasayaM uDDhaM uccatteNaM bAsaTuiM joyaNAI addhajoyaNaM ca vikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiya vnnnno| ( rAjapraznIyasUtra, 162) [34] (i) tassa NaM mUlapAsAyavaDeMsayassa uttarapurasthimeNaM ettha NaM sabhA suhammA paNNattA, egaM joyaNasayaM AyAmeNaM, paNNAsaM joyaNAI vikkhambheNaM, bAvattari joyaNAI uDDhe uccatteNaM, aNegakhambha"" jAva accharagaNa..."pAsAdIyA / (rAjapraznIyasUtra, 163 ) (ii) tassa NaM mUlapAsAyavaDeMsagassa uttarapurasthimeNaM, ettha NaM vijayassa devassa sabhA sudhammA paNNatA, addhaterasa joyaNAI AyAmeNaMcha sakkosAiM joyaNAiM vikkhaMbheNaM Nava joyaNAI uDDhaM uccatteNaM, annegkhNbhsysnnivitttthaa| (jIvAjIvAbhigamasUtra, 137 [1]) Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dIvasAgarapaNNatipadaNNayaM [35] tidisiM hoMti suhammAe tinni dArA u aTTha 8 uvviddhA / vikkhaMbho ya paveso ya joyaNA tesi cattAri 4 // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 190) [36] tesiM purao muhamaMDavA u, pecchAgharA ya tesu bhave / pecchAgharANa majjhe akkhADA AsaNA rammA // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 191) [35] pecchAgharANa purao thUbhA, tesiM caudisi hoti / patteya peDhiyAo, jiNapaDimA ettha patteyaM // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 192 / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvetAmbara paramparA mAnya Agama grantha [35] (i) sabhAe NaM suhammAe tidisi tao dArA paNNatA taM jahA purasthimeNaM, dAhiNeNaM, uttareNaM / te NaM dArA solasa joyaNAI uDDhe uccatteNaM, aTTa joyaNAiM vikkhambheNa, tAvatiyaM ceva paveseNaM, seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva vnnmaalaao| (rAjapraznIyasUtra, 164) (i) tIse NaM sahammAe sabhAe tidisi to dArA paNNattA / te NaM dArA patteyaM patteyaM do do joyaNAI uDDhaM uccatteNaM egaM joyaNaM vikkhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveseNa seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva vnnmaalaadaar-vnnnno| (jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/137 [i]) [39] (6) tesi NaM dArANaM purao patteyaM patteyaM muhamaNDave pnnnntte,...| tesi NaM muhamaMDavANaM purato patteyaM-patteyaM pecchAgharamaMDave paNNatte, ..." / tesi gaM bahusamaramaNijjANaM bhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAe patteyaM-patteyaM vairAmae akkhADae paNNatte / (rAjapraznIyasUtra, 164-165) (ii) tesi NaM dArANaM purao muhamaMDavA pnnnnttaa|....."tesi NaM muhamaMDavANaM purao patteyaM-patteyaM pecchAgharamaMDavA paNNattA,"....." tesiM NaM bahamajjha desabhAe patteyaM-patteyaM vairAmayaakkhADagA pnnnnttaa| ( jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/137 [2]) [37] (i) tesiM gaM pecchAgharamaMDavANaM purao patteya-patteya maNipeDhiyAo pnnnnttaao|"...""taasi NaM uri patteyaM-patteyaM thUbhe paNNatte / ".."tesiM NaM thUbhANaM patteyaM-patteyaM cauddisi maNi-peDhiyAto pnnnnttaao|"..."taasi NaM maNipeDhiyANaM uri cattAri jiNapaDimAto jiNussehapamANamettAo saMpaliyaMkanisannAo, thUbhAbhimuhIo sannikkhittAo cittuNti| . (rAjapraznIyasUtra, 166) (ii) tesiM NaM pecchAgharamaMDavANaM purao tidisiM tao maNipeDhiyAo pnnnnttaao|"..."taasi NaM maNipeDhiyANaM uppi patteyaM-patteyaM ceiyathUbhA pnnnnttaa|..."tesi NaM ceiyathUbhANaM cauddisiM patteyaM patteyaM cattAri maNipeDhiyAo pnnnnttaao|..." maNipeDhiyANaM uppi patteyaM-patteyaM cattAri jiNapaDimAo jiNusseha pamAName. ttAo paliyaMkaNisannAo thUbhAbhimuhIo sanniviTThAociTThati / ( jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/137 [2]) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 40 dovasAgarapaNNattipaiNNaya [38] thUbhANa hoMti purao [ya] peDhiyA, tattha ceiyadumA u| ceiyadumANa purao u peDhiyAo maNimaIo // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 193) [39] tAsuppari mahiMdajjhayA ya, tesu purao bhave nNdaa| dasajoyaNa 10 uvvehA, harao vi daseva 10 vitthinnnno|| (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 194 ) [40] bahumajjhadese peDhiya, tattheva ya mANavo bhave khaMbho / cauvIsakoDimaMsiya bArasamaddhaM ca heDhuvari // ___ (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 196) Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvetAmbara paramparA mAnya Agama grantha 538]16) sesi NaM thUbhANaM purato patteyaM-patteyaM maNipeDhiyAo paNNattAo "" / tAsi NaM maNipeDhiyANaM uri patteyaM-patteyaM ceiyarUkkhe pnnnntte|"..."tesi NaM ceiyarUkkhANaM purato patteyaM-patteyaM maNipeDhiyAo pnnnnttaao| (rAjapraznIyasUtra, 167-168) (ii) tesi NaM ceiyathUbhANaM purao tidisiM patteyaM patteyaM maNipeDhiyAo paNNattAo |....."taasiN NaM maNipeDhiyANaM uppi patteyaM patteyaM ceiyarUkkhA pnnnnttaa|"..."tesi NaM ceiyarUkkhANaM purao tidisiM tao maNipeDhiyAo pnnnnttaao| (jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/137 [3]-137 [4]) 439] (i) tAsi NaM maNipeDhiyANaM uvariM patteyaM-patteyaM mahiMdajjhae paNNatte / ....."tesi NaM mahiMdajjhayANaM uri aTTa maMgalayA jhayA chttaatichttaa| tesi NaM mahiMdajjhayANaM purato patteyaM-patteyaM naMdA pukkhariNIo pnnnnaattaao| tAo NaM pukkhariNIo egaM joyaNasayaM AyAmeNaM, paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNa, dasa joyaNAI uvveheNa, acchAo jAva vnnnno| (rAjapraznIyasUtra, 169-170) (i) tAsiM Na maNipeDhiyANaM uppi patteyaM-patteyaM mahiMdajhaye paNNatte / """tesiM NaM mahiMdajjhayANaM uppi aTThamaMgalagA jhayA chattAichattA / lesiM NaM mahiMdajjhayANaM purao sidisi lao gaMdAyo pukkharaNIso pnnnntaao| sAno NaM puksaraNIo baharaterasa joyaNAI AyAmeNaM sakkosAiM chajoyaNAiM vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acchAo saNhAo pukkhrinniivnnnno| (jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/137 [4] ) [40] (i) tose NaM maNipeDhiyAe uri ettha NaM mANavae ceiekhaMbhe paNNatte, saTTi joyaNAI uDDhaM uccatteNaM, joyaNaM uvveheNaM, joyaNaM vikkhaMbheNaM, aDayAlIsaMsie, aDayAlIsai koDIe, aDayAlIsai viggahie sesaM jahA mahiMdajjhayassa / (rAjapraznIyasUtra, 174) (ii) tIse NaM maNipIDhiyAe uppi ettha NaM mANavae NAma ceiyakhaMbhe paNNatte, aTThamAiM joyaNAI uDDhaM uccatteNaM addhakosaM uvveheNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM chakoDIe chalaMse chaviggahie vairAmayavaTTalaTThasaMThie, evaM jahA mahiMdajjhayassa vaNNao jAva paasaaiie| (jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/138 ) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAmarapaNNattipaiNNayaM [41] phalayA, tahiyaM nAgadaMtayA ya, sikkA tahiM [ca ] virmyaa| tattha u hoMti samuggA, jiNasakahA tattha pnttaa|| (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 197) [42] mANavagassa ya pubveNa AsaNaM, pacchimeNa synnijj| uttarao sayaNijjassa hoi iMdajjhao tugo|| ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 198) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvetAmbara paramparA mAnya Agama grantha [41] (6) mANavagassa NaM ceiyakhaMbhassa uri bArasa joyaNAI ogAhettA, heTThAvi bArasa joyaNAI vajjettA, majjhe chattIsAe joyaNesu eltha gaM bahave suvaNNarUppamayA phalagA paNNattA / tesu NaM suvaNNarUppAesu phalaesu bahave vairAmayA NAgadaMtA paNNattA / tesu NaM vairAmaesu nAgadaMtesu bahave rayayAmayA sikkagA paNNattA / tesu. NaM rayayAmaesu sikkaesu bahave vairAmayA golavaTTasamuggayA paNNattA / tesu NaM vayarAmaesu golavaTTasamuggaesu bahave jiNasakahAto saMnikkhittAo ciTuMti / (rAjapraznoyasUtra, 174 ) (ii) tassa NaM mANavagassa ceiyakhaMbhassaM uvari chakkose ogAhitA heTTAvi chakkose vajittA majjhe addhapaMcamesu joyaNesu ettha paM. bahave suvaNNarUppamayA phalagA paNNattA / tesu NaM suvaNNarUppamaesu phalagesu bahave vairAmayA NAgadaMtA paNNattA / tesu NaM vairAmaesu NAgadaMtaesu bahave rayayAmayA sikkagA pnnnnttaa| tesu gaM rayayAmaesu sikkaesu bahave vairAmayA golavaTTasamuggakA pnnnnttaa| tesu NaM vairAmaesu golavaTTasamuggaesu bahave jiNasakahAo sannikkhittAo ciTuMti / (jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/148) [2] (i) tassa mANavagassa ceiyakhaMbhassa purasthimeNa etya NaM mahegA maNi peDhiyA pnnnnttaa|.." tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM ettha NaM mahege sIhAsaNe paNNatte, sIhAsaNavaNNao sprivaaro| tassa NaM mANavagassa ceiyakhaMbhassa paccatthimeNaM ettha NaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA,"""""tIse NaM maNipeDhiyAe uvari ettha NaM mahege devasayaNijje paNNatte |""tss NaM devasayaNijjassa uttarapuratyimeNaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA,""""tose NaM maNipeDhiyAe uri ettha NaM mahege khuDDae mahiMdajjhae paNNatte / (rAjapraznIyasUtra, 175-176 ) (3) tassa NaM mANavagassa ceiyakhaMbhassa puracchimeNaM ettha NaM egA mahAmaNipeThiyA paNNattA""tIse NaM maNipeDhiyAe uppi ettha NaM ege mahaM devasayaNijje paNNatte |""tiise NaM maNipoDhiyAe. uppi egaM mahaM khuDDae mahiMdajjhae paNNatte / / (jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/138) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dIvasAgarapaNatti paiNNaiyaM [43] paharaNakoso iMdajjhayassa avareNa ittha coppAlo / phalihappAmokkhANaM nikkhevanihI paharaNANaM // ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 199 ) [[44] jiNadevachaMdao jiNagharammi paDimANa tattha aTThasayaM 108 / do do camaradharA khalu, purao ghaMTANa aTThasayaM 108 // ( dvIpasAgara prajJapti, gAthA 200 ) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45. zvetAmbara paramparA mAnya mAgama grantha [43] (i) tassa NaM khuDDAgamahiMdajjhayasya paccatthimeNaM ettha NaM sUriyA bhassa devassa coppAle nAma paharaNakose paNNatte / "tattha NaM sariyAbhassa devassa phaliharayaNa-khagga-gayA-dhaNuppamuhA bahave paeNharaNarayaNA saMnikkhittA ciThThati / (rAjapraznIyasUtra, 176 ) (ii) tassa NaM khuDDamahiMdajjhayasya paccarithameNaM ettha NaM vijayassa devassa cuppAlae nAma paharaNakose paNNatte tattha NaM vijayassa devassa phaliharayaNapAmokkhA bahave paharaNarayaNA sannikkhittA ciThThati / (jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/138) [4] (i) sabhAe NaM suhammAe uttarapurasthimeNaM yattha NaM mahege siddhAyataNe paNNatte,...""tassa NaM siddhAyataNassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA,""""tIse NaM maNipeDhiyAe uvari ettha NaM mahege devachaMdae paNNatte,....."ettha NaM aTrasayaM jiNapaDimANaM jiNussehappamANamittANaM saMnikkhittaM saMciTThati / .....""tAsi NaM jiNapaDimANaM purato aTThasayaM ghaMTANaM / ...." siddhAyataNassa NaM uvariM aTTha maMgalagA, jhayA chattAtichattA / / (rAjapraznIyasUtra 177-179). (ii) sabhAe NaM suhammAe uttarapurasthimeNaM ettha NaM ege mahaM siddhAyayaNe paNNatte / .....""tassa NaM siddhAyataNassa bahumajjha-. desabhAe ettha NaM egA mahaM maNipeDhiyA paNNattA |"tiise NaM maNipeDhiyAe uppi ettha NaM ege mahaM devacchaMdae paNNatte / ..." tattha NaM devacchaMdae aTThasayaM jiNapaDimANaM jiNussehappamANamettANaM saNNikkhittaM ciTThai |"taasi NaM jiNapaDimANaM purao aTThasayaM ghaMTANaM, aTThasayaM caMdaNakalasANaM evaM aTThasayaM bhiMgAragANaM / "tassa NaM siddhAyataNassa uppi bahave aTuTThamaMgalagA jhayA chAttAichattA uttimAgArA solasavidehiM rayaNehi uva-- sobhiyA taMjahA-rayaNehi jAva riThehi / / (jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/139) Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dIvasAgarapaNNattipaiNNaiyaM '[45] sesabhANa u majjhe havaMti maNipeDhiyA paramarammA / tatthA''saNA maharihA, uvavAyasabhAe sayaNijjaM // ... (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 201) [46] muhamaMDava pecchAhara harao dArA ya saha pamANAI / thUbhA u aTTa u bhave dArassa u maMDavANaM tu // uvviddhA vIsaM, uggayA ya vitthiNNa joyaNaddhaM tu / -mANavaga mahiMdajhayA havaMti iMdajjhayA ceva // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 202-203) Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvetAmbara paramparA mAnya Agama grantha 47 [5] (i) tassa NaM siddhAyataNassa uttarapurathimeNaM ettha NaM mahegA uvavAya sabhA paNNattA, jahA sabhAe suhammAe taheva jAva maNipeDhiyA aTTha joyaNAI, devasayaNijjaM taheva sayaNijjavaNNao, aTTha maMgalagA, jhayA, chAttAtichattA / ( rAjapraznIyasUtra, 180) (ii) tassa Na siddhAyaNassa NaM uttarapurasthimeNaM ettha NaM egA mahaM uvavAyasabhA paNNattA / jahA sudhammA taheva jAva gomaannsiio| ( jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/140) [46] (i) tassa NaM mANavagassa ceiyakhaMbhassa paccatthimeNaM ettha NaM mahegA maNipeDhiyA pnnnnttaa|""""tiise NaM maNipeDhiyAe uri ettha NaM mahege devasayaNijje paNNatte |..."tss NaM devasayaNijjassa uttarapurasthimeNaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA |..."tiise NaM maNipeDhiyAe uvari ettha NaM mahaMge khuDDae mahiMdajjhae paNNatte, saTTi joyaNAI uDDhaM uccatteNaM, joyaNaM vikkhaMbheNaM / ( rAjapraznIyasUtra, 175-176 ) (i) tassa NaM mANavagassa ceiyakhaMbhassa paccatthimeNaM ettha NaM egA mahaM maNipeDhiyA paNNattA,..."tIse NaM maNipeDhiyAe uppi ettha NaM ege mahaM devasayaNijje paNNatte |.."tss NaM devasayaNijjassa uttarapurathimeNaM ettha mahaI egA maNipIDhiyA pnnnnttaa|""""tiise NaM maNipIDhiyAe uppi egaM mahaM khuDDae mahiMdajmae paNNatte, aTThamAi joyaNAi uDDhe uccatteNaM abakosaM unheNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM / (jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/138) Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgaracaNNattipaiNNayaM [47] jiNaduma-suhamma-veiyaSaresu jA peDhiyA ya tattha bhave / caujoyaNa 4 bAhallA, aTThava 8 u vitthaDAdhyAmA / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 2041) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvetAmbara paramparA mAnya Agama grantha 49 [ 47 ] (i) tesi NaM vayarAmayANaM akkhADagANaM bahumAjjha-desabhAge patteyaMpatteyaM maNipeDhayA paNNattA / tAo NaM maNiveDhiyAo aTU joyaNAI AyAma - vikkhaMbheNaM, cattAri joyaNAI bAhalleNaM, savvamaNimaIo acchAo jAva paDirUvAo || ( rAjapraznIyasUtra, 165 ) (ii) tesi NaM ceiyarUkkhANaM purato patteyaM-patteyaM maNipeDhiyAo paNNattAo / tAo NaM maNipeDhiyAo aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimaIo acchAa jAva paDivAo / ( rAjapraznIyasUtra, 168 ) (iii) tassa NaM siddhAyataNassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA - solasa joyaNAiM AyAma - vizkhameNaM, aTTha joyaNAI bAhalleNaM // ( rAjapraznIyasUtra, 178 ) (iv) tesi NaM vairAmayANaM akkhADagANaM bahumajjhadesabhAe patteyaM pattesaM maNipIThiyA paNNattA / tAo NaM maNipIDhiyAo joyaNamegaM AyAma - vikkhaMbheNaM addhajoyaNaM bAhalleNaM savvamaNimaIo acchAo jAva paDirUvAo | ( jIvAjIvAbhigamasUtra, 3 / 137 (2) ) (v) tesiM NaM ceiyarUkkhANaM purao tidisi tao maNipeDhiyAa paNNattAo tAo NaM maNipeDhiyAo joyaNaM AyAmavikkhaMbheNa addhajoyaNaM bAhalleNaM savvamaNimaIo acchAo jAva paDiruvAo // ( jIvAjIvAbhigamasUtra 3 / 137 (4) ) (vi) tassa NaM siddhAyataNassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM egA mahaM maNipeDhiyA paNNattA do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM savvamaNimayI acchAo jAva paDirUvAo || ( jIvAjIvAbhigamasUtra, 3 / 139 (1) ) Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ doksAmarapaNNattipaiNNayaM [48] sesA cau 4 AyAmA, bAhallaM doNNi 2 joyaNA tesiM / samve ya ceiyadumA aTThava 8 ya joyaNusvitA // cha 6 jjoyaNAI viDimA uviddhA, aTTa 8 hoti vitthiNNA / khaMdho vi u joyaNio, vikkhaMbhovvehamao kosaM // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 205-206 ) [v9] do 2 ceva jaMbudIve, cattAri 4 ya mANusuttaranagammi / cha 6 ccA'ruNe samudde, aTTha 8 ya aruNammi dIvammi / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 221 ) [50] asurANaM nAgANaM ukahikumArANa hoti AvAsA / aruNodae samudde, tattheva ya tesi uppAyA // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 222) [51] dIva-dizA-aggINaM thaNiyakumArANa hoMti AvAsA / aruNavare dIvammi u, tattheva ya tesi uppAyA / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 232 ) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvetAmbara paramparA mAnya Agama grantha [48] (i) tAsi NaM maNipeDhiyANaM uri patteyaM patteyaM ceiyarUvakhe paNNatte, te NaM ceiyarUkkhA aTU joyaNAI ur3aDhaM uccatteNaM addhajIya uvvahaNaM, do joyaNAI khaMdhA, addhajoyaNaM vikkhAbheNaM, cha joyaNAI viDimA, bahumajjhadesabhAe aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, sAiregAiM aTTha joyaNAI savvaggeNaM paNNattA / (rAjapraznIyasUtra, 167) (ii) tAsi NaM maNipeDhiyANaM uppi patteyaM-patteyaM ceiyarUkkhA paNNattA / te NaM ceiyarUkkhA aThTha jAyaNAI uDDhaM uccatteNaM addhajoyaNaM uvveheNaM do joyaNAiM khaMdho addhajoyaNaM vikkhaMbheNaM chajjoyaNAI viDimA bahumajjhadesabhAe aThThajoyaNAI AyAmavikhaMbheNaM sAiregAiM aTThajoyaNAI savvaggeNaM paNNattA // ( jIvAjIvAbhigamasUtra, 3/137 (3)) [49] do ceva jaMbudIve, cattAri ya mANusuttare sele| cha ccA'rUNe samudde, aTTha ya arUNammi dIvammi / / ( devendrastava, gAthA 46) [50] asurANaM nAgANaM udahikumArANa huMti aavaasaa| aruNavarammi samudde tattheva ya tesi uppAyA / ( devendrastava, gAthA 48) [51] dIva-disA-aggINaM thaNiyakumArANa hoti AvAsA / aruNavare dIvammi ya, tattheva ya tesi uppAyA / / ( devendrastava, gAthA 49) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNNattipaiNNaya dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka kI viSayavastu digambara paramparA ke mAnya granthoM meM kahA~ evaM kisa rUpa meM upalabdha hai, isakA tulanAtmaka vivaraNa isa prakAra hai [1] pukkharavaradIvaDDhe parikkhivai mANusottaro selo| pAyArasarisarUvo vibhayaMto mANusa loyaM / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 1) [2] sattarasa ekkavIsAiM joyaNasayAI 1721 so smuvviddho| cattAri ya tIsAiM male kosaM 4301 ca ogaaddho|| (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 2) [3] dasa bAvIsAiM ahe vitthiNNo hoi joyaNasayAI 1022 / satta ya tevIsAiM 723 vitthiNNo hoi majjhammi / / cattAri ya cauvIse 424 vitthAro hoi uvari selss| aDDhAijje dIve do vi samudde aNuparIi // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 3-4) Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digambara paramparA mAnya Agama tulya granthaM [1] (i) kAlodayajagadIdau samatado attrlkkhjoynnyaa| gaMtUNaM taM parido pariveDhadi mANusuttaro selo // (tiloyapatti , 4/2748 ) (ii) mAnuSakSetramaryAdA mAnuSottarabhUbhRtA / parikSiptastu tasyAH puSkarArddhastato mataH / / (harivaMzapurANa, zloka 5/577 ) (i) puSkaradvIpamadhyasthaH prAkArapaDimaNDalaH / mAnuSottaranAmA tu sauvarNaH prvtottmH|| (lokavibhAga, zloka 3/66 ) [2] (i) taggiriNo uccheho sattarasasayANi ekkavIsaM ca / tIsabbhahiyA joyaNacaussayA gADhamigikosaM / / (tiloyapaNNatti , 4/2749 ) (ii) yojanAnAM sahasraM tu saptazatyekaviMzatiH / ucchAyaH sacchiyastasya mAnuSottarabhUbhRtaH / / sakrozo'pi ca satriMzadavagAhazcatuH shtii| (harivaMzapurANa, zloka 5/591-592) (iii) zataM sptdshaabhystmekviNshmthocchitH| antazchinnataTo bAhyaM pAzvaM tasya kramonnatam / / (lokavibhAga, zloka 3/67) [3] (1) joyaNasahassamekkaM bAvIsaM sagasayANi tevIsaM / causayacauvIsAiM kamarUMdA muulmjjhsihresu|| (tiloyapaNNatti, 4/2750) () dvAviMzatyA sahasra tu mUlavistAra iSyate / trayoviMzatiyuktAni madhye sapta zatAni tu / vistAro'syopari proktazcaturvizAzcatuHzatI / / (harivaMzapurANa, zloka 5/592-593 ) (iii) mUle sahasra dvAviMzaM caturvizaM caturvizaM catuHzatama / ___ agre madhye ca vistArasta [6] dvayAmiti smRtaH / / ( lokavibhAga, zloka 3/68) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNattipaiNNaya [4] tassuvari mANusanagassa kUDA disi vidisi hoMti solasa u| tesi nAmAvaliyaM ahakkama kittaissAmi // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 5) [5] pugveNa tiNNi kUDA, dakkhiNao tiNNi, tiNNi avareNaM / uttarao tiNNi bhave cauddisi mANusanagassa // veruliya 1 masAre 2 khalu taha'ssaganbhe 3 ya hoMti aMjaNage 4 / aMkAmae 5 ari? 6 rayae 7 taha jAyasve 8 ya / navame ya silappavahe 9 tatto phalihe 10 ya lohiyakkhe 11 ya / vairAmae ya kUDe 12, parimANaM tesi vucchAmi / ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 6-8) [6] eesiM kUDANaM usseho paMca joyaNasayAiM 500 / paMceva joyaNasae 500 mUlammi u hoti vitthinnA / / tinneva joyaNasae pannattari 375 joyaNAI majjhammi / aDDhAijje ya sae 250 siharatale vitthaDA kUDA / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 9-10) [7] dakkhiNapuvveNa rayaNakUDA(? DaM) garulassa veNudevassa / savvarayaNaM tu puvvuttareNa taM veNudAlissa // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 16) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digambara paramparA mAnya Agama tulya grantha [4] (i) uvarimmi mANusuttaragiriNo bAvIsa divvakUDANi / puvvAdi caudisAsuM pattekkaM tiSNi tiNi ceTThati // ( tiloya paNNatta, 4 / 2765 ) [4] (ii) tatpradakSiNavRttAni prAcyAdiSu dizAsu ca / iSTadezaniviSTAni kUTAnyaSTAdazAcale // [7] (iii) trINi trINi tu kUTAni pratyekaM dikcatuSTaye / pUrvayorvidizozcaiva tAnyASTAdaza parvate // ( lokavibhAga, zloka 3/ ( harivaMzapurANa, zloka 5/599 ) J veruliasumagabhA ugaMdhI tiSNi pubvdibbhaaeN| rUjago lohiyaaMjaNaNAmA dakkhiNavibhAgammi aMjaNamUlaM kaNayaM rajadaM NAmehi pacchimadisAe~ phasihaM kapavAlAI kUr3AI uttaradisAe~ / tavaNijjarayagaNAmA kaDAI doNNi vi hudAsaNadisA IsANadisAbhAe pahaMjaNo vajjaNAmo tti ekko cciya velaMbo kaDo ceTU di mArudadisAe / NairididisAvibhAge NAmeNaM savvarayaNo tti / / puvvAdica udisAsu vaNNidakUDANa aggabhUmIsu / ekkekasiddha kUDA hoMti vi maNusuttare sele // (tiloyapaNNatti, 4/2766-2770 ) [6] (i) giriudayaca ubbhAgo udayo kUDANa hodi pattekkaM / tettiyametto rUMdo mUle sihare tadaddhaM ca // mUlasiharANa rUMda meliya dalidammi hodijaM laddhaM / pattekkaM kUDA majjhimavikkhaMbhaparimANaM // (ii) tAni paJcazatotsedhamUlavistAravanti tu / zate cArddha tRtIye dve vistRtAnyapi copari // ( tiloyapaNNatta, 4 / 2771-2772 ) ( harivaMzapurANa, zloka 5/600 ) ratnAkhye pUrvadakSiNe / niSadhaspRSTabhAgasye veNudeva iti khyAtaH pannagendro vasatyasau / nIlAdrispRSTabhAgasye pUrvottara digAvRte / ! ( harivaMzapurANa, zloka 5/607-608 ) 55 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 dIva sAgarapaNNattapaiNNayaM [8] rayaNassa avarapAse tiNi vi samaicchiUNa kUDAIM / kUDa velaMbasa u vilaMba suhiyaM sapA hoi // ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 17 ) [9] savvarayaNassa avareNa tiNNi samaicchiUNa kUDAI / kUDaM pabhaMjaNassA pabhaMjaNaM ADhiyaM hoi // ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 18 ) [10] tevadvaM koDisayaM caurAsIiM ca saya sahassAI 1638400000 / naMdIsaravaradIve vikkhaMbho cakkavAle // ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 25 ) [11] gAsi eganauyA paMcANauI bhave sahassAiM / tiNNeva joyaNasae 819195300 ogAhittANa aMjaNagA // ( dvIpasAgara prajJapti, gAthA 26 ) [12] culasIi sahassAI 84000 uvviddhA, te gayA sahassamahe 1000 | dharaNiyale vitthiNNA aNUNage te dasa sahasse 10000 // ( dvIpasAgara prajJapti, gAthA 27 ) [13] aMjaNagapavvayANa u sayassahassaM 100000 bhave abAhAe / puvvAiANupuvvo pokkharaNIo u cattAri // puvve hoi naMdA 1 naMdavaI dakkhiNe disAbhAe 2 / avareNa ya NaMduttara 3 naMdiseNA u uttarao 4 // ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 41-42 ) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digambara paramparA mAnya Agama tulya grantha 57 [8] niSadhaspRSTabhAgastha dakSiNAparadiggatam / velambaM cAtivelambo varuNo'dhivasatyasau // (harivaMzapurANa, zloka 5/609) [9] nIlAdrispRSTabhAgasthamaparottaradiggatam / prabhaJjanaM tu tannAmA votandro'dhivasatyasau // (harivaMzapurANa, zloka 5/610 ) [10] (i) koTIzataM triSaSTyagramazotizcaturUttarAH / lakSA nandIzvaradvIpo vistorNo varNito jinaiH // (harivaMzapurANa, zloka 5/647 ) (ii) caturazItizca lakSANi trissssttishtkottyH| nandIzvaravaradvIpavistArasya pramANakam // ( lokavibhAga, zloka 4/32 ) / 11) (i) madhye tasya caturdikSa ctvaaro'jnprvtaaH| (harivaMzapurANa, zloka 5/652) (ii) tasya madhyejanAH zailAzcatvAro dikctussttye| (lokavibhAga, zloka 37 ) [12] (i) tuGgAzcaturazIti te vyastAzcAdhaH sahastagAH / ( harivaMzapurANa, zloka 5/652) (ii) sahasrANAmazItizca catvAri ca nagocchitiH / ucchayeNa samo vyAso mUle madhye ca mUrdhani / sahasramavagADhazca vajramalA prakIrtitAH / / (lokavibhAga, zloka 4/37-38 ) [13] (i) gatvA yojanalakSAH syurmahAdikSu mahIbhRtAm / catasrastu catuSkoNA vApyaH pratyekamakSayAH / / nandA nandavatI cAnyA vApI nandottarA praa| nandoghoSA ca pUrvodikSu prAcyAdiSu sthitaaH|| (harivaMzapurANa, zloka 5/655, 658 ) (ii) pUrvAJjamagiredikSu nandA nandavatoti ca / / nandottarA nandiSeNA iti praacyaadivaapikaaH|| .... . (lokavibhAga, zloka 4/39 ) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dIvasAgarapaNNatipairNiya [14] egaM ca sarvasahassaM 100000 vitthiNNAo sahassamoviddhA 1000 / nimmaccha - kacchabhAo jalabhariyAo a savvA // ( dvIpasAgara prajJapti, gAthA 43 ) [15] pukkharaNINa caudisi paMcasae 500 joyaNANa bAhAe / puvvAiANupuvvI cauddisa hoMti pAgAraparikkhittA sohaMte te varNasaMDA // ahiyarammA | vaNA paMcasae 500 vitthinnA, sayassahassaM 100000 ca AyAmA // puvveNa asogavaNaM, dakkhiNao hoi sattivannavarNa / avareNa caMpayavaNaM, cUyavaNaM uttare pAse // ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 44-46 ) [16] rayaNamuhA u dahimuhA pukkharaNINaM havaMti majjhammi / dasa ceva sahassA 10000 vityareNa, causaTThi 64 muviddhA // ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 48 ) [17] jo dakkhiNaaMjaNago tasseva cauddisi ca boddhavvA / pukkhariNI cattAri vi imehi nAmehi vineyA // puveNa hoi bhaddA 1, hoi subhaddA u dakkhiNe pAse 2 / avareNa hoi kumuyA 3, uttarao puMDarigiNI u4 // ( dvIpa sAga ra prajJapti, gAthA 52-53 ) [18] avareNa aMjaNo jo u hoi tasseva caudisi hoMti / pukkhariNIo, nAmehiM imehiM cattAri vineyA // puveNa hoi vijayA 1, dakkhiNao hoi vaijayaMtI u2 / avareNaM tu jayaMtI 3, avarAiya uttare pAse 4 // ( dvIpasAgara prajJapti, gAthA 54-55 ) Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digambara paramparA mAnya yAmuma bulya grantha [14] (i) sahalapattasaJchannAH sphttiksvcchvaaryH| vicitramaNisopAnA vinakrAdhAH svedikaaH|| avagAhaH punastAsAM yojanAnAM sahasrakam / bAyAmo'pi ja viSkambho jambUdvIpapramANakaH / / (harivaMzapurANa, zloka 5/656-657) (ii) ekekaniyutavyAsA mukhmdhyaantmaantH| nAnAratnajaTA vApyo vnbhuumiprtisstthitaaH|| (lokavibhAga, zloka 4/40) [15] (i) paritastAzcatasto'pi vApIrvanacatuSTayam / pratyekaM tatsamAyAma tadarddhavyAsasaGgatama / / prAgazokavanaM tatra saptaparNavanaM svpaak| smAccampakavanaM patyaka cUtavRkSavanaM ha yudak // (harivaMzapurANa, zloka 5/671-672 ) (ii) azoka saptavarNa ca campakaM catameva c| caturdizaM tu vApInAM pratitIraM vanAnyapi / vyastAni niyutAdhaM ca niyutaM cAyatAni tu / sarvANyeva vanAnyAharvedikAntAni srvtH|| (lokavibhAga, zloka 4/45-46) [16] SoDazAnAM ca vApInAM madhye ddhimukhaadyH| sahasrANi dazodviddhAstAvatsarvatra vistRtAH / / . (lokavibhAga, zloka 4/47) [17] (i) vijayA vaijayantI ca jayantI cAparAjitA / dakSiNAJjanazailasya dikSu pUrvAdiSu kramAt / / (harivaMzapurANa, zloka 5/660) (i) arakhA virajA cAnyA azokA viitshokkaa| dakSiNasyAJjanasyAdreH pUrvAdyAzAtuSTaye // (lokavibhAga, zloka 4/41) [18] (1) pAzcAtyAJjanazailasya puurvaadidigvsthitaaH| azokA suprabuddhA ca kumudA puNDarIkiNI / / (harivaMzapurANa, zloka 5/662) (i) vijayA vaijayantI ca jyntynyaapraajitaa| aparasyAJjanasyAdreH pUrvAdyAzAcatuSTaye // (lokavibhAga, zloka 4/42) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNaya [19] jo uttaraaMjaNago tasseva cauddisiM ca boddhavvA / pukkhariNIo cattAri, imehiM nAmehi vineyA // pugveNa naMdiseNA 1, AmohA puNa dakkhiNe disAbhAe 2 / avareNaM gotthUbhA 3 sudaMsaNA hoi uttarao 4 // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 56-57) [20] ekkAsi eganauyA paMcANauiM bhave sahassAI 819195000 / naMdIsaravaradIve ogAhittANa raikaragA // uccatteNa sahassaM 1000, aDDhAijje sae ya ugvidA 250 / dasa ceva sahassAiM 10000 vitthiNNA hoti raikaragA / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 58-59) [21] koMDalavarassa majjhe Naguttamo hoi kuMDalo selo| pAgArasarisarUvo vibhayaMto koMDalaM dIvaM // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 72 ) [22] bAyAlIsa sahasse 42000 ugviddho kuDalo havai selo / egaM ceva sahassaM 1000 dharaNiyalamahe samogADho / ( dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 73 ) [23] dasa ceva joyaNasae bAvIsaM 1022 vitthaDo ya mulammi / satteva joyaNasae tevIse 723 vitthaDo majjhe / cattAri joyaNasae cauvIse 424 vitthaDo u sihrtle| eyassUri kUDe ahakkama kittaissAmi / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 74-75) Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digambara paramparA mAnya Agama tulya grantha [19] (i) udIcyAJjanazailasya prAcyAdyA suprbhnggraa| sumanAzca dizAsu syAdAnandA ca sudarzanA // (harivaMzapurANa, zloka 5/664) (ii) ramyA ca ramaNIyA ca suprabhA cAparA bhavet / uttarA sarvatobhadrA ityuttaragirizritAH // (lokavibhAga, zloka 4/43) [20] (i) vApokoNasamIpasthA nagA rtikraabhidhaaH| syuH pratyekaM tu catvAraH sauvarNAH paTahopamAH // gADhAzcArddhatRtIyaM te yojanAnAM zatadvayam / sahasrotsedhavistAravyAyAmA vyavajitAH / / (harivaMzapurANa, zloka 5/673-674) (ii) vApInAM bAhya koNeSu dRSTA rtikraadryH| samA dadhimukhaihaiMmAH sarve dvAtriMzadeva te // joyaNasahassavAsA tettiyamettodayA ya pattekkaM / aDDhAijjasayAI avagADhA ratikarA giriyo|| te cau-caukoNesa ekkekkadahassa hoti cattAri / loyaviNiccha [ya] kattA evaM NiyamA parUvati / / (lokavibhAga, zloka 4/49) [21] (i) yatkuNDalavaro dvIpastanmadhye kuNDalo giriH| ___ valayAkRtirAbhAti sampUrNayavarAzivat // (harivaMzapurANa, zloka 5/686) (ii) dvIpasya kuNDalAkhyasya kuNDalAdristu mdhymH| (lokavibhAga, zloka 4/60) [22] (i) sahasramavagAho'sya dvicatvAriMzaducchitiH / yojanAnAM sahasrANi maNiprakarabhAsinaH / / (harivaMzapurANa, zloka 5/687) (ii) paJcasaptatimudviddhaH sahasrANAM mahAgiriH / (lokavibhAga, zloka 4/60) [23] (i) sahasra vistRtistredhA dazasaptacaturguNam / dvAtriMzaM ca trayoviMzaM caturvizaM prabhRtyadhaH / / (harivaMzapurANa, zloka 5/688 ) (ii) mAnuSottaraviSkambhAd vyAso dasaguNasya ca / ( lokavibhAga, zloka 4/61) Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dobasAgaspaNpattipaimpayaM [24] pugveNa hoMti kUDA cattAri u, dakkhiNe vi cattAri / avareNa vi cattAri u, uttaraA hoti cattAri // (dvIpasAgara prajJapti, gAthA 76 ) 125] vairapabha 1 vairasAre 2 kaNage 3 kaNaguttame 4 iy| rattappabhe 5 rattadhAU 6 suppabhe 7 ya mahappabhe 8 // maNippabhe 9 ya maNihiye 10 ruyage 11 egavaMDisae 12 / phalihe 13 ya mahAphalihe 14 himavaM 15 maMdire 16 iya // (dvopasAgaraprajJapti, gAthA 77-78) 26] eesiM kUDANaM usseho paMca joyaNasayAI 500 / paMceva joyaNasae 500 mUlammi u vitthaDA kuuddaa|| tinneva joyaNasae pannattari 375 joyaNAI majjhammi / aDDhAijje sae 250 siharatale vitthaDA kUDA // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 79-80) [27] khyagavarassa ya majjhe Naguttamo hoi panvo khygo| pAgArasarisarUvo ruyagaM dIvaM vibhayamANo / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 112 ) Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digambara paramparA mAnya Agama tulya grantha [24] (i) pratyekaM tasya catvAri pUrvAdyAzAsu mUrdhani / bhAnti SoDaza kUTAni sevitAni suraiH sadA // ( harivaMzapurANa, zloka 5 / 689 ) (ii) tasya SoDazakUTAni catvAri pratidizaM kramAt / ( lokavibhAga, zloka 4/61 ) [25] (i) pUrvasyAM trizirA vatre dizi pazcazirAH suraH / kUTe vajrapame jJeyaH kanake ca mahAzirAH // mahAbhujo'pi tasyAM syAt kUTe tu kanakaprabhe / padmapadmottaro'pAcyAM rajate rajataprabhe // suprabhe tu mahApadmo vAsukizca mahAprabhe / apAcyAmeva vAcyo to pratIcyAM tu surA ime // hRdayAntasthiro'pya mahAnaGkaprabhe'pyasau / zrI vRkSo maNikUTe tu svastikazca maNiprabhe // sundarazca vizAlakSa: sphaTike sphaTikaprabhe / mahendre pANDukasturyaH pANDuro himavatyudak // ( harivaMzapurANa, zloka 5 / 690 694 ) (ii) vajraM vajraprabhaM caiva kanakaM kanakaprabhama | rajataM rajatAbhaM ca suprabhaM ca aGkamaGkaprabhaM ceti maNikUTaM rucakaM [26] mahAprabham // maNiprabhaM / rucakAbhaM ca himavanmandarAkhyakam // ( lokavibhAga, zloka 4 / 62-63 ) nAndanaiH samamAneSu vezmAnyapi samAni taiH / jambUnAmni ca te'nyasmin vijayasyeva varNanA // ( lokavibhAga, zloka 4/64 ) [27] (i) trayodazastu yo dvIpo rucakAdivarottaraH / tannAmA tasya madhyasthaH parvato valayAkRtiH // (ii) dvIpastrazodazo adrizca ( harivaMzapurANa, zloka 5 / 699 ) nAmnA valayAkAro rucakastasya madhyamaH / rucakastApanIyakaH // ( lokavibhAga, zloka 4/68 ) 63 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNatipaNNayaM [28] ruyagassa u usseho caurAsII bhave mahassAiM 84000 / egaM ceva sahassaM 1000 dharaNiyalamahe samogADho / dasa ceva sahassA khalu bAvIsaM 10022 joyaNAI boddhavvA / mUlammi u vikkhaMbho sAhIo ruyagaselassa / / satteva sahassA khalu bAvIsaM joyaNAI boddhavvA / majjhammi ya vikkhaMbho ruyagassa u pavvayassa bhave // cattAri sahassAI cauvIsaM 4024 joyaNA ya boddhavvA / siharatale vikkhaMbho ruyagassa u pavvayassa bhave // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 113-116) [29] siharatalammi u ruyagassa hoMti kUDA cauddisi tattha / puvvAiANuputvI tesiM nAmAI kitte haiN| (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 117) 30] kaNage ( kaMcaNage 2 tavaNa 3 disAsovatthie 4 ari? 5 ya / caMdaNa 6 aMjaNamUle 7 vaire 8 pUNa aTTame bhaNie / / nANArayaNavicittA ujjovaMtA huyAsaNasihA va / ee aTTha vi kUDA havaMti puvveNa ruyagassa // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 119-120) 31] phalihe 1 rayaNe 2 bhavaNe 3 paume 4 naliNe 5 saso 6 ya nAyave / vesamaNe 7 verulie 8 ruyagassa havaMti dkkhinno|| nANArayaNavicittA aNovamA dhNtruuvsNkaasaa| ee aTTha vi kUDA ruyagassa havaMti dakkhiNao // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 121-122 ) [32] amohe 1 suppabuddhe ya 2 himavaM 3 maMdire 4 i ya / ruyage 5 ruyaguttare 6 caMde 7 aTTame ya sudaMsaNe 8 // nANArayaNavicittA aNovamA dhtruuvsNkaasaa| ee aTTha vi kUDA ruyagassa vi hoMti pacchimao / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 123-124) [33] vijae 1 ya vejayaMte 2 jayaMta 3 aparAie 4 ya boddhave / / kuMDala 5 ruyage 6 rayaNuccae 7 ya taha savvarayaNe 8 y|| (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 125) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] (i) sahasramavagAhaH sahasrANyucchritirvyAso (ii) mahAJjanagirestulyo [30] [29] (i) sahasrayojanavyAsaM [31] digambara paramparA mAnya Agama tulya grantha [33] paJcazatocchitam / zikhare tasya zailasya bhAti kUTacatuSTayam // ( harivaMzapurANa, zloka 5/701 ) syAdazItizcaturUttarA / dvicatvAriMzadasya tu // ( harivaMzapurANa, zloka 5/700 ) viSkambheNocchayeNa | ( lokavibhAga, zloka 4/69 ) dikSu dikSu (ii) tasya mUrdhani purvasyAM kUTAzcASTAviti smRtAH / ( lokavibhAga, zloka 4/69 ) kanakaM kAJcanaM kUTaM tapanaM svatikaM dizaH / subhadramaJjanaM mUlaM cAJjanAdyaM ca vajrakam // ( lokavibhAga, zloka 4/70 ) sphaTikaM rajataM caiva kumudaM nalinaM punaH / padmaM ca zazisaMjJa ca tatau vaizravaNAkhyakam // vaiDUrya maSTakaM kUTa pUrvakUTasamAni ca / dakSisyAmathaitAni dikkumAryo'tra ca sthitAH // [32] (i) amoghaM svastikaM kUTaM mandaraM ca tRtIyakam / tato haimavataM kUTaM rAjyaM rAjyottamaM tataH // candraM sudarzanaM ceti aparasyAM tu lakSayet / rucakasya girIndrasya madhye kUTAni teSvimAH // ( lokavibhAga, zloka 4/76-77 ) ( lokavibhAga, zloka 4/73-74 ) ca vijayaM vaijayantaM kaNDalaM rUcakaM caiva jayantamaparAjitam / ratnavatsarvaM ratnakam // / lokavibhAga, zloka 4/79 ) 65 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM [34] naMduttarA 1 ya naMdA 2 ANaMdA 3 taha ya naMdiseNA 4 ya / vijayA 5 ya vejayaMtI 6 jayaMti 7 avarAiyA 8 ceva / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 128) [35] lacchimaI 1 sesamaI 2 cittaguttA 3 vasuMdharA 4 / samAhArA 5 suppadinnA 6 suppabuddhA 7 jasodharA 8 // eyAo dakkhiNeNaM havaMti aTTha vi disaakumaariio| je dakSiNeNa kUDA aTTa vi khyage tahiM eyA / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 130-131) [36] ilAdevI 1 surAdevI 2 puhaI 3 paumAvaI 4 ya vineyaa| eganAsA 5 NavamiyA 6 sIyA 7 bhaddA 8 ya aTTamiyA // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA132) [37] alaMbusA 1 mIsakesI 2 puMDaragiNI 3 vAruNI 4 / AsA 5 sagmappabhA 6 ceva siri 7 hirI 8 ceva uttro|| (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 134 ) [38] pugveNa hoi vimalaM 1 sayaMpahaM dakSiNe disAbhAe 2 / avare puNa pacchimao (?) 3 NiccujjoyaM ca uttarao 4 // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 145 ) [39] cittA 1 ya cittakaNagA 2 saterA 3 soyAmaNI 4 ya NAyavvA / eyA vijjukumAro sAhiyapaliovamaTThitiyA / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 147) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [34] [35] [36] [37] [38] digambara paramparA mAnya Agama tulya grantha vijayAdyAzcatastrazca nandA nandavatIti ca / nandottarA nandiSeNA teSvaSTau diksurastriyaH // ( lokavibhAga, zloka 4/72 ) icchA nAmnA samAhArA supratijJA yazodharA / lakSmI zeSavatI cAnyA citraguptA vasuMdharA // ( lokavibhAga, zloka 4/75 ) ilAdevI surAdevI pRthivI padmavatyapi / ekanAsA navamikA sItA bhadreti cASTamI || ( lokavibhAga, zloka 4/78 ) alaMbUSA mizrakezI tRtIyA puNDarIkiNI / vArUNyAzA ca satyA ca ho zrIzcaiteSu devatAH // ( lokavibhAga, zloka 4/80 ) pUrve tu vimalaM kUTaM nityodyotaM tadantaH nityAlokaM svayaMprabham / syustulyAni gRhamAnakaiH // ( lokavibhAga, zloka 4/83 ) [39] (i) dikSu catvAri kUTAni punaranyAni dIptibhiH / dIpitAzAntarANi syuH pUrvAdiSu yathAkramam // pUrvasyAM vimale citrA dakSiNasyAM tathA dizi / devI kanakacitrAkhyA nityAloke'vatiSThate // trizirA iti devI syAdaparasyAM svayamprabhe / sUtrAmaNirUdIcyAM ca nityodyote vasatyasau // vidyutkumArya etAstu jinamAtRsamIpagAH / tiSThantyudyotakAriNyo bhAnudIdhitayo tathA // ( harivaMzapurANa, zloka 5 / 718-721 ) / (ii) kanakA vimale kUTe dakSiNe ca zatahRdA / tataH kanakacitrA ca saudAminyuttare sthitAH // ( lokavibhAga, zloka 4/84 ) dekha Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM , [40] piyadaMsaNe 1 pabhAse 2 kAle deve 1 tahA mahAkAle 2 / paume 1 ya mahApaume 2, sirIdhare 1 mahidhare 2 ceva / / (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 157) [41] pabhe 1 ya suppabhe 2 ceva, aggideve 1 taheva aggijase 2 / kaNage 1 kaNagappabhe 2 ceva, tattokate 1 ya aikate 2 // dAmaDDhI 1 harivAraNa 2 tato sumaNe 1 ya somaNaMse 2 ya / avisoga 1 viyasoge 2 subhaddabhadde 1 sumaNabhadde 2 // (dvIpasAgaraprajJapti, gAthA 158-159) Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [40] [41] digambara paramparA mAnye Agema tulya grantha dvIpassa prathamasyAsya vyantaro'nAdaraH prabhuH / susthiro lavaNasyApi prabhAsa priyadarzanI || kAlazcaiva mahAkAla : kAlode dakSiNottarau / padmazca puNDarIkazca puSkarAdhipatI surau // ( lokavibhAga, zloka 4/24-25 ) cakSuSmAMzca sucakSuzca mAnuSottara parvate / dvau dvAvevaM surau vedyau dvIpe tatsAgare'pi ca // zrIprabha zrIdharI devI varuNau varuNaprabhaH / madhyazca madhyamaracobhau vAruNIvarasAgare // pANDa (NDu )ra: puSpadantazca vimalo vimalaprabhaH / suprabhasya (zca) ghRtAkhyasya uttarazca mahAprabhaH // kanaka: kanakAbhazca pUrNaH pUrNaprabhastathA / gandhazcAnyo mahAgandho nandI nandiprabhastathA // bhadrazcaiva subhadrazca aruNazcAruNaprabhaH / sugandhaH sarvagandhazca arUNode tu sAgare // evaM dvIpasamudrANAM dvau dvAvadhipatI smRtau / dakSiNa: prathamokto'tra dvitIyazcottarApatiH // ( lokavibhAga, zloka 4 / 26-31 ) Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM dvIpasAgara prajJapti kI viSayavastu kA Agama evaM Agama tulya mAnya anya granthoM ke sAtha kie gae isa tulanAtmaka vivecana se spaSTa hotA hai ki mAnuSottara parvata kA ullekha sthAnAMgasUtra, sUryaprajJapti, tiloyapaNNatti, harivaMzapurANa evaM lokavibhAga Adi granthoM meM huA hai / mAnuSottara parvata kI lambAI, caur3AI, U~cAI tathA usakI jamIna meM gaharAI Adi ke vivecana ko lekara ina granthoM meM koI bhinnatA dRSTikocara nahIM hotI hai, kintu mAnuSottara parvata ke Upara sthita zikharoM kI saMkhyA ina granthoM meM bhinnabhinna batAI gaI hai| prastuta grantha meM mAnuSottara parvata ke Upara solaha zikhara honA mAnA gayA hai (5) / kintu tiloyapaNNatti, lokavibhAga tathA harivaMza purANa meM aise zikharoM kI saMkhyA bhinna-bhinna batalAI gaI hai| tiloyapaNNatti meM ina zikharoM kI saMkhyA bAIsa tathA lokavibhAga va harivaMza purANa meM inakI saMkhyA aThAraha mAnI gaI hai / pUrvAdi cAroM dizAoM meM anukrama se cAra-cAra zikhara honA sabhI granthoM meM samAna rUpa se svIkAra kiyA gayA hai| dvIpasAgara prajJapti meM yadyapi solaha zikharoM kA ullekha huA hai, kintu nAma kevala bAraha zikharoM ke hI batalAe gae haiM (6-7) / zeSa cAra zikharoM ke nAmoM kA ukta grantha meM kahIM koI ullekha nahIM kiyA gayA hai / tiloyapaNNatti meM jo bAIsa zikharoM kA ullekha huA hai usa anusAra cAroM dizAoM meM tIna-tIna, do agnidizA meM, do IzAna dizA meM, eka vAyavya dizA meM tathA eka zikhara nettRvya dizA meM hai| zeSa cAra zikharoM ke viSaya meM kahA hai ki ye zikhara cAroM dizAoM meM batalAe gae zikharoM kI agrabhUmiyoM meM eka-eka haiN| lokavibhAga tathA harivaMza purANa meM ina zikharoM kI saMkhyA yadyapi aThAraha mAnI gaI haiM kintu ye zikhara kahA~ sthita hai, isa viSayaka donoM granthoM meM bhinnatA dRSTigocara hotI hai / lokavibhAga ke anusAra cAroM dizAoM tathA IzAna aura Agneya vidizAoM meM tInatIna zikhara sthita haiN| harivaMza purANa ke anusAra cAroM dizAoM meM tIna-tIna, IzAna aura Agneya vidizAoM meM do-do tathA nettRvya aura vAyavya vidizAoM meM eka-eka zikhara sthita hai| dvIpasAgaraprajJapti meM cAroM dizAoM meM tIna-tIna zikhara tathA zeSa cAra zikhara vidizAoM meM sthita mAne haiM, kintu yaha spaSTa nahIM kiyA gayA hai ki kaunasI vidizA meM kitane zikhara haiM / saMbhava hai dvIpasAgaraprajJapti ke anusAra pratyeka vidizA meM eka-eka zikhara honA cAhie / hameM yaha saMbhA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA vanA satya ke isalie karIba lagatI hai kyoMki sthAnAMgasUtra meM bhI cAroM vidizAoM meM cAra zikharoM kA ullekha huA hai| nandIzvara dvIpa kA vistAra dvIpasAgaraprajJapti, sthAnAMgasUtra, harivaMza purANa evaM lokavibhAga Adi granthoM meM 1638400000 yojana batalAyA gayA hai| dvIpasAgara prajJapti tathA sthAnAMgasUtra ke anusAra nandIzvara dvIpa meM 819195300 yojana jAne para aMjana parvata Ate haiN| harivaMza purANa tathA lokavibhAga ke anusAra aMjana parvata nandIzvara dvIpa ke madhya meM haiN| dvIpasAgaraprajJapti, sthAnAMgasUtra, samavAyAMga pUtra evaM lokavibhAga Adi granthoM meM aMjana parvatoM ko U~cAI 84000 yojana mAnI gaI hai| dvIpasAgara prajJapti tathA sthAnAMgasUtra ke anusAra ina parvatoM kI jamIna meM gaharAI 1000 yojana hai tathA inakA vistAra adhobhAga meM 10000 yojana evaM zikhara-tala para 1000 yojana hai| lokavibhAga meM ina parvatoM kA vistAra mUla, madhya va zikhara-tala para bhI U~cAI ke barAbara arthAt 84000 yojana ho mAnA gayA hai| punaH ina parvatoM kI jamIna meM gaharAI lokavibhAga meM 1000 yojana hI mAnI gaI hai| dvIpasAgara prajJapti aura sthAnAMgasUtra meM pratyeka aMjana parvata ke zikharatala para jinamaMdira kahe gaye haiN| dono granthoM meM jinamandiroM kI lambAI 100 yojana tathA caur3AI 50 yojana mAno gaI hai. kintu U~cAI ke parimANa ko lekara donoM granthoM meM bhinnatA dRSTigocara hotI hai| dvIpasAgara prajJapti ke anusAra ina mandiroM kI U~cAI 85 yojana hai jabaki sthAnAMgasUtra meM yaha U~cAI 72 yojana mAnI gaI hai| dvIpasAgaraprajJapti, sthAnAMgasUtra, jIvAjIvAbhigamasUtra, harivaMza purANa tathA lokavibhAga ke anusAra aMjana parvata ke 100000 yojana apAntarAla ke pazcAt pUrvAdi anukrama se cAroM dizAoM meM 100000 yojana vAlI cAra-cAra puSkariNiyA~ haiN| yadyapi ina sabhI granthoM meM yaha mAnA gayA hai ki ina puSkariNiyoM kI cAroM dizAoM meM kramazaH cAra-cAra vanakhaNDa haiM kintu vanakhaNDoM kA parimANa sabhI granthoM meM bhinna-bhinna batalAyA gayA hai| dvIpasAgaraprajJapti meM ina vanakhaNDoM kI lambAI 100000 yojana tathA caur3AI mAtra 500 yojana mAnI gaI hai| jIvAjIvAbhigamasUtra meM lambAI savizeSa 12000 yojana tathA caur3AI 500 yojana mAnI gaI hai / harivaMza purANa tathA lokavibhAga meM ina nanakhaMDoM kI lambAI 100000 yojana tathA caur3AI 50000 yojana batalAI gaI hai| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM puSkariNiyoM ke madhya meM dadhimukha parvata haiM, yaha ullekha dvIpasAgaraprajJapti, sthAnAMgasUtra, harivaMza purANa evaM lokavibhAga Adi granthoM meM milatA hai| ina sabhI granthoM meM vanakhaNDoM ko saMkhyA evaM vistAra parimANa bhinna-bhinna batalAyA gayA hai| dadhimukha parvatoM kI saMkhyA ke sandarbha meM dvIpasAgara prajJapti tathA sthAnAMgasUtra meM koI ullekha nahIM milatA hai kintu dvIpasAgara prajJapti meM yaha ullikhita hai ki dadhimukha parvatoM kA vistAra 10.00 yojana tathA U~cAI 64 (hajAra) yojana hai| harivaMzapurANa tathA lokavibhAga ke anusAra dadhimukha parvata solaha haiM tathA inakI lambAI, caur3AI aura U~cAI dasa-dasa hajAra yojana hai|| dvIpasAgaraprajJapti meM dadhimukha parvatoM ke Upara jinamandira kahe gaye haiM jabaki lokavibhAga ke anusAra puSkariNiyoM ke bAhya kone meM dadhimukha parvatoM ke samAna 32 ratikara parvata haiM, una parvatoM ke Upara 52 jinamandira haiN| dvIpasAgaraprajJapti, sthAnAMgasUtra, harivaMzapurANa tathA lokavibhAga Adi granthoM meM yadyapi yaha ullikhita hai ki cAroM dizAoM vAle aMjana parvatoM kI cAroM dizAoM meM cAra-cAra puSkariNiyA~ haiM tathApi inameM se eka bhI grantha meM pUrva dizA vAle aMjana parvata kI cAroM dizAoM meM sthita puSkariNiyoM kA koI ullekha nahIM haA hai| pUnaH dakSiNa, pazcima aura uttara dizA vAle aMjana parvatoM kI cAroM dizAoM meM batAI gaI puSkariNiyoM ke nAma yadyapi lagabhaga samAna haiM, kintu kisa dizA meM kaunaso puSkariNiyAM sthita haiM, isa viSayaka ina sabhI granthoM meM bhinnatA dRSTigocara hotI hai| dvIpasAgaraprajJapti tathA sthAnAMgasUtra meM bhadrA Adi jina cAra puSkariNiyoM ko dakSiNa dizA vAle aMjana parvata ko cAroM dizAoM meM sthita mAnA hai unheM harivaMzapurANa meM pUrva dizA vAle aMjana parvata ko cAroM dizAoM meM sthita batalAyA hai| dvIpasAgara prajJapti meM jo cAra puSkariNiyAM pazcima dizA vAle aMjana parvata kI cAroM dizAoM meM mAnI gaI haiM, unheM sthAnAMgasUtra meM uttara dizA meM, harivaMza purANa meM dakSiNa dizA meM tathA lokavibhAga meM pazcima dizA meM sthita aMjana parvata kI cAroM dizAoM meM sthita mAnA gayA hai| isa prakAra ina puSkariNiyoM kI avasthiti ko lekara ina sabhI granthoM meM bhinnatA dRSTigocara hotI hai| nandozvara dvopa ke madhya meM cAroM vidizAoM meM cAra ratikara parvata haiM, yaha ullekha dvIpasAgara prajJapti, sthAnAMgasUtra, harivaMza purANa tathA lokavibhAga Adi granthoM meM milatA hai| ina sabhI granthoM meM ina parvatoM kI Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA U~cAI 1000 yojana tathA vistAra 10000 yojana batalAyA gayA hai| ___ dvopasAgara prajJapti, harivaMzapurANa tathA lokavibhAga Adi granthoM ke anusAra kuNDala dvIpa ke madhya meM kuNDala parvata hai| dvIpasAgara prajJapti tathA harivaMzapurANa meM ina parvatoM kI U~cAI 42000 yojana tathA jamIna meM gaharAI 1000 yojana mAnI gaI hai| kintu lokavibhAga ke anusAra ina parvatoM kI U~cAI 75000 yojana hai| tInoM granthoM meM yaha bhI ullikhita hai ki kuNDala parvata ke Upara cAroM dizAoM meM cAra-cAra zikhara haiM / ina zikharoM ke nAma bhI ina granthoM meM lagabhaga samAna batalAe gae haiN| . ___ rucaka parvata ke zikhara tala para cAroM dizAoM meM ATha-ATha zikhara haiM, yaha ullekha dvIpasAgara prApti, sthAnAMgasUtra evaM lokavibhAga meM milatA hai| ina zikharoM ke nAma evaM dizA krama bhI ina tInoM granthoM meM lagabhaga samAna rUpa se nirUpita hai| kintu harivaMza purANa meM ina zikharoM kA nAmollekha nahIM huA hai| dvIpasAgara prajJapti tathA vyAkhyAprajJapti ke anusAra rucaka samudra meM asaMkhyAt dvIpa-samudra haiN| rUcaka samudra meM jAne para pahale aruNadvIpa aura usake bAda aruNa samudra AtA hai| arUNa samudra meM dakSiNa dizA kI ora 42000 yojana jAne para 1721 yojana U~cA tigiJchi parvata AtA hai| donoM hI granthoM meM yaha bhI kahA gayA hai ki isa parvata kA adhobhAga tathA zikhara-tala vistIrNa hai aura madhya bhAga meM yaha parvata saMkIrNa hai / dvopasAgara prajJapti meM isa parvata kA vistAra adhobhAga meM 1022 yojana, madhyabhAga meM 424 yojana tathA zikhara-tala para 723 yojana batalAyA gayA hai| dvIpasAgara prajJapti prakIrNaka meM aMjana parvata, dadhimukha parvata, ratikara parvata, kuNDala parvata tathA rucaka parvata Adi aneka parvatoM kA vistAra adhobhAga meM adhika, usase kama madhya bhAga meM aura sabase kama zikhara-tala kA batalAyA gayA hai| kintu tigiJchi parvata kA madhyavartI vistAra kama batalAyA gayA hai / yadyapi parvata ke sandarbha meM aisI kalpanA nahIM kI jA sakatI ki usakA madhyavartI bhAga saMkIrNa ho tathApi donoM granthoM meM yaha ullekha hai ki isa parvata kA madhyavartI bhAga vajramaya hai, isa AdhAra para isa parvata kA yahI AkAra nirmita hotA hai| dvIpasAgara prajJapti ke anusAra tigiJchi parvata kI dakSiNa dizA kI ora 6553550000 yojana calane para tathA vahA~ se nIce ratnaprabhA pRthvI ko ora 40000 yojana calane para 100000 yojana vistAra vAlI bha6 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapANatipaiNNaya camaracaMcA rAjadhAnI AtI hai| dvIpasAgara prajJapti tathA rAjapraznIyasUtra meM camaracaMcA rAjadhAnI ke prAsAdoM kI lambAI 125 yojana, caur3AI 62 yojana tathA U~cAI 313 yojana mAnI gaI hai| sudharmA samA kI tIna dizAoM meM ATha dvAra dvIpasAgara prajJapti, rAjapraznIyasUtra tathA jIvAjIvA bhigama meM samAna rUpa se mAne gaye haiM, antara mAtra yaha hai ki dvIpasAgara prajJapti meM una dvAroM kA pravezamArga aura vistAra cAra yojana mAnA gayA hai| rAjapraznIyasUtra meM una dvAroM kI U~cAI solaha yojana tathA pravezamArga aura caur3AI ATha yojana kahI gaI hai jabaki jIvAjIvAbhigama meM una dvAroM kI U~cAI do yojana tathA caur3AI aura praveza mArga eka yojana kA kahA gayA hai| dvIpasAgara prajJapti meM jinaasthiyoM, jinapratimAoM tathA jinamandiroM kA jo vivaraNa ullikhita hai vaha rAjapraznIyasUtra tathA jIvAjIvAbhigama meM adhika vistArapUrvaka nirU pita hai| __ prastuta tulanAtmaka vivaraNa se spaSTa hotA hai ki parvata, zikhara ke nAmoM evaM vistAra parimANa Adi meM kahIM kiMcita matabheda ko chor3akara sAmAnyatayA jainadharma kI sabhI paramparAoM meM madhyaloka aura vizeSarUpa se manuSya kSetra ke Age ke dvIpa samudroM ke vivaraNa meM samAnatA parilakSita hotI hai / vivaraNagata samAnatA hote hae bhI ina granthoM meM bhASAgata aura zailIgata bhinnatA haiN| isa AdhAra para mAtra yahI kahA jA sakatA hai ki ina sabhI granthoM kA AdhAra mUla meM eka hI rahA hogaa| yadyapi ina granthoM kI viSayavastu evaM racanAkAla se eka krama sthApita kiyA jA sakatA hai tathApi yaha kahanA atyanta kaThina hai ki kisa grantha kI kitanI viSayavastu dUsare anya granthoM meM gaI hai| ___ zvetAmbara paramparA meM madhyaloka sambandhI vivaraNa sarvaprathama aMga AgamoM meM sthAnAMgasUtra aura bhagavatIsUtra meM, upAMga sAhitya meM-rAjapraznIyasUtra, jIvAjIvAbhigamasUtra, sUryaprajJapti aura jambUdvIpaprajJapti Adi meM milate haiN| jambUdvIpaprajJapti jambUdvIpa evaM lavaNa samudra kA vistRta vivaraNa prastuta karatI hai| dhAtakIkhaNDa Adi kA vivaraNa sthAnAMga aura sUryaprajJapti meM milatA hai, kintu unakI apekSA. jovAjIvAbhigama meM yaha vivaraNa adhika vyavasthita va kramabaddha rUpa se nirupita hai / manuSya kSetra ke bAhara kA vivaraNa mukhya rUpa se sthAnAMgasUtra aura jIvAjIvAbhigama meM pAyA jAtA hai| jIvAjIvAbhigama kI apekSA bhI dvIpasAgaraprajJapti meM yaha Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA 75 viSayavastu adhika vistArapUrvaka ullikhita hai / viSayavastu ke vikAsakrama ke AdhAra para hama yaha kaha sakate haiM ki dvIpasAgaraprajJapti kI racanA aMga aura upAMga sAhitya ke ina viSayoM se sambandhita granthoM ke bAda hI huI hai| phira bhI jaisA ki hama pUrva meM bhI sUcita kara cuke haiM; yaha grantha AgamoM kI antima vAcanA (vi. ni0 saM0980) ke pUrva astitva meM A cukA thaa| prAkRta bhASA meM padyarUpa meM nirmita lokavivecana se sambandhita granthoM meM Aja hamAre sAmane dvIpasAgaraprajJapti aura trilokaprajJapti donoM hI grantha upalabdha haiM, prAkRta lokavibhAga Aja anupalabdha hai| vartamAna meM jahA~ dvIpasAgaraprajJapti zvetAmbara paramparA meM mAnya hai vahIM trilokaprajJapti digambara paramparA meM mAnya hai / trilokaprajJapti meM prakSiptoM kI adhikatA ke kAraNa usake racanAkAla kA pUrNa nizcaya eka vivAdAspada prazna hai, kintu viSayasAmagrI kI vyApakatA Adi ko dekhakara yaha anumAna kiyA jA sakatA hai ki yaha grantha dvIpasAgaraprajJapti ke bAda kabhI racA gayA hai| vaise bhI yadi hama dekheM to trilokaprajJapti kA caturtha adhikAra (adhyAya) dvIpasAgaraprajJapti nAma se hI hai| isa AdhAra para bhI yaha kahA jA sakatA hai ki trilokaprajJapti ke racanAkAra ke samakSa yaha grantha avazya upasthita rahA hai| trilokaprajJapti ke prakSipta aMzoM ko alaga karane ke pazcAt usakA jo svarUpa nirdhArita hotA hai, vaha mUlataH yApanIyoM kA rahA hai| kyoMki yApanIya granthoM kI yaha vizeSatA rahI hai ki ve apane samaya meM upasthita AcAryoM kI vibhinna mAnyatAoM kA nirdeza karate haiM aura aisA nirdeza trilokaprajJapti meM pAyA jAtA hai| yadyapi yaha saba kahanA eka svatantra nibandha kA viSaya hai aura yaha carcA yahA~ adhika prAsaMgika bhI nahIM hai| yahA~ to hama itanA ho batAnA cAhate haiM ki dvIpasAgaraprajJapti apekSAkRta saMkSipta aura usa kAla kI racanA hai jaba Agama sAhitya ko mukhAgrahI rakhA jAtA thA jabaki trilokaprajJapti eka vikasita aura paravartI racanA hai| prastuta kRti meM jinaasthiyoM, jinapratimAoM, jinamaMdiroM aura caityoM Adi ke spaSTa ullekha dekhe jAte haiM isase yaha phalita hotA hai ki yaha grantha jaina paramparA meM sabhI nirmita huA jaba usameM jinapratimAoM aura jinamaMdiroM kA nirmANa honA prArambha ho cukA hogaa| rAjapraznIyasUtra aura dvIpasAgaraprajJapti ke tulanAtmaka vivecana meM hama dekhate haiM ki jahA~ dvIpasAgaraprajJapti meM jinaasthiyoM, jinapratimAoM aura jinamaMdiroM kA vivaraNa mAtra diyA gayA hai, vahIM rAjapraznIyasatra meM saryAbhadeva ke dvArA unake vandana-pUjana Adi karane kA bhI ullekha huA hai| isase aisA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM lagatA hai ki rAjapraznIyasatra kA vaha aMza jisameM jinapratimAoM ke vandanapUjana Adi kA vivaraNa hai, vaha dvIpasAgaraprajJapti se kiMcita paravartI rahA hogaa| sAmAnyatayA hindU paramparA meM madhyaloka ke sandarbha meM sapta dvIpa aura sapta sAgaroM kA vivaraNa upalabdha hotA hai kintu jena paramparA meM madhyaloka kI isa sImitatA kI AlocanA kI gaI hai aura yaha kahA gayA hai ki jo loga madhyaloka ko sapta dvIpa aura sapta sAgaroM taka sImita karate haiM, ve bhrAnta haiN| jaina paramparA ko mAnyatA to yaha hai ki meruparvata aura jambUdvIpa ko lekara valayAkAra meM eka-dUsare ko gherate hue asaMkhyAta dvIpasAgara haiM / jaina paramparA meM jambUdvIpa aura lavaNasamudra ke vivaraNa ke pazcAt dhAtakIkhaNDa, kAlodadhisamudra, puSkaravaradvIpa, puSkaravarasamudra usake pazcAt nalinodaka sAgara, surArasa sAgara, kSIrajala sAgara, ghRtasAgara tathA kSodarasa sAgara Adi ko ghere hue nandIzvara dvIpa batAyA jAtA hai| isase spaSTa hotA hai ki jainoM ne madhyaloka ke dvIpa-samudroM ke vivaraNa meM yadyapi hindU paramparA kI mAnyatA se kucha Age bar3hane kA prayatna kiyA hai tathApi do-cAra dvIpa-sAgaroM kA vivaraNa dene ke pazcAt unheM bhI virAma hI dhAraNa karanA pdd'aa| prastuta prakIrNaka meM madhyaloka ke dvIpa-sAgaroM kA jo vivaraNa ullikhita hai, vaha Adhunika vijJAna kI dRSTi se kitanA saMgata hai aura kitanA paramparAgata mAnyatAoM para AdhArita hai, isakI carcA hamane apane svatantra lekha 'jaina sRSTi zAstra aura Adhunika vijJAna' meM kI hai| yaha lekha surendramuni abhinandana grantha meM prakAzita ho rahA hai| isa dRSTi se tulanAtmaka adhyayana karane kI rUci rakhane vAle pAThaka use vahA~ dekha sakate haiN| dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka kA prArambha mAnuSottara parvata se hI hotA hai| isake prArambha meM grantha nirmANa kI pratijJA athavA maMgala svarUpa kucha bhI nahIM kahA gayA haiM isase aisA pratIta hotA hai ki yaha grantha kisI vistRta grantha kA eka aMza mAtra hai tathA isakA pUrva bhAga saMbhavataH vilupta ho gayA hai / prastuta bhUmikA meM carcita ye sabhI viSaya aise haiM jina para antima rUpa se kucha kahane kA dAvA karanA AgrahapUrNa aura mithyA hogaa| vidvAnoM se apekSA hai ki isa dizA meM apane cintana se hameM lAbhAnti kreN| vArANasI sAgaramala jaina 2 agasta, 1993 sureza sisodiyA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM (dvIpasAgaraprajJapti-prakIrNaka ) Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM [gA. 1-18. mANusottarapavvao] pukkharavaradIvaDDhe parikkhivai mANusottaro selo| pAyArasarisarUvo vibhayaMto mANusa loyaM // 1 // sattarasa ekkavIsAI joyaNasayAiM 1721 so samuvviddho / cattAri ya tIsAiM mUle kosaM 4301 ca ogADho // 2 // dasa bAvIsAiM ahe vitthiNNo hoi joyaNasayAI 1022 / satta ya tevIsAiM 723 vitthiNNo hoi majjhammi // 3 // cattAri ya cauvIse 424 vitthAro hoi uvari selassa / aDDhAijje dIve do vi samudde aNuparIi // 4 // tassuvari mANusanagassa kUDA disi vidisi hoMti solasa u / tesiM nAmAvaliyaM ahakkammaM kittaissAmi // 5 // puvveNa tiNNi kUDA, dakkhiNao tiNNi, tiNNi avareNaM / uttarao tiNi bhave cauddisi mANusanagassa // 6 // veruliya 1 masAre 2 khalu tahassagabbhe 3 ya hoti aMjaNage 4 / aMkAmae 5 ari? 6 rayae 7 taha jAyarUve 8 ya // 7 // navame ya silappavahe 9 tatto phalihe 10 ya lohiyakkhe 11 ya / vairAmae ya kUDe 12, parimANaM tesi vucchAmi // 8 // eesiM kUDANaM usseho paMca joyaNasayAI 500 / paMceva joyaNasae 500 mUlammi u hoti vitthinnA // 9 // 'tinneva joyaNasae pannattari 375 joyaNAI majjhammi / aDDhAijje ya sae 250 siharatale vitthaDA kUDA / / 10 / / 1. veruliya masAre tinni pannattari pra0 mu0 / lekhakapramAdajo'yamazuddho'saGgattazca pAThaH // 2, joyaNasayAI pra0 ha0 mu0 / azuddho'saGgatazcAyaM pAThaH / / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka (1-18 mAnuSottara parvata ) (1) durga ke sadRza AkRti vAlA mAnuSottara parvata puSkaravaradvIpa ke arddha bhAga ko veSTita karatA huA manuSya loka ko (tiryak loka ke anya kSetroM se) vibhAjita karatA hai| (2) vaha mAnuSottara parvata (pathvItala se) eka hajAra sAta sau ikkIsa yojana samAna rUpa se U~cA hai aura mUla meM arthAt pRthvItala se nIce usakI gaharAI cAra sau tIsa yojana aura eka kosa' hai| . (3) adhobhAga meM (usa parvata kA) vistAra eka hajAra bAIsa yojana hai tathA madhya meM (usakA) vistAra sAta sau teIsa (yojana) hai / (4) (usa) parvata kA uparI vistAra cAra (sau) caubIsa (yojana) hai| ___ aDhAI dvIpa meM do samudra (lavaNa samudra aura kAlodadhi) rahe hue haiN| (5) usa mAnuSottara parvata ke Upara (vibhinna) dizA-vidizAoM meM solaha zikhara haiM, unake nAmoM kI sUcI maiM anukrama se prastuta kara rahA huuN| (6-8) mAnuSottara parvata kI pUrva dizA meM tIna, dakSiNa dizA meM tIna, pazcima dizA meM tIna tathA uttara dizA meM tIna-cAroM dizAoM meM ( kula bAraha) zikhara isa prakAra haiM:-1. veDUrya, 2. masAra, 3. haMsagarbha, 4. aMjanaka, 5. aGkamaya, 6. ariSTa, 7. rajata, 8. jAtarUpa, 9. zilaprabha, 10. sphaTika, 11. lohitAkSa aura 12. vavamaya zikhara / (aba) meM unakA parimANa kahatA huuN| (9) ina zikharoM kI U~cAI pA~ca sau yojana hai aura mUla meM (inakA) vistAra bhI pAMca sau yojana hI hai / (10) ye zikhara madhya meM tIna sau pacahattara yojana ( vistAra ) vAle haiM tathA uparI talapara ( inakA ) vistAra DhAI so yojana hai / 1. eka kosa lagabhaga 3 kilomITara ke barAbara hotA hai| 2. yadyapi pUrva gAthA meM 16 zikharoM kA ullekha huA hai kintu isa gAthAtrika meM mAnuSottara parvata ko cAroM dizAoM meM sthita 12 zikharoM ke hI nAma batalAe gae haiN| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNNattipaiNNayaM egaM ceva sahassaM paMcava sayAiM egasIyAI 1581 / mUlammi u kUDANaM saviseso parirao hoi // 11 // egaM ceva sahassaM 'chalasIyaM taha ya hoi sayamegaM 1186 / majjhammi u kUDANaM visesahINo parikkhevo / / 12 // satteva joyaNasayA ekkANauyaM 791 ca joyaNA hoti / siharatale kUDANaM visesahINo parikkhevo / / 13 / / 2Use ya saMsiyA bhadde tatto bhave subhadde y| advai ya savvao rude ANaMde ceva naMde ya // 14 // naMdiseNe amohe ya gothUbhe ya sudaMsaNe / paliovamaTTiIyA nAga-suvannA parivasaMti // 15 // dakSiNapugveNa rayaNakUDA(? DaM) garulassa veNudevassa / sadhvarayaNaM tu puvvuttareNa taM veNudAlissa // 16 // rayaNassa avarapAse tiNNi vi samaicchiUNa kUDAI / kUDaM velabassa 3u vilaMbasuhiyaM sayA hoi / / 17 // savvarayaNassa avareNa tiNNi samaicchiUNa kUDAI / kUDaM pabhaMjaNassA pabhaMjaNaM ADhiyaM hoi / / 18 // [gA0 19-24. naliNodagAiyA sAgarA ] tIsaM ca sayasahassA dasa ya sahassA 3010000 havaMti boddhvyaa| gotitthehiM virahiyaM khettaM ""naliNodagasamudde" / / 19 / / vikkhaMbha parikkhevo so ceva kamAu hoi naliNode / dasa ceva joyaNasae 1000 uvviddho, na vi ya so ucco / / 20 / / 1. culasIyaM haM0 / gaNitakriyAvisaMvAdI azuddho'yaM pAThabhedaH / 2. bAlyA gAmAyA artho na samyagavabudhyate / 3. ulaMbassa suhiyaM pra0 haM0 / azuddho'yaM pAThaH / 4. nalinodakasamudraH puSkarodasamudra ityarthaH / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprApti prakIrNaka (11) ina zikharoM kI paridhi mUla meM eka hajAra pA~ca sau ikyAsI (yojana) se kucha adhika hai| (12) ina zikharoM kI paridhi madhya meM eka hajAra eka sau chiyAso (yojana ) se kucha kama hai| (13) ina zikharoM kI paridhi zikharatala para sAta sau ikkAnaveM yojana se kucha kama hai| (14) kiraNoM se saMsikta ye bhadra zikhara saMsAra meM kalyANakArI hai tathA sarva prayojanoM meM vizAla, Anandakara evaM maMgalakArI haiN| (15) ( ina zikharoM para ) nandiSega, amogha, gostUpa, sudarzana tathA palyopama sthiti vAle nAgakumAradeva aura suparNadeva nivAsa karate haiN| (16) garUDa jAtIya veNudeva kA ratnakUTa dakSiNa-pUrva dizA ke koNa meM tathA veNudAlideva kA sarvaratnakUTa pUrva-uttara dizA ke koNa meM sthita hai| (17) ratnakUTa kI pazcima dizA ke samIpa sthita tInoM kUToM (zikharoM) ko lAMghakara velambadeva kA sadA sukha-yukta velambakUTa hai| (18) sarvaratnakUTa kI pazcima dizA meM (sthita) tInoM kUToM ( zikharoM) ko lA~dhakara prabhaJjanadeva kA pratiSThita prabhaMjanakUTa hai / (19-24 nalinovaka Adi sAgara) (19) nalinodaka samadra meM tIsa lAkha dasa hajAra ( yojana ) gotIrtha se rahita vizeSa kSetra hai ( usake viSaya meM ) jAnanA caahie| (20) nalinodaka samudra meM ( jo ) vistAra aura paridhi hai vaha bhI krama se hai| (vaha samudra ) dasa sau yojana gaharA hai tathA usakI U~cAI nahIM hai| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNNattipaiNNaya egA joyaNakoDI chanvIsA dasa ya joyaNasahassA 12610000 / gotittheNa virahiyaM "surArase sAgare" khettaM / / 21 / / paMceva ya kADIo dasUttarA dasa ya joyaNasahassA 51010000 / gotittheNa virahiyaM "khIrajale sAgare" khettaM // 22 // vIsaM joyaNakoDI chAyAlA dasa ya joyaNasahassA 204610000 / gotittheNa virahiyaM khettaM "ghayasAgare" hoi / / 23 // egAsii koDINaM nauyA dasa ceva joyaNasahassA 819010000 / gotittheNa virahiyaM "khoyarase sAgare" khettaM / / 24 // [ gA0 25 naMdIsaradIvo] tevaDhe koDisayaM caurAsIiM ca sayasahassAI 1638400000 / naMdIsaravaradIve vikkhaMbho cakkavAleNaM // 25 // [gA0 26-47 aMjaNagapavvayA taduvari jiNAyayaNAIca] egAsi eganauyA paMcANauiM bhave shssaaii| tiNNeva joyaNasae 819195300 ogAhittANa aMjaNagA // 26 // . culasIi sahassAI 84000 uvviddhA, te gayA sahassamahe 1000 / dharaNiyale vitthiNNA aNUNage te dasa sahasse 10000 // 27 // jatthicchasi vikkhaMbhaM aMjaNagaNagAo 'oyarittANaM / taM tiguNiyaM tu kAuM aTThAvIsAe vibhayAhi // 28 // nava ceva sahassAiM paMceva ya hoMti joyaNasayAiM 9500 / aMjaNagapavvayANaM mUlammi u hoi vikkhaMbho // 29 // tIsaM ceva sahassA bAyAlIsaM 30042 ca joyaNA UNA / aMjaNagapavvayANaM mUlammi u parirao hoi // 30 / / 1. ovarittANaM pra0 / uvavirittANaM haM0 / uvarivattANaM mu0 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka (21) surArasa sAgara meM eka karor3a chabbIsa (lAkha) dasa hajAra yojana ___ gotIrtha se rahita vizeSa kSetra haiN| (22) kSIra-jala-sAgara (kSIra sAgara) meM pAMca karor3a dasa ( lAkha ) dasa hajAra yojana gotIrtha se rahita vizeSa kSetra haiN| (23) ghRtasAgara meM bIsa karor3a chiyAlIsa (lAkha) dasa hajAra yojana gotIrtha se rahita vizeSa kSetra haiN| (24) kSodarasa sAgara meM ikyAsI karor3a nabbe ( lAkha ) dasa hajAra yojana gotIrtha se rahita vizeSa kSetra haiM / ( 25 nandIzvara dvIpa) (25) cakrAkAra rUpa se nandIzvara dvIpa kA vistAra eka sau tirasaTha karor3a caurAsI lAkha ( yojana ) hai| (26-47 aMjana parvata aura unake Upara . jinadeva ke maMdira ) (26) ( nandIzvara dvIpa meM) ikyAsI ( karor3a ) ikkAnaveM ( lAkha) piccAnave hajAra tIna sau yojana calane para aJjana parvata Ate haiN| (27) ve aMjana parvata caurAsI hajAra ( yojana ) U~ce tathA eka hajAra (yojana) nIce ( bhUmitala meM ) gaye hue haiN| pRthvItala para ve (parvata ) dasa hajAra ( yojana) se adhika vistAra vAle haiN| (28) jise ( aMjana parvatoM kI) caur3AI jAnane kI icchA ho, (vaha) aMjana parvata kI U~cAI (84,000 yojana ) ko tiguNA karake (84,0004 3 = 2,52000 yojana ) ( usameM ) aTThAIsa kA bhAga dekara ( 2, 12000 = 9000 yojana ), use jAna sakatA hai| 28 (29) aMjana parvatoM kA vistAra mUla meM nau hajAra pA~ca sau yojana hI hai| (30) aMjana parvatoM kI paridhi mUla meM tIsa hajAra bayAlIsa yojana se kucha kama hai| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNAttipahANayaM nava ceva sahassAI' cattAri sayA 9400 havaMti u aNUNA / aMjaNagapavvayANaM dharaNiyale hoi vikkhaMbho // 31 // aguNattIsa sahassA satteva sayA havaMti chavvIsA 29726 / aMjaNagapavvayANaM dharaNiyale parirao hoi / / 32 // paMceva sahassAiM do ceva sayA 5200 havaMti u annnnaa| aMjaNagapavyayANaM bahumajjhe hoi vikkhaMbho // 33 // solasa ceva sahassA satteva sayA biuttarA hoti 16702 / aMjaNagapavvayANaM bahumajjhe parirao hoi / / 34 // vikkhaMbheNaMjaNagA siharatale hoti joyaNasahassaM 1000 / tinneva sahassAI bAvaTThasayaM 3162 pariraeNaM / / 35 / / vaDDhaMti egapAse dasa gaMtUrNa paesamegaM tu / vosaM gaMtUNa duve vaDdati ya dosu pAsesu // 36 // bhiMgaMga-ruila-kajjala-aMjaNadhAusarisA virAyati / gagaNatalamaNulihaMtA aMjaNagA pavvayA rammA // 37 // aMjaNagapavvayANaM siharatalesuM2 havaMti patteyaM / arahaMtAyayaNAI sIhanisAINi tuMgAI // 38 // nr-mgr-vihg-vaalgnaannaamnniruuvriysohaaii| savvarayaNAmayAiM anva(? tta)paDikkhomabhUyAI // 39 / / joyaNasayamAyAmA 100, pannAsaM 50 joyaNAI vitthinnaa| pAttari 75 mugviddhA aMjaNagatale jiNAyayaNA // 40 // 1. ssAiM do ceva sayA havaMti pra0 haM0 mu0 / sarvAsu pratiSu vidyamAno'pi gaNitakriyAvisaMvAdIti asAdhurevAyaM pAThaH / cattAri ya hoMti joyaNasayAI / aMjaNagadeg iti lokaprakAze sarga 24 madhye pAThaH patra 292 pR0 2 // 2. talesU hN| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atureszati prakIrNaka (31) aMjana parvatoM kA vistAra pRthvItala para nau hajAra cAra sau (yojana ) ( se bhI ) adhika hai / (32) aMjana parvatoM kI paridhi pRthvItala para unatIsa hajAra sAta sau chabbIsa ( yojana ) hI hai / (33) aMjana parvatoM kA vistAra bilkula madhya meM pAMca hajAra do sau ( yojana ) ( se bhI adhika hai / (34) aMjana parvatoM kI paridhi bilkula madhya meM solaha hajAra sAta sau do ( yojana ) hai / (35) aMjana parvatoM ke zikhara tala kA vistAra eka hajAra yojana tathA paridhi tIna hajAra eka sau bAsaTha ( yojana ) hai | (36) ( aMjana parvata para ) eka dizA meM dasa yojana jAne para eka pradeza bar3hatA hai tathA do dizAoM meM bIsa yojana jAne para do pradeza bar3hate haiM / (37) sundara bhauroM, kAjala aura aMjana dhAtu ke samAna kRSNa varNa vAle ramaNIya aMjana parvata gagana-tala ko chute hue zobhAyamAna haiM / (38) pratyeka aMjana parvata ke zikhara tala para baiThe hue siMha ke AkAra vAle gaganacumbI jinamaMdira haiM / (39) ( vahA~ ) nAnAmaNiyoM se racita manuSyoM, magaroM, vihagoM tathA vyAloM kI AkRtiyA~ zobhAyamAna haiM / ( ve AkRtiyA~ ) sarva ratnamaya, Azcarya utpanna karane vAlI tathA avarNanIya haiM / (40) aMjana parvata ke zikhara tala para sthita ve jinamaMdira sau yojana lambe, pacAsa yojana caur3e tathA pacahattara yojana U~ce haiM / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNaya aMjaNagapavvayANa u sayassahassaM 100000 bhave abaahaae| puvvAiANuputvI pokkharaNIo u cattAri / / 41 // puvveNa hoi naMdA' 1 naMdavaI dakkhiNe disAbhAe 2 / avareNa ya NaMduttara 3 2naMdiseNA u uttarao 4 // 42 // egaM ca sayasahassaM 100000 vitthiNNAo sahassamoviddhA 1000 / nimmaccha-kacchabhAo jalabhariyAo a savvAo / / 43 // pukkharaNINa caudisiM paMcasae 500 joynnaann'baahaae| puvvAiANuputvI cauddisiM hoMti vaNasaMDA / / 44 // pAgAraparikkhittA sohaMte te vaNA ahiyarammA / paMcasae 500 vitthinnA, sayassahassaM 100000 ca AyAmA // 45 // puvveNa asogavaNaM, dakkhiNao hoi sattivannavaNaM / avareNa caMpayavaNaM, cUyavaNaM uttare pAse // 46 // savesiM tu vaNANaM ceiyarukkhA havaMti majjhammi / nANArayaNavicittAhiM parigayA te vi dittIhiM / / 47 // [gA. 48-51. dahimuhapavvayA taduvari jiNAyayaNANi ya] rayaNamuhA u dahimuhA pukkharaNINaM havaMti mjjhmmi| dasa ceva sahassA 10000 vitthareNa, causaTThi 64 mugviddhA // 48 // ekattIsa sahassA chacceva sayA havaMti tevIsA 31623 / udahimuhanagaparikhevo kiMciviseseNa parihINo / / 49 // saMkhadala-vimalanimmaladahighaNa-gokhIra-hArasaMkAsA / gagaNatalamaNulihitA sohaMte dahimuhA rammA / / 50 / / patteyaM patteyaM siharatale hoMti dahimuhanagANaM / arahaMtAyayaNAI sIhanisAINi tuMgANi // 51 // 1. "naMduttarA ya naMdA ANaMdA gNdibddhnnaa|" iti catvAri nAmAni jIvAjIvA bhigame dRzyante patra 357 / lokaprakAze'pyetAnyeva nAmAni vartante, kiJca tatra 'ANaMdA' sthAne 'sunandA' nAmollekho vartate / 2. naMdirasaNA u haM0 / 3. nagadahimuparikkhevo pra0 60 mu0 / lekhakapramAdajo'yaM vikRtaH pAThaH // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka (41-42) aMjana parvatoM ke eka lAkha yojana apAntarAla ko chor3ane ke bAda anukrama se pUrva Adi cAroM dizAoM meM ( ye ) cAra puSkariNiyA~ haiM-(1) pUrva dizA meM nandA, (2) dakSiNa dizA meM nandavatI, (3) pazcima dizA meM nandottarA tathA (4) uttara dizA meM nNdissennaa| (43) ( ina puSkariNiyoM kA ) vistAra eka lAkha ( yojana ) hai tathA ye eka hajAra (yojana ) gaharI haiM aura saba ora se kachuoM dvArA vilepita ( arthAt svaccha ) jala se bharI huI haiN| (44) ( ina ) puSkariNiyoM kI cAroM dizAoM meM pA~ca sau yojana ke apAntarAla ko chor3ane ke bAda anukrama se pUrva Adi cAroM dizAoM meM (cAra) vanakhaNDa haiN| (45) atyadhika ramaNIya ve vana cAroM ora se prAkAra se ghire hone se zobhAyukta haiN| ( ve vana ) pA~ca sau ( yojana ) caur3e tathA eka lAkha (yojana ) lambe haiN| (46) pUrva dizA meM azokavana, dakSiNa dizA meM saptaparNavana, pazcima dizA meM caMpakavana aura uttara dizA meM Amravana hai / (47) sabhI vanoM ke madhya meM caityavRkSa haiM, ve vRkSa nAnAprakAra ke vicitra ratnoM ke prakAza se prakAzita haiN| ( 48-51 dadhimukha parvata aura unake Upara jinadeva ke maMdira ) (48) ( una ) puSkariNiyoM ke madhya meM ratnamaya dadhimukha parvata haiM (jinakA) vistAra dasa hajAra yojana aura U~cAI causaTha (yojana ) hai| (42) dadhimukha parvatoM ko paridhi ikatIsa hajAra chaH sau teIsa (yojana ) hai, usase kama yA adhika nahIM hai| (50) zaMkha samUha kI taraha vizuddha, acche jame hue dahI ke samAna nirmala, gAya ke dudha ko taraha (.ujjavala ) aura mAlA ke samAna (kramabaddha) ( ye ) manorama dadhimukha parvata gaganatala ko chute hue zobhAyamAna haiN| (51) pratyeka dadhimukha parvata ke zikharatala para baiThe hue siMha ke AkAra vAle gaganacumbI jinamaMdira haiM / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNNattipaiNNayaM [gA0 52-57. aMjaNagapanvayANaM pokkhariNIo] jo dakkhiNaaMjaNago tasseva cauddisiM ca boddhavvA / pukkhariNI cattAri vi imehiM nAmehi vineyA / / 52 // puvveNa hoi bhaddA 1, hoi 'subhaddA u dakkhiNe pAse 2 / avareNa hoi kumuyA 3, uttarao puMDarigiNI u 4 // 53 // avareNa aMjaNo jo u hoi tasseva caudisiM hoti / pukkhariNIo, nAmehiM imehiM cattAri vineyA // 54 // pavveNa hoi vijayA 1, dakkhiNao hoi vejayaMtI u 2 / avareNaM tu jayaMtI 3, avarAiya uttare pAse 4 // 55 // jo uttaraaMjaNago tasseva cauddisiM ca boddhavvA / pUkkhariNIo cattAri, imehiM nAmehiM vineyA // 56 // puvveNa naMdiseNA 1, AmohA puNa dakSiNe disAbhAe 2 / avareNaM gotthUbhA 3 sudaMsaNA hoi uttarao 4 / / 57 // [gA0 58-70. raikarapavvayA sakkosANadeva-devoNaM rAyahANIo ya] ekkAsi eganauyA paMcANauiM bhave sahassAI 819195000 / naMdIsaravaradIve ogAhittANa raikaragA // 58 // uccatteNa sahassaM 1000, aDDhAijje sae ya umviddhA 250 / dasa ceva sahassAI 10000 vitthiNNA hoti raikaragA / / 59 / / ekkattIsa sahassA cha cceva sae havaMti tevIse 31623 / raikaragaparikkhevo kiMciviseseNa parihINo / 60 // etto ekka kassa u sayasahassaM 100000 bhave abAhAe / puvvAiANupuvvI cauddisiM rAyahANIo // 61 // jo puvvadakkhiNe raikarago tassa u cauddisi hoti / sakka'ggamahissINaM eyA khalu rAyahANIo / / 62 / / devakuru 1, uttarakurA 2, eyA putveNa dakkhiNeNaM ca / avareNa uttareNa ya naMduttara 3 naMdiseNA 4 ya / / 63 / / 1. jIvAjIvAbhigamopAGgasUtre lokaprakAze ca 'subhaddA' sthAne 'visAlA' nAma dRzyate // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka ( 52-57 aMjanaparvatoM kI puSkariNiyA~ ) (52-53) dakSiNa dizA vAlA jo aMjana parvata hai, usakI cAroM dizAoM meM cAra puSkariNiyA~ haiM / inheM ina nAmoM se jAnanA cAhie(1) pUrva dizA meM bhadrA, (2) dakSiNa dizA meM subhadrA, (3) pazcima dizA meM kumudA aura (4) uttara dizA meM puMDarIkiNI / * ( 54-55 ) pazcima dizA vAlA jo aMjana parvata hai, usako cAroM dizAoM meM bhI cAra puSkariNiyA~ haiM / inheM ina nAmoM se jAnanA cAhie(1) pUrva dizA meM vijayA, (2) dakSiNa dizA meM vaijayantI, (3) pazcima dizA meM jayantI aura (4) uttara dizA meM aparAjitA / 13 (56-57) uttara dizA vAlA jo aMjana parvata hai usakI bhI cAroM dizAoM meM cAra puSkariNiyA~ haiM / inheM ina nAmoM se jAnanA cAhie(1) pUrva dizA meM nandiSeNA, (2) dakSiNa dizA meM amoghA, (3) pazcima dizA meM gostUpA aura (4) uttara dizA meM sudarzanA / ( 58-70. ratikara parvata aura zakra IzAna deva - deviyoM kI rAjadhAniyA~ ) (58) nandIzvara dvIpa meM ikyAsI ( karor3a ) ikkAnaveM (lAkha) piccAnaveM hajAra (yojana ) avagAhanA karane para ratikara parvata haiM / (59) ( ye ) ratikara parvata eka hajAra ( yojana ) U~ce, DhAI sau (yojana ) gahare aura dasa hajAra ( yojana ) vistAra vAle haiM / (60) ratikara parvatoM kI paridhi ikatIsa hajAra chaH sau teIsa ( yojana ) hI hai| usase kama yA adhika nahIM hai / (61) pratyeka ( ratikara parvata ) ke eka lAkha ( yojana ) apAntarAla ko chor3ane ke bAda anukrama se pUrvAdi cAroM dizAoM meM cAra rAjadhAniyA~ haiM / (62-63) pUrva-dakSiNa dizA meM jo ratikara parvata hai usakI cAroM dizAoM - agramahiSiyoM kI ye (cAra) rAjadhAniyA~ haiM - ( 1 ) pUrva dizA meM devakurA, (2) dakSiNa dizA meM uttarakurA, (3) pazcima dizA meM nandottarA tathA (4) uttara dizA meM naMdiseNA / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNaya egaM ca sayasahassaM 100000 vitthiNNAo u ANupuvvIe / taM tiguNaM savisesaM pariraeNaM tu savvAo // 64 / / jo avaradakkhiNe raikaro u tasseva caudisi hoti / sakka'ggamahissINaM eyA khalu rAyahANIo // 65 // bhUyA 1 bhUyavaDisA 2, eyA pugveNa dakkhiNeNa bhave / avareNa uttareNa ya maNoramA 3 aggimAlIyA 4 // 66 // avaruttararaikarage ca uddisi hoti tassa eyaao| IsANaaggamahisINa tAo khala raayhaanniio|| 67 / / somaNasA 1 ya susImA 2, eyA pUveNa dakkhiNeNa bhave / avareNa uttareNa ya sudaMsaNA 3 ceva'mohA 4 ya // 68 // puvvuttararaikarage tasmeva cauddisi bhave eyaa| IsANa'ggama hasINa sAlapariveDhiyataNao / / 69 // rayaNappahA 1 ya rayaNA 2, [eyA] puvveNa dakkhiNeNa bhave / savvarayaNA 3 rayaNasaMcayA 4 ya avaruttare pAse // 70 // [gA0 71. kuDaladIvo] do koDisahassAI cha cceSa sayAI ekkviisaaii| coyAlasayasahassA 26214400000 vikkhaMbho koMDalavarassa / / 71 / / [ gA0 72-75. kuMDalapavao ] koMDalavarassa majjhe Naguttamo hoi kuMDalo selo| pAgArasarisarUvo vibhayaMto koMDalaM dIvaM / / 72 // bAyAlIsa sahasse 42. 00 uvviddho kuDalo havai selo / egaM ceva sahassaM 1000 dharaNiyalamahe samogADho / / 73 // dasa ceva joyaNasae bAvIsaM 1022 vitthaDo ya mUlammi / satteva joya gasae tevIse 723 vitthaDo majjhe // 4 // cattAri joyaNasae cauvIse 424 vitthaDo u sihrtle| eyassuvari kUDe ahakkama kittaissAmi / / 75 / / 1. vikkhaMbho cakkavAleNa pra0 haM0 mu0 / lekhakabhrAntijo'yaM pAThaH // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka (64) krama se ( ye cAroM rAjadhAniyA~ ) eka lAkha ( yojana) vistAra vAlI haiM tathA inakI sampUrNa paridhi usase tIna guNA adhika hai| (65-66) pazcima-dakSiNa dizA meM jo ratikara parvata hai usakI cAroM dizAoM meM zakra-agramahiSiyoM kI ye (cAra) cAra rAjadhAniyA~ haiM--(1) pUrva dizA meM bhUtA, (2) dakSiNa dizA meM bhUtAvataMsA, (3) pazcima dizA meM manoramA tathA (4) uttara dizA meM agnimAlI / (67-68) pazcima-uttara dizA meM ( jo) ratikara parvata hai usakI cAroM dizAoM meM IzAna-agramahiSiyoM kI ye ( cAra ) rAjadhAniyA~ haiM(1) pUrva dizA meM saumanasA, (2) dakSiNa dizA meM susImA, (3) pazcima dizA meM sudarzanA tathA (4) uttara dizA meM amoghA / (69-70) pUrva-uttara dizA meM (jo) ratikara parvata hai usakI cAroM dizAoM meM patale zAla vRkSoM se pariveSTita IzAna-agramahiSiyoM ko ye ( cAra ) rAjadhAniyA~ haiM-(1) pUrva dizA meM ratnaprabhA, (2) dakSiNa dizA meM ratnA, (3) pazcima dizA meM sarvaratnA tathA (4) uttara dizA meM ratnasaMcayA / (71. kuNDala dvIpa) (71) kuNDala dvIpa kA vistAra do hajAra cha: sau ikkIsa karor3a cavAlIsa lAkha yojana hai| (72-75. kuNDala parvata) (72) kuNDala dvIpa ke madhya meM kuNDala parvata nAmaka uttama parvata hai / prAkAra ke samAna AkAra vAlA yaha parvata kuNDala dvIpa ko ( anya dvIpoM se ) vibhAjita karatA hai| (73) kuNDala parvata bayAlIsa hajAra ( yojana ) U~cA tathA nIce bhUmi tala meM samAna rUpa se eka hajAra ( yojana) gaharA hai| (74) ( kuNDala parvata ) adho bhAga meM dasa sau bAvIsa yojana vistAra vAlA tathA madhya bhAga meM sAta sau tevIsa yojana vistAra vAlA hai| (75) ( kuNDala parvata ) zikhara-tala para cAra sau caubIsa yojana vistAra vAlA hai / aba maiM isake Upara ( sthita ) zikharoM ( ke viSaya ) meM anukrama se kahatA huuN| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM [ gA0 76--83. kuMDalapavaori solasa kUDA] puvveNa hoMti kUDA cattAri u, dakkhiNe vi cattAri / avareNa vi cattAri u, uttarao hoti cattAri // 76 // vairapabha 1 vairasAre 2 kaNage 3 kaNaguttame 4 i ya / rattappabhe 5 rattadhAU 6 suppabhe 7 ya mahappabhe 8 / / 77 // maNippabhe 9 ya maNihiye 10 ruyage 11 egavaMDisae 12 / phalihe 13 ya mahAphalihe 14 himavaM 15 maMdire 16 i ya / / 78 / / eesi kUDANaM usseho paMca joyaNasayAI 500 / paMceva joyaNasae 500 mUlammi u vitthaDA kUDA / / 79 // tinneva joyaNasae pannattari 375 joyaNAI majjhammi / aDDhAijje ya sae 250 siharatale vitthaDA kUDA // 80 // emaM ceva sahassaM paMceva sayAI 'ekkasIyAI 1581 / mUlammi u kUDANaM savisemo parirao hoi // 81 // egaM ceva sahassaM chalasIyaM ceva hoi sayamegaM 1186 / majjhammi u kUDANaM visesahINo parikkhevo / / 82 // satteva joyaNasae ekkANauyaM 791 ca joyaNA hoti / siharatale kUDANaM visesahINo parikkhevo // 83 // [gA0 84-86. kuMDalapavvayakUDesu solasa nAgakumArA] paliovamaTTiIyA nAgakumArA vasaMti eesu / tesi nAmAvaliyaM ahakammaM kittaissAmi // 84 // .. tisIse 1 paMcasIse 2 ya sattamIse 3 mahAbhuje 4 / paumuttare 5 paumaseNe 6 mahApaume 7 ca vAsugI 8 // 85 / / thirahiyaya 9 mauyahiyae 10 sirivacche 11 sosthie 12 i ya / sudaranAge 13 visAlakkhe 14 paMDuraMge 15 paMDukesI 16 ya / / 86 // 1. ekavIsAI haM0 / gaNitakriyAvisaMvAdI lekhaka pramAdajo'yaM pAThabhedaH // 2. rA havaMti haM0 / / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka (76-83. kuNDala parvata ke Upara solaha zikhara ) (76-78) ( kuNDala parvata ke Upara ) cAra zikhara pUrva dizA meM, cAra dakSiNa dizA meM, cAra pazcima dizA meM, tathA cAra hI zikhara uttara dizA meM haiN| unake nAma isa prakAra haiM-(1) vajraprabha, (2) vajrasAra, (3) kanaka, (4) kanakottama, (5) raktaprabha, (6) raktadhAtu, (7) suprabha, (8) mahAprabha, (9) maNiprabha, (10) maNihita, (11) rucaka, (12) ekavataMsaka, (13) sphaTika, (14) mahAsphaTika, (15) himavat aura (16) mNdir| (79) ina zikharoM kI U~cAI pA~ca sau yojana hai tathA adho bhAga meM pAMca sau yojana hI inakA vistAra hai / (80) (ye) zikhara madhya meM tIna sau pacahattara yojana tathA zikhara-tala para DhAI sau (yojana) vistAra vAle haiN| (81) (ina) zikharoM kI paridhi adhobhAga meM eka hajAra pA~ca sau ikyAsI (yojana) se kucha adhika hai| (82) (ina) zikharoM kI paridhi madhya bhAga meM eka hajAra eka sau chiyAsI (yojana) se kucha kama hai| (83) (ina) zikharoM kI paridhi zikhara-tala para sAta sau ikyAnaveM (yojana) se kucha kama hai| (84-86. kuNDala parvata ke zikharoM para solaha nAgakumAradeva) (84-86) ina zikharoM para palyopama sthiti vAle (solaha) nAgakumAra deva rahate haiM, maiM unakI nAmAvalI ko anukrama se kahatA hU~-(1) trizIrSa, (2) paMcazIrSa, (3) saptazIrSa, (4) mahAbhuja, (5) padmottara, (6) padamasena, (7) mahApadma, (8) vAsuki, (9) sthirahRdaya, (10) mRduhRdaya, (11) zrIvatsa, (12) svastika, (13) sundaranAga, (14) vizAlakSa, (15) pANDuraMga aura (16) paannddukeshii| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM [gA0 87-97. kuMDalavarabhaMtare sohammIsANalogapAlANaM rAyahANIo] kuDalanagassa ( ? kuDalavarassa ) abhitarapAse hoMti raayhaanniio| solasa uttarapAse solasa' puNa dakkhiNe pAse // 87! / jA uttareNa solasa tAo IsANalogapAlANaM / sakkassa logapAlANa dakkhiNe solasa havaMti // 88 // majhe hoi cauNhaM vesamaNapabho naguttamo selo| raikaragapavvayasamo ussehuvveha-vikkhaMbho // 89 // tassa ya naguttamassa u cauddisiM hoMti raayhaanniio| jaMbaddovasamAo vikkhaMbhA-''yAmauttAo // 90 / pugveNa ayalabhaddA 1 masakkasArA ya hoi dAhiNao 2 / avareNaM tu kuberA 3 dhaNappabhA uttare pAse 4 / / 91 // eeNeva kameNaM varuNassa yahoMti avarapAsammi / varuNappabhaselassa vi cauhisiM rAyahANIo / / 92 // pugveNa hoi varuNA 1 varuNapabhA dakkhiNe disAbhAe 2 / avareNa hoi kumuyA 3 uttarao puMDarigiNI 4 ya / / 93 / / eeNeva kameNaM somassa vi hoMti avarapAsammi / somappabhaselassa vi cauddisiM rAyahANIo // 94 // puveNa hoi somA 1 somapabhA dakSiNe disAbhAe 2 / sivapAgArA avareNa 3 hoi paliNA ya uttarao 4 // 95 // eNaNeSa kameNaM [ca] aMtagassAvi hoi avareNaM / jamavattippabhaselassa cauddisiM rAyahANIo // 96 / / pugveNaM tu visAlA 1 aIvisAlA u dAhiNe pAse 2 / : seyapabhA avareNaM 3 amayA puNa uttare pAse 4 / / 97 // 1. solasa dakkhiNapAse, solasa puNa uttare pAse / iti lokaprakAze sarga 24. 'patra 299 pR0 1 / 2, alayabhaddA haM0 / 3. sehupamA pra0 haM0 / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka ( 87-97. kuNDala parvata ke bhItara saudharma IzAna lokapAloM kI rAjadhAniyA~) (87) kuNDala parvata kI abhyantarapArzva meM arthAt andara kI ora solaha rAjadhAniyA~ uttara dizA meM aura solaha dakSiNa dizA meM hai| (88) uttara dizA meM jo solaha (rAjadhAniyAM) haiM ve IzAna lokapAloM kI haiM tathA dakSiNa dizA meM jo solaha (rAjadhAniyAM) haiM ve zakra lokapAloM kI haiN| (89) ( kuNDala parvata ke ) madhya bhAga meM vaizramaNaprabha parvata nAmaka uttama parvata hai| ( yaha parvata ) ratikara parvata ke samAna hI gaharA, U~cA aura vistAra vAlA hai| (90-91) usa parvata kI cAroM dizAoM meM jambUdvIpa ke samAna kathita lambAI-caur3AI vAlI ( ye cAra ) rAjadhAniyA~ haiM-(1) pUrva dizA meM acalabhadrA, (2) dakSiNa dizA meM masaksAra, (3) pazcima dizA meM kuberA aura(4) uttara dizA meM dhanaprabhA / (92-93) isI krama se pazcima dizA meM sthita varuNadeva ko (ye cAra) rAja dhAniyAM haiM--(1) pUrva dizA meM varuNA, (2) dakSiNa dizA meM varuNaprabhA, (3) pazcima dizA meM kumudA aura (4) uttara dizA meM punnddriikinnii| (94-95) isI krama se pazcima dizA meM sthita somaprabha parvata kI cAroM dizAoM meM somadeva kI (ye cAra) rAjadhAniyAM haiM-(1) pUrva dizA meM somA, (2) dakSiNa dizA meM somaprabhA, (3) pazcima dizA meM zivaprAkArA aura (4) uttara dizA meM nlinaa| (96-97) isI krama se pazcima dizA meM sthita yabhavRttiprabha parvata ko cAroM dizAoM meM aMtagadeva kI (ye cAra) rAjadhAniyA~ haiM-(1) pUrva dizA meM vizAlA, (2) dakSiNa dizA meM ativizAlA, (3) pazcima dizA meM zvetaprabhA aura (4) uttara dizA meM amRtaa| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM [gA0 98-101. kuDalavarambhatare sakkosANa'gamahisINaM rAyahANIo] sakkassa devaranno jAo u havaMti aggmhisiio| tAsi pi ya patteyaM aTeva ya rAyahANIo // 98 // jannAmA devIo tannAmA hoMti raayhaanniio| sakkassa devaranno tAo u havaMti dakkhiNao // 99 // IsANadevarano jAo u havaMti aggmhisiio| tAsi pi ya patteyaM aTreva ya rAyahANIo // 100 / / jannAmA devIo tannAmA hoti raayhaanniio| IsANadevaranno tAsiM tu havaMti uttarao // 101 // [gA0 102-109. kuDalavarabAhiM tAyattIsagANaM tavaggamahisINaM ca rAyahANIo] kuMDalavarassa bAhiM chasu ceva havaMti sayasahassesu 600000 / tettIsaM 33 raikaragA u pavvayA tattha rammA u / / 102 / / sakassa devaranno tAyattIsA havaMti je devaa| uppAyapavvayA khalu patteyaM tesi boddhavvA / / 103 // etto eka kassa u cauddisi hoti raayhaanniio| jaMbuddIvasamAo vikkhaMbhA''yAmauttAo' / / 104 // paThamA u sayasahassA, biiyA tisu ceva sayasahassesu / puvvAiANupuvvI tAsiM nAmAI kitte hN|| 105 // vijayA 1 ya vejayaMtI 2 jayaMti 3 avarAiyA 4 ya boddhavvA / tatto ya naliNanAmA 5 naliNagummA 6 ya paumA 7 ya / / 106 / / tatto ya mahApaumA 8 aTeva ya hoti raayhaanniio| cakajjhayA 1 ya saccA 2 savvA 3 vayarajjhayA 4 ceva // 107 // 1. degyAmao tAo pra0 mu0| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprazapti prakIrNaka ( 98-101 kuNDalavara parvata ke bhItara zaka IzAna agna mahiSiyoM kI rAjadhAniyA~) (98) zakra devarAja kI jo agramahiSiyA~ haiM unakI bhI pratyeka kI ATha ATha rAjadhAniyAM haiN| (99) dakSiNa dizA kI ora ( jo ) zakra devarAja hai unakI jisa nAma vAlI deviyA~ haiM usI nAma vAlI ( unakI ) rAjadhAniyAM haiN| (100.101) uttara dizA kI ora jo IzAna devarAja haiM unakI ATha agramahiSiyA~ haiM, unakI pratyeka kI uso nAma vAlI ATha rAjadhAniyA~ haiN| (102-109 kuMDalavara parvata ke bAhara trAstrizakoM aura unako agramahiSiyoM ko rAjadhAniyA~) (102) kuMDalavara parvata ke bAhara chaH lAkha ( yojana) (jAne para ) taiMtIsa ramaNIya ratikara parvata haiN| (103) ina ratikara parvatoM ko zaka devarAja ke jo taiMtIsa deva haiM, unake pratyeka ke utpAda parvata' ke rUpa meM jAnanA caahie| (104) ina utpAda parvatoM kI cAroM dizAoM meM pratyeka deva kI jambUdvIpa ke samAna lambAI-caur3AI vAlI rAjadhAniyA~ kahI gaI haiN| (105-107) prathama, dvitIya, tRtIya aura anya rAjaghAniyA~ bhI eka-eka lAkha yojana kI haiM / pUrvAdi dizAoM ke anukrama se maiM unake nAma kahatA hai-(1) vijayA, (2) vaijayantI, (3) jayantI, (4) aparAjitA, (5) nalinanAmA, (6) nalinagulmA, (7) padmA aura (8) mhaapdmaa| cakradhvajA, satyA, sarvA aura vajradhvajA Adi ( taiMtIsa agramahiSiyA~ devarAja zakra kI haiN)| 1. aise parvata jahA~ Akara kaI vyantara-jAtIya deva-deviyA~ krir3A ke lie vicitra prakAra ke zarIra banAte haiM, utpAda parvata kahalAte haiM / Jaih Education International Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM sakkassa devaraNNo tAyattIsANa aggamahisINaM / tAsiM khalu patteyaM aTeva ya rAyahANIo // 108 // jannAmA se devI tannAmA tAsi raayhaanniio| IsANadevaranno tAyattIsANa uttarao // 109 // [ gA0 110. kuDalasamuddo] bAvannA bAyAlA chalasII dasa ya joyaNasahassA 52428610000 / gotittheNa virahiaM khettaM khalu kuMDalasamudde / / 110 / / [gA0 111. ruyagadIvo] dasakoDisahassAiM cattAri sayAiM paMcasIyAI / chAvattariM ca lakkhA 104857600000 vikkhaMbho ruyagadIvassa // 111 / / [gA0 112-116. ruyaganago] ruyagavarassa ya majjhe Naguttamo hoi pavvao ruygo| pAgArasarisarUvo ruyagaM dIvaM vibhayamANo // 112 / / ruyagassa u usseho caurAsII bhave sahassAI 84000 / egaM ceva sahassaM 1000 dharaNiyalamahe samogADho // 113 // dasa ceva sahassA khalu bAvIsaM 10022 joyaNAI boddhanvA / mUlammi u vikkhaMbho sAhIo ruyagaselassa / / 114 // satteva sahassA khalu bAvIsaM joyaNAI boddhavvA / majjhammi ya vikkhaMbho ruyagassa u pavvayassa bhave / / 115 / / cattAri sahassAI cauvIsaM 4024 joyaNA ya boddhavvA / siharatale vikkhaMbho ruyagassa u padhvayassa bhave // 116 / / [gA0 117-126. ruyaganage kUDA] siharatalammi u ruyagassa hoMti kUDA cauddisi tattha / puvvAiANupuvvI tesiM nAmAI kitte haiM / / 117 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka (108) zaka devarAja aura unakI taiMtIsoM agramahiSiyoM kI pratyeka kI ATha-ATha rAjadhAniyA~ haiN| (109) uttara dizA kI ora ( jo) taiMtosa IzAna devarAja haiM unakI jisa nAma vAlI deviyA~ haiM unakI usI nAma vAlI rAjadhAniyA~ haiM / ( 110. kuNDala samudra ) (110) kuNDala samudra meM bAvana ( araba ) bayAlIsa ( karor3a ) chiyAsI ( lAkha ) dasa hajAra ( yojana ) kSetra gotIrtha se rahita haiM / (111. rucaka dvIpa) (111) rucaka dvIpa kA vistAra dasa hajAra cAra sau piccAsI karor3a _ chihattara lAkha ( yojana) hai| (112-116 rucaka pavaMta) (112) rucaka dvIpa ke madhya meM rucaka nAmaka uttama parvata hai| prAkAra ke samAna ( yaha parvata) rucaka dvIpa ko vibhAjita karatA hai / (113) rucaka parvata kI U~cAI caurAsI hajAra ( yojana ) hai tathA nIce bhUmi tala meM ( yaha parvata ) eka hajAra ( yojana ) samAna rUpa se gaharA hai| (114) rucaka parvata kA vistAra adho bhAga meM dasa hajAra bAvIsa yojana se kucha adhika jAnanA caahie| (115) rucaka parvata kA vistAra madhya meM sAta hajAra bAvIsa yojana ho hai, aisA jAnanA caahie| (116) rucaka parvata kA vistAra zikharatala para cAra hajAra caubIsa yojana hai, aisA jAnanA caahie| ( 117-126. rucaka parvata para zikhara ) (117) usa rucaka parvata ke zikhara-tala para cAroM dizAoM meM zikhara haiN| pUrva Adi dizAoM ke anukrama se maiM unake nAmoM ko kahatA huuN| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dIvasAgarapaNNattapaiNayaM puveNa aTTha kUDA, dakkhiNao aTTha, aTTha avareNaM / uttarao aTU bhave cauddisi hoMti ruyagassa / / 118 // kaNage 1 kaMcaNage 2 tavaNa 3 disAsovatthie 4 ariTTe 5 ya / caMdaNa 6 aMjaNamUle 7 vaire 8 puNa aTThame bhaNie / / 119 / / nANArayaNavicittA ujjovaMtA huyAsaNasihA va / ee aTTha vi kUDA havaMti puvveNa ruyagassa / / 120 / / phalihe 1 rayaNe 2 bhavaNe 3 paume 4 naline 5 sasI 6 ya nAyavve / vesamaNe 7 verulie 8 ruyagassa havaMti dakkhiNao / / 121 // nANArayaNavicittA aNovamA 'dhaMtarUvasaMkAsA / ee aTTha vi kUDA ruyagassa havaMti dakkhiNao // 122 // amohe 1 suppabuddhe ya 2 himavaM 3 maMdire 4 i ya / ge 5 ruyaguttare 6 caMde 7 aTThame ya sudaMsaNe 8 / / 123 / / nANArayaNavicittA aNovamA ghaMtarUvasaMkAsA / ee aTUvi kUDA ruyagassa vi hoMti pacchimao // 124 // vijae 1 ya vejayaMte 2 jayaMta 3 aparAie 4 ya boddhave / kuMDala 5 ruyage 6 rayaNuccae 7 ya taha savvarayaNe 8 ya / / 125 / / nANArayaNavicittA ujjorvetA huyAsaNasihA va / ee aTTha vi kUDA ruyagassa havaMti uttarao / / 126 / / [ gA0 127 - 142. disAkumArIo tadvANANi ya ] palio maIyA eesu khalu havaMti kUDe / puveNa ANupubbI disAkumArINa te huti // 127 // naMduttarA 1 ya naMdA 2 ANaMdA 3 taha ya naMdiseNA 4 ya / vijayA 5 ya vejayaMtI 6 jayaMti 7 avarAiyA 8 caiva // 128 // eyA puratthameNaM ruyagammi u aTU hoMti devIo | puvveNa je u kUDA aTTha vi ruyage tahiM eyA // 129 // 1. vannakhvasaMkAsA haM0 / 2. vannarUvasaMkAsA haM0 / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka (118-120) pUrva dizA meM ATha, dakSiNa dizA meM ATha, pazcima dizA meM ATha aura uttara dizA meM bhI ATha zikhara haiM / ( isa prakAra ) rucaka parvata kI cAroM dizAoM meM (kula battIsa ) ( zikhara ) haiN| unake nAma isa prakAra haiM-(1) kanaka, (2) kAJcana, (3) tapana, (4) dizAsvastika, (5) ariSTa, (6) caMdana, (7) aJjanamUla aura (8) vj| agni jvAlA ke samAna nAnA ratnoM se vicitra prakAza karane vAle ye AThoM hI zikhara rucaka parvata kI pUrva dizA meM haiN| (121-122) (1) sphaTika, (2) ratna, (3) bhavana, (4) padma, (5) nalina, (6) zazi, (7) vezramaNa aura (8) veDrya-ye ATha zikhara rucaka parvata kI dakSiNa dizA meM haiM, (aisA ) jAnanA caahie| agni meM tapI huI anupama mUrti ke samAna nAnA ratnoM se vicitrita ye AThoM hI zikhara rucaka parvata kI dakSiNa dizA kI ora haiN| (123-124) (1) amoha, (2) suprabuddha, (3) himavat, (4) maMdira, (5) rucaka, (6) rucakottara, (7) candra aura (8) sudarzana / agni meM tapI huI anupama mUrti ke samAna nAnA ratnoM se vicitrita ye AThoM hI zikhara rucaka parvata kI pazcima dizA kI ora haiN| (125-126) (1) vijaya, (2) vaijayanta, (3) jayaMta, (4) aparAjita, (5) kuMDala, (6) rucaka, (7) ratnoccaya aura usI taraha (8) sarvaratna (zikhara ) jAnanA caahie| agni jvAlA kI taraha nAnA ratnoM se vicitra prakAza karane vAle ye AThoM hI zikhara rucaka parvata kI uttara dizA kI ora haiN| (127-142. vizAkumAriyA~ aura unake sthAna) (127) ina zikharoM para ( jitane ) palyopama sthiti devoM kI hai, pUrva (Adi) dizAoM ke anukrama se vahI sthiti dizAkumAriyoM kI hai| (124-129) (1) nandottarA, (2) nandA, (3) AnandA, (4) naMdiSeNA, (5) vijayA, (6) vaijayantI, (7) jayantI aura usI prakAra (8) apraajitaa| ye ATha deviyA~ rucaka parvata para pUrva dizA meM haiN| rucaka parvata para pUrva dizA meM jo ATha zikhara haiM unhIM para ye deviyAM ( rahatI ) haiN| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaSNattipaiNNayaM lacchimaI 1 sesamaI 2 cittaguttA 3 vasudharA 4 / samAhArA 5 suppadinnA 6 suppabuddhA 7 jasodharA 8 // 130 // eyAo dakkhiNeNaM havaMti aTTha vi disaakumaariio| je dakkhiNeNa kUDA aTTha vi ruyage tahiM eyA // 131 // ilAdevI 1 surAdevI 2 puhaI 3 paumAvaI 4 ya vinneyaa| eganAsA 5 NavamiyA 6 sIyA 7 bhaddA 8 ya aTumiyA // 132 / / eyAo pacchimadisAsamAsiyA aTTa disaakumaariio|| avareNa je u kUDA aTTa vi ruyage tahiM eyA // 133 / / alaMbasA 1 mIsakesI 2 pRDaragiNI 3 vAruNI / AsA 5 saggappabhA 6 ceva siri 7 hirI 8 ceva uttarao // 134 // eyA disAkumArI kahiyA svvnnnnu-svvdrisiihiN| je uttareNa kUDA aTTha vi ruyage tahiM eyA // 135 / / joaNasAhassIyA 1000 ruyagavare pavvayammi cattAri / puvAiANupuvvI dIvAhivaINa AvAsA // 136 / / puvveNa u veruliyaM 1 maNikUDaM pacchime disAbhAge 2 / ruyagaM puNa dakkhiNao 3 ruyaguttaramuttare pAse 4 // 137 / / joyaNasahassiyA 1000 NaM ee kUDA havaMti cattAri / puvvAiANuputvI te hoMti disAkumArINaM // 138 // pugveNa ya veruliyaM 1 maNikUDaM pacchime disAbhAge 2 / ruyagaM puNa dakkhiNao 3 ruyaguttaramuttare pAse 4 / / 139 // 2surUvA 1 rUvAvaI 2 rUvakatA 3 rUvappabhA 4 / puThvAiANuppuvI cauddisi tesU kaDesu // 140 // 1. jaMbUdvIpaprajJapti-patra 391 pR0 1. Avazyaka sUtraharibhadravRtti patra 122 pR0 2. prabhRtisthAneSu hAsA savvappabhA ceva iti pATho bhUmnA dRzyate, tathApi AvazyakavRtti pratyantareSu 'hAsA' sthAne 'AsA' ityapi pATha upalabhyate / api ca lipibhedAt 'savappabhA' sthAne 'saccappabhA' ityapi pATha AdarzAntare dRzyate / 2. ruyA ruyaMsA surUvA rUvAvaI rUvakaMtA ruvappamA pra0 haM. mu0| atra pAThe nAmacatuSkasthAne nAmaSaTkaM jAyate / 'rUyaMsiA' sthAne 'ruyaMsA' 'rUvA siA' prabhRtInyapi nAmAni pratyantareSu granthAntareSu ca prApyante // jambUdvIpaprajJaptyAdau rUyA rUyaMsiA surUyA rUyagAvaI iti / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka 27 (130-131) (1) lakSmIvatI, (2) zeSavatI, (3) citraguptA, (4) vasundharA, (5) samAhArA, (6) supratijJA, (7) suprabuddhA aura (8) yazodharA / ye AThoM hI dizAkumAriyA~ dakSiNa dizA meM haiM / rucaka parvata para dakSiNa dizA meM jo ATha zikhara haiM una para ye deviyA~ (rahatI ) haiM / (132-133) (1) ilAdevI, (2) surAdevI, (3) pRthivI, (5) ekanAsA, (6) navamikA, (7) zItA aura AThoM dizAkumAriyA~ pazcima dizA meM Azraya prApta kiye hue haiN| rucaka parvata para pazcima dizA meM jo ATha zikhara haiM una para ye afari ( rahatI ) haiM / (4) padmAvatI, (8) bhadrA / ye (134- 135) (1) alambuSA, (2) mizrakezI, (3) puNDarakiNI, (4) vAruNI, (5) AzA, (6) svarga prabhA, (7) zrI aura (8) hrI / ye AThoM dizAkumAriyA~ sarvajJa sarvadarziyoM ke dvArA uttara dizA meM kahI gaI haiM / rucaka parvata para uttara dizA meM jo ATha zikhara haiM una para ye deviyA~ ( rahato ) haiM / (136-137) rucaka parvata para eka hajAra yojana ( Age jAne para ) dvIpakumAra adhipati devoM ke pUrva Adi dizAoM ke anukrama se cAra AvAsa haiM - ( 1 ) pUrva dizA meM veDUrya, (2) pazcima dizA meM maNikUTa, (3) dakSiNa dizA meM rucaka tathA (4) uttara dizA meM rucakottara / (138) ( rucaka parvata para ) eka hajAra yojana ( jAne para ) ye jo cAra zikhara ( dvIpakumAra devoM ke ) haiM ve ( cAroM zikhara ) pUrva Adi dizAoM ke anukrama se dizAkumAriyoM ke bhI haiM / (139-140) (1) pUrva dizA meM veDUrya, (2) pazcima dizA meM maNikUTa, (3) dakSiNa dizA meM rucaka tathA ( 4 ) uttara dizA meM rucakottara ( zikhara haiM ) / cAroM dizAoM meM ( sthita ) una zikharoM para pUrva Adi dizAoM ke anukrama se ye cAra dizAkumAriyA~ rahatI haiM(1) surUpA, (2) rUpavatI, (3) rUpakAntA aura ( 4 ) rUpaprabhA / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNattipaiNNaya paliovamaM divaDDhaM ThiI u eyAsi hoi savvAsi / ekkekkamapariyAyaM hoI aTThaha kUDANaM // 141 / / puvveNa sosthikUDaM 1 avareNa ya naMdaNaM bhave kUDaM 2 / dakkhiNao logahiyaM 3 uttarao savvabhUyahiyaM 4 // 142 / / [gA. 143-148. disAgaiMdA] joyaNasAhassIyA 1000 ee kaDA havaMti cattAri / puvvAiANupuvI 'disAgaiMdANa te hoMti // 143 // 2paumuttara 1 nIlavaMte 2 suhatthI 3 aMjaNagirI 4 / ee disAgaiMdA divaDDhapaliovamaThitIA // 144 // pugveNa hoi vimalaM 1 sayaMpahaM dakSiNe disAbhAe 2 / avare puNa pacchimao (?) 3 NiccujjoyaM ca uttarao 4 // 14 / / joyaNasAhassIyA 1000 ee kUDA havaMti cattAri / puvAiANuputvI vijjukumAroNa te hoMti // 146 // atra yadyapi sarvAsvapi pratiSu disAkumArINa te hoMti iti pATho vartate / kintu nAyaM pAThaH saGgataH / abhidhAnarAjendra'pi disAgaiMdazabde udbhate'smin pAThe disAgaiMdANa ityeva pATho niSTaGkito dRzyate / api ca dizAkumArIkUTAni upari 138-39-40 gAthAsu gatAnIti / "puvvAvarabhAesaM sIdodaNadIe bhaddasAlavaNe / siddhikayaMjaNaselA NAmeNaM diggaiMdi tti // 2103 // .... sIdANadIe tato uttaratIrammi dakkhiNe tIre / puvodidakamajuttA paumottaraNIladiggaiMdAo / / 2134 / / Navari viseso ekko somo NAmeNa ceTThade tesuM / sohammidassa tahA vAhaNadeo jamo NAma / / 2135 // tiloyapaNNattI mahAdhikAra patra 416 / "sItAyA uttare tIre kUTaM padmottaraM matam / dakSiNe nIlavatkUTaM purastAnmeruparvatAt // 158 // sItodApUrvatIrasthaM svastikaM kUTamiSyate / nAmnAanagiriH pazcAnmerodakSiNatazca te // 159 // " lokavibhAga vibhAga 1 patra 19 / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka (141) ina sabakI sthiti Der3ha palyopama hai aura ina AThoM hI zikharoM kA paraspara meM koI bheda nahIM hai| (142) (1) pUrva dizA meM svAtikUTa, (2) pazcima dizA meM naMdanakUTa, (3) dakSiNa dizA meM lokahita tathA (4) uttara dizA meM sarvabhUtahita (zikhara haiN)| (143-148. digrahasti zikhara ) (143-144) pUrvAdi dizAoM ke anukrama se digrahasti devoM ke eka hajAra yojana vAle ye cAra zikhara haiM-(1) padmottara, (2) nIlavaMta, (3) suhasti aura (4) aMjanagirI / ye digahasti deva Der3ha palyopama sthiti vAle haiN| (145-146) pUrvAdi dizAoM ke anukrama se vidyut kumArI deviyoM ke eka hajAra yojana vAle ye cAra zikhara haiM-(1) pUrva dizA meM vimala, (2) dakSiNa dizA meM svayaMprabha, (3) pazcima dizA meM nityAloka' tathA (4) uttara dizA meM nityodyota / 1. prastuti kRti meM pazcima dizA ke zikhara kA nAma spaSTataH ullikhita nahIM hai kintu tiloyapaNNatti (mahAdhikAra 5 gAthA 160) meM isa zikhara kA nAma nityAloka (NiccAloyaM) batalAyA gayA hai| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNNattipaiNNayaM cittA 1 ya cittakaNagA 2 saterA 3 soyAmaNI 4 ya NAyavvA / eyA vijjukumArI sAhiyapaliovamaTThitiyA // 147 / / vijjUyakumArINaM dakSiNakUDA disAgaiMdANaM / tatto mahayariyANaM vijjukumArINa' uddhaM ti // 148 / / [gA0 149--155. raikaraparavvayA sakkIsANasAmANANaM uppAyapavvayA rAyahANIo ya] ruyagavarassa u bAhiM ogAhittANa aTU lkkhaaii| culasIi sahassAI raikaragA panvayA rammA / / 149|| sakkassa devaraNo sAmANA khalu havaMti je devA / uppAyapavvayA khalu patteyaM tesi boddhavvA // 150 // etto kakkekkassa u cauddisiM hoMti raayhaanniio| jaMbuddIvasamAo vikkhaMbhA-2'yAmauttAo // 151 // paDhamA u sayasahasse, biiyAsu ceva sayasahassesu / puvAiANupuvvI tesiM nAmANi kitte haM // 152 / / puvvAiANupuvvI tatto naMdA 1 u hoi naMdavaI 2 / avareNa ya naMduttara 3 uttarao naMdiseNA 4 u // 153|| "NiccujjovaM vimalaM NiccAloyaM sayaMpahaM kUDaM / uttarapuvadisAsu dakSiNapacchimadisAsu kamA // 160 // sodAviNi tti kaNayA sadapadadevI ya kaNayacetta tti / ujjovakAriNIo disAsu jiNajammakallANe // 161 // " tiloyapaNNattI mahAdhikAra patra 549 // "pUrve tu vimalakUTaM nityAlokaM svayaMprabham / nityodyotaM tadantaH syustulyAni gRhamAnakaiH // 83 // kanakA vimale kUTe dakSiNe ca zatahRdA / tataH kanakacitrA ca saudAminyuttare sthitA / / 84 // ahaMtAM janmakAleSu dizA uddyotayanti tAH / zrIvatsaparivArAya: sarvA etA iti smRtAH / / 85 // lokavibhAga 4 patra 81 / / 1. degNa majjhao hoMti pra0 mu0 / 2. degmao tAo pra0 mu0| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka (147-148) dighasti zikharoM kI dakSiNa dizA meM jo vidyutakumArI deviyoM ke zikhara haiM una para ( ye cAra ) pradhAna vidyutakumAriyA~ rahatI haiM-(1) citrA, (2) citrakanakA, (3) zaterA aura (4) saudaaminii| ye vidyutakumArI deviyA~ savizeSa palyopama sthiti vAlI haiN| ( 149-155 ratikara parvata para zakra-IzAna sAmAnika devoM ke utpAda parvata aura rAjadhAniyA~) (149) rucaka parvata ke bAhara ATha lokha caurAsI hajAra ( yojana ) calane para manorama ratikara parvata haiN| (150) zakra devarAja ke samAna jo deva haiM unake bhI pratyeka ke utpAda parvata jAnane caahie| (151) ina utpAda parvatoM kI cAroM dizAoM meM eka-eka ( deva ) kI jambUdvIpa ke samAna lambAI aura caur3AI vAlI rAjadhAniyA~ kahI gaI haiN| (152) prathama rAjadhAnI eka lAkha yojana kI hai isI prakAra dUsaro Adi anya rAjadhAniyA~ bhI eka-eka lAkha yojana kI haiM / pUrva Adi dizAoM ke anukrama se maiM unake nAmoM ko kahatA huuN| (153) pUrva Adi dizAoM meM anukrama se ( pUrva dizA meM ) naMdA, ( dakSiNa dizA meM ) nandavatI, pazcima dizA meM nandottarA tathA uttara dizA meM nandiSeNA ( rAjadhAniyA~ ) haiN| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dIvasAgarapaNNa ttipaiNNayaM bhaddA 1 ya subhaddA 2 yA kumuyA 3 puNa hoi puMDarigiNI 4 u / cakkajjhayA 1 ya saccA 2 savvA 3 vayarajjhayA 4 ceva // 154 // evaM IsANassa vi sAmANasurANa raikarA rammA / naMdAINagarIhi u pariyariyA uttare pAse / / 155 / / [ gA0 156 -- 165. jaMbuddIvAi dIva-samuddANaM ahivaiNo devA ] buddhIvAhivaI agADhio, suTThio ya lavaNassa / etto ya ANupuvvI do do dIve samudde ya // 156 // 1. " Adara - aNAdarakrakhA jaMbUdIvassa ahivaI hoMti / taha ya pabhAso piyadaMsaNo ya lavaNaMburAsimmi // 38 // bhuMjedi ppiyaNAmA daMsaNaNAmA ya dhAdaIsaMDaM / kAlodayassa pahuNo kAla - mahAkAlaNAmA ya // 39 // paumo puMDarikkho dIvaM bhujaMti pokkharavarakkhaM / cakkhu sukkhu pahuNo hoMti ya maNusuttaragirissa // 40 // sirapahu-sirigharaNAmA devA pA Mti pokkharasamudda / varuNo varuNa hakkho bhujaMte cAru vAruNIdIvaM // 41 // vAruNivarajalahipahU NAmeNaM majjha majjhimA devA | paMDurapupphadaMtA dIvaM bhujati vIravaraM / / 42 / / vimalapahakkho vimalo khIravaraM vAhiNIsa AhevaiNo / suppaha-ghadavaradevA ghadavaradovasta adhiNAhA // 43 // uttara- mahappahakkhA devA rakkhati ghadavaraMbuNihi / kaNa-kaNayAbhaNAmA dIvaM pAlaMti khodavaraM // 44 // puNNa-puNNapakkhA devA rakkhati khodavarasiMdhu / naMdIsarammi dIve gaMdha-mahAgaMdhayA pahuNo / / 45 / / NaMdIsaravAriNihi rakkhate gaMdi - naMdipahuNAmA / caMda-subhaddA devA bhujaM aruNavaradIvaM // 46 // aruNavaravArirAsi rakkhate aruNa aruNa pahaNAmA | aruNabhAsaM dIvaM bhujaMti sugaMdha - savvagaMdhasurA // 47 // sesANaM dIvANaM vAriNihINaM ca ahivaI devA / je kei tANa NAmassuvaeso saMpahi paNaTTho // 48 // paDhamapavaNidadevA dakkhiNabhAgammi dIva uvahINaM / carimuccAridadevA ceTThate uttare bhAe // 49 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprApti prakIrNaka (154) isI krama meM bhadrA, subhadrA, kumudA, puNDarIkiNI, cakradhvajA, satyA, sarvA aura vajadhvajA hai|' (155) isI prakAra nandA Adi nagariyoM ko pariveSTita karate hue uttara dizA meM IzAna indra aura sAmAnika devoM ke ramaNIya ratikara parvata haiN| ( 156-165. jambUdvIpa Adi dvIpoM aura ___ samudroM ke adhipati deva ) (156-160) jambUdvIpa kA adhipati deva anAdata hai aura lavaNasamudra kA adhipati deva susthita hai| isake pazcAt anya dvIpa-samudroM meM anukrama NiyaNiyadIuvahINaM uvarimatalasaMThidesu nnyresu| bahuvihaparivArajudA kIDate bahuviNodeNaM // 50 // ekkapalidovamAU pattekkaM dasaghaNaNi uttuNgaa| bhujate vivihasuhaM samacaurassaMgasaMThANA / / 51 // jaMbUdIvAhito aTTamao hodi bhuvnnvikkhaado|| gaMdIsaro ti dIo gaMdIsarajalihiparikhitto / / 52 // tiloyapaNNattI mahAdhikAra 5 patra 535 / "dvIpasya prathamasyAsya vyantaro'nAdaraH prabhuH / susthiro lavaNasyApi prabhAsa-priyadarzanI // 24 // kAlazcaiva mahAkAlaH kAlode dakSiNottarau / padmazca puNDarIkazca puSkarAdhipatI surau // 25 // cakSuSmAMzca sucakSuzca mAnuSottaraparvate / / dvau dvAvevaM surI vedyo dvIpe tatsAgare'ci ca // 26 // zrIprabhazrIdharI devI varuNo vrunnprbhH| madhyazca madhyamazcobhau vAruNIvarasAgare // 27 // pANDa(NDu)raH puSpadantazca vimalo vimlprbhH| suprabhasya (zca) ghRtAkhyasya uttarazca mahAprabhaH // 28 // kanakaH kanakAbhazca pUrNaH pUrNaprabhastathA / gandhazcAnyo mahAgandho nandi nandiprabhastathA / / 29 / / bhadrazcaiva subhadrazca arunnshcaarunnprbhH| sugandhaH sarvagandhazca aruNode tu sAgare / / 30 // evaM dvIpasamudrANAM dvau dvAvadhipatI smRtau / dakSiNa prathamoktotra dvitIyazcottarApatiH / / 31 // " lokavibhAga vibhAga 4 patra 75 / 1. mUla gAthA se spaSTa nahIM ho rahA hai ki ye nAma kinake haiM / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM 'piyadaMsaNe 1 pabhAse 2 kAle deve 1 tahA mahAkAle 2 / upaume 1 ya mahApaume 2, sirIdhare 1 mahidhare 2 ceva // 157 / / "pabhe 1 ya suppabhe 2 ceva, 'aggideve 1 taheva aggijase 2 / kaNage 1 kaNagappabhe 2 ceva, tatto 'kate 1 ya aikate 2 // 158 / / 'dAmaDDhI 1 harivAraNa 2 tato 1degsumaNe 1 ya somaNaMse 2 ya / "avisoga 1 viyasoge 2 12subhaddabhadde 1 sumaNa bhadde 2 // 159 / / saMkhavare dIvammi ya saMkhe 1 saMkhappabhe 2 ya do devaa| kaNage 1 kaNagappabhe 2 ceva saMkhavarasamudda abhivAo // 160 // maNippabhe 1 maNihaMse 2 ya, kAmapAle 1 ya kusumakeU 2 ya / kuDala 1 kuMDalabhadde 2 samudabhadde 1 sumaNabhadde 2 // 16 // 12savvutta(? savvaTTha) 1 maNoraha 2 savvakAmasiddha 3 ya ruyg-nngdevaa| taha mANusuttaranage 14cakkhusuhe 1 cakkhukate 2 ya // 162 // teNa paraM dIvANaM udahINa ya sarisanAmagA devaa|| ekkekkasarisanAmA asaMkhejjA hoti NAyavvA // 163 / / vAsANaM ca dahANaM vAsaharANaM mahANaINaM ca / dIvANaM udahINaM paliovamagA''u ahivaiNo // 164 / / 1. dhAtakIkhaNDe priyadarzana-prabhAsau devii| 2. kAlode kAla mahAkAlI devI / 3. puSkaradvIpe padma-mahApadmo devo / 4. puSkarasamudre zrIdhara-mahIdharI devI / 5. maNippabhe ya pra0 mu0 / vAruNisamudre prabha-suprabhI devo / 6. kSIrasamudre agnideva-agniyazasau devI / 7. ghRtasamudre kanaka-kanakaprabho devI 8. ikSusamudre kAnta-atikAntI devii| 9. nandIzvaradvIpe dAmaddhi-harivAraNI devau / 10. nandIzvarasamudre sumnHsaumnsdevo| 11. aruNadvIpe avizoka-vItazoko devo / 12. aruNasamudre subhadrabhadra-sumanobhadrI devo| 13. rucakadvIpe sarvArtha-manorathau devo / rucakaparvate sarvakAmasiddho devaH / ayaM vibhAgaH pramANamapramANaM vA ityatrArthe tajzA eva pramANam / 14. atra lipibhedAt cakkhumuhe 1 cakkhukanne ya iti pAThe 'cakSumukha 1 cakSuSkanaM 2' ityevamapi devanAmakalpanA naasnggtaa| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprazapti prakIrNaka se do-do adhipati deva haiM / ( dhAtakIkhaNDa dvIpa meM ) (1) priyadarzana aura (2) prabhAsa, ( kAlodadhi samudra meM ) (1) kAladeva aura (2) mahAkAla, ( puSkaravara dvIpa meM ) (1) padma aura (2) mahApana, (puSkaravarasamudra meM ) (1) zrIdhara aura (2) mahodhara, ( vAruNovaradvIpa meM ) (1) prabha aura (2) suprabha, ( vAruNIvara samudra meM ) (1) agnideva aura (2) agniyaza, (kSIravara dvIpa meM ) (1) kanaka aura (2) kanakaprabha, (kSIravara samudra meM ) (1) kAnta aura (2) atikAnta, (ghRtavara dvIpa meM ) (1) dAmaddhi aura (2) harivAraNa, (ghRtavara samudra meM) (1) sumana aura (2) saumanasa, (kSodavara dvIpa meM ) (1) avizoka aura (2) vItazoka, (kSodavara samudra meM ) (1) subhadrabhadra aura (2) sumanabhadra isI prakAra zaMkhavara dvIpa meM (1) zaMkha aura (2) zaMkhaprabha deva tathA zaMkhavara samudra meM sthita (1) kanaka aura (2) kanakaprabha nAmaka ye do-do adhipati deva abhivAdana yogya haiN| (161-162) isI prakAra ( nandIzvaradvIpa meM ) (1) maNiprabha aura (2) maNihaMsa, ( nandIzvara samudra meM ) (1) kAmapAla aura (2) kusumaketu, ( aruNavara dvIpa meM ) (1) kuMDala aura (2) kuMDalabhadra, ( aruNavara samudra meM ) (1) samudrabhadra aura (2) sumanabhadra, rukhaka parvata para (1) sarvArtha, (2) manoratha aura (3) sarvakAmasiddha (ye tIna ) deva haiM tathA mAnuSottara parvata para (1) cakSusukha aura (2) cakSu kAMta-ye do adhipati deva haiN| (163) inake pazcAt anya dvIpoM aura samudroM meM unake hI samAna nAma vAle adhipati deva haiM / punaH yaha jAnanA cAhie ki eka samAna nAma vAle asaMkhya deva hote haiN| (164) vAsoM, drahoM, varSadhara parvatoM, mahAnadiyoM, dvIpoM aura samudroM ke adhipati deva eka palyopama kAya-sthiti vAle hote haiN| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM dIvAhivaINa bhave uvavAo dIvamajjhayArammi / udahissa ya AkIlAdIvesu sAgaravaINaM // 165 / / [ gA0 166-173. tegiccho pavvao | ruyagAo samuddAo dIva-samuddA bhave asNkhejjaa| gaMtUNa hoi aruNo dIvo, aruNo tao udahI // 166 / / bAyAlIsa sahassA 42000 'aruNaM ogAhiUNa dkkhinno| varavairaviggahIo silanicao tattha tegicchI // 167 / / sattarasa ekkavosAiM joyaNasayAI 1721 so smugviddho| dasa ceva joyaNasae bAvIse 1022 vitthaDo heTThA // 168 // cattAri joyaNasae cauvose 424 vitthaDo u majjhammi / satteva ya tevIse 723 siharatale vitthaDo hoI // 169 / / sattarasaekkavIsAiM 1721 paesANaM sayAI gaMtUNaM / ekkArasa channauyA 1196 vaDDhate dosu pAsesu // 170 // battIsa sayA battIsauttarA 3232 parirao visesUNo / terasa IyAlAI 1341 "bAvIsaM chalasiyA 2286 parihI // 171 // rayaNamao "paumAe vaNasaMDeNaM ca sNprikkhitto| majjhe asouvaveDho, aDDhAinjAiM uviddho // 172 // visthiNNo paNuvIsaM tattha ya sIhAsaNaM saparivAraM / nANAmaNi-rayaNamayaM ujjovaMtaM dasa disAo // 173 // 1. arunnsmudrmityrthH| 2. tegicchinagAdhobhAgaparidhiH / 3. tegicchinagamadhyabhAgaparidhiH / 4. tegicchinagazikharatalapariSiH / 5. panavaravedikAyA ityrthH| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprApti prakIrNaka (165) dvopAdhipati devoM kI utpatti dvIpa ke madhya meM hotI hai tathA samudrAdhipati devoM kI utpatti vizeSa kror3A-dvIpoM meM hotI hai| (166--173 tigiJchi parvata) (166) rucaka samudra meM asaMkhyAta dvIpa-samudra haiN| ( rucaka samudra meM ) jAne para ( pahale ) arUNa dvIpa AtA hai, usake bAda alaga samudra / (167) arUNa samudra meM dakSiNa dizA kI ora bayAlisa hajAra ( yojana) jAne para tigiJchi parvata AtA hai (jisakI) boca kI zilA uttama vana jaisI hai| (168-169) vaha (tigiJchi parvata) satraha sau ikkIsa yojana samAna rUpa se U~cA hai, adhobhAga meM vaha eka hajAra bAvosa yojana vistAra vAlA, madhya meM cAra sau caubIsa yojana vistAra vAlA tathA zikharatala para sAta sau tebIsa yojana vistAra vAlA hai|' (170) vaha parvata satraha sau ikkosa yojana U~cA hai| kucha Age jAne para donoM pAzvaryoM meM vaha gyAraha sau chiyAnaveM yojana hai / (171) tigiJchi parvata kI paridhi bhUtala para battIsa sau battIsa (yojana) se kucha kama, madhyatala para teraha sau ikatAlIsa (yojana) tathA zikhara-tala para bAvIsa sau chiyAsI (yojana) hai| (172) (tigiJchi parvata) ratnamaya padmavedikAoM aura vanakhaNDoM se veSTita hai tathA madhya bhAga meM vaha DhAI sau (yojana) U~ce azoka vRkSoM se ghirA huA hai / (173) vahA~ dasoM dizAoM ko prakAzita karane vAle nAnAmaNi ratnoM se yukta paccIsa yojana vistAra vAlA saparivAra siMhAsana hai| 1. yadyapi parvata ke sandarbha meM aisI kalpanA karanA ucita nahIM hai ki vaha adho. mAma meM tathA zikhara tala para vistRta ho kintu madhya meM vaha saMkIrNa ho, tathApi uparokta gAthA ke AdhAra para tiginchi parvata kA AkAra aisA hI nirdhArita hotA hai / tigiJchi parvata kI madhyavartI zilA uttama vaSa ko mAnI gaI hai, isalie usakA aisA AkAra saMbhava hai| 2. artha samyag karane ko dRSTi se hamane 'vaDr3hate' kA ' vate' rupa mAnakara artha kiyA hai / gAthA kA vAstavika artha vicAraNIya hai| 3. tigiJchi parvata madhya meM saMkaDA hai isalie isako madhyavartI paridhi bhI kama hai| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAmaraMpattipaiNayaM [gA0 174-225. camaracaMcA rAyahANI ] 'tegicchi dAhiNao, chakkoDisayAI koDipaNapannaM / paNatIsaM lakkhAiM paNNasahasse 6553550000 aivaittA // 174 / / ogAhittANamahe cattAlIsaM bhave sahassAiM 40000 / abhitaracauraMsA bAhiM vaTTA camaracaMcA // 175 // egaM ca sayasahassaM 100000 vitthiNNo hoi aannupuvviie| taM tiguNaM savisesaM parIraeNaM tu boddhavvA // 176 / / pAyAro nAyavvo ya rAyahANoe cmrcNcaae| joyaNasayaM divaDDhaM 150 uvviddho hoi svvtto||177|| pannAsaM 50 paNuvIsaM 25 aDDhatterasa 123 u joyaNAiM tu / mule majjhe uri vikkhaMbho suvannasAlassa // 178 // kavisIsayA ya niyamA AyAmeNa'ddhajoyaNaM savve / kosaM vikkhaMbheNaM, desUNaM addhajoyaNaM uccA // 179 // ekkekkIbAhAe dArANaM paMca paMca ya sayAI 500 / tesiM tU uccattaM aDDhAijjA sayA 250 hoti // 180 // bArANaM vikkhaMbho paNavIsasayaM 2500 tahA paveso ya / nagarIe cAudisi paMceva u joyaNasayAI 500 // 18 // gaMtUNaM vaNasaMDA cauro, AyAmao ya te bhnniyaa| sAhIyasahassaM joyaNANa 1000 vikkhaMbhao paMca // 182 // tegicchi dAhiNao uNaTukoDIsayAI koDipaNapannaM / saM lakkhAI paMca ya kose aivitaa| ityevamativikRtAkArA gAthA sarvAsu pratiSUpalabhyate, ato vyAkhyAprajJaptisUtrapAThAnusAreNa mayA etadgAthApAThAnusandhAna vihitamasti / tathA ca vyAkhyA-prajJaptisUtrapAThaH-"tassa NaM tigicchikUDassa dAhiNeNaM chakkoDisae paNapannaM ca koDIo paNatIsaM ca satasahassAiM paNNAsaM ca sahassAi aruNodae samudde tiriyaM vIivaittA ahe rayaNappabhAe puDhavIe cattAlIsaM joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM camarassa asuriMdassa asuraraNNo camaracaMcAnAma rAyahANI pnnttaa|" zrImahAvIrajaina vidyAlayaprakAzitasya 'viyAhapaNNattisuttaM bhAga 1' granthasya 112 tame pRSThe / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka (174-225 camaracaMcA rAjadhAnI) (174-176) jJAtavya hai ki tigichi parvata ko lAMghakara dakSiNa dizA kI ora cha: sau pacapana karor3a paitIsa lAkha pacapana hajAra (yojana) jAne para aura vahA~ se nIce (ratnaprabhA pRthvI kI ora) cAlIsa hajAra (yojana) jAne para camaracaMcA rAjadhAnI hai jo bhItara se caurasa aura bAhara se vartulAkAra hai| usakA vistAra anukrama se eka lAkha yojana hai aura usakI paridhi usase tIna guNA se kucha adhika hai| (177) jJAtavya hai ki camaracaMcA rAjadhAnI kA prAkAra sabhI ora se Der3ha sau yojana UMcA hai| (178) usa svarNamaya prAkAra kA viSkaMbha (caur3AI) mUla meM pavAsa yojana, madhya meM paccIsa yojana tathA Upara meM sAr3he bAraha yojana hai| (179) prAkAra ke sabhI kapizIrSaka (kaMgUre) AdhA yojana lambe, eka kosa caur3e tathA kucha kama AdhA yojana UMce haiN| (180) prAkAra kI eka-eka bhujA meM pA~ca-pA~ca sau daravAje haiM, unakI U~cAI DhAI sau yaujana hai| (181-182) dvAroM tathA usI prakAra praveza mArga kA vistAra paccIsa sau (yojana) hai| nagarI kI cAroM dizAoM meM pAMca sau yojana jAne para cAra vanakhaNDa haiN| ve vanakhaNDa eka hajAra yojana se kucha adhika lambe tathA pA~ca yojana caur3e kahe gae haiM / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNatipaiNNaya dArapamANA cauro vaDiMsakA tattha pllytthitiiyaa| devA asoja 1 taha sattivanna 2 caMpe 3 ya cUe 4 ya // 18 // caMcAe bahumajjhe vikkhaMbhA''yAmasolasasahasse 16000 / aha uvakAriyaleNe bAhalleNa'DDhajoyaNie // 184 // paumavaraveiyAe vaNasaMDeNaM ca sNprikkhitte| tassa bahumajjhadese vaDeMsago paramarammo u||185|| dArappamANasariso u so u tattheva havai paasaao| so hoi parikkhitto cauhiM pAsAyapaMtIhiM // 186 // sayamegaM paNuvIsaM 125, bAsa,i joyaNAI addhaM ca 623 / ekattIsa sakose 313 ya UsiyA, vitthaDA addhaM // 187 // pAsAyassa u puvuttareNa ettha u sabhA suhammA u| tatto ya ceiyagharaM uvavAyasabhA ya harao y||188|| abhisekkA-'laMkAriya-vavasAyA UsiyA u chattIsaM 36 / pannAsai 50 AyAmA, AyAma'ddhaM 25 tu vitthiNNA // 189 // tidisiM hoMti suhammAe tinni dArA u aTTa 8 uvviddhA / vikkhaMbho ya paveso ya joyaNA tesi cattAri 4 // 190 // tesiM purao mahamaMDavA u, pecchAgharA ya tesa bhave / pecchAgharANa majjhe akkhADA AsaNA rammA // 191 // pecchAgharANa purao thUbhA, tesiM cauddisi hoti / patteya peDhiyAo, jiNapaDimA ettha patteyaM // 192 // thUbhANa hoMti purao [ya] peDhiyA, tattha ceiyadumA u| ceiyadumANa purao u peDhiyAo maNimaIo // 193 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka (183) vahA~ dvAra ke samAna vistAra vAle tathA palyopama kAryasthiti vAle devoMke cAra vimAna haiM - 1. ( azoka deva kA ) azokAvataMsaka, 2. (saptaparNa deva kA ) saptaparNAvataMsaka, 3. (caMpakadeva kA ) campakAvataMsaka aura 4. ( cUta deva kA ) cUtAvataMsaka / (184-185) camaracaMcA rAjadhAnI ke bahumadhya bhAga meM solaha hajAra ( yojana) lambI-caur3I tathA AdhA yojana moTI vanakhaNDoM se ghirI huI zreSTha padmavedikA hai / usa camaracaMcA nagarI ke bahumadhya bhAga meM sarvAdhika sundara prAsAda hai / (186) vahA~ dvAra ke samAna parimANa vAlA vaha prAsAda cAroM tarapha se prAsAdoM kI paMktiyoM se ghirA huA hai / (187) vaha prAsAda eka sau paccIsa yojana lambA, usakA AdhA arthAt sAr3he bAsaTha yojana caur3A tathA usakA AdhA arthAt savA ikatIsa yojana U~cA hai / (188-189) prAsAda kI pUrva-uttara dizA meM sudharmA sabhA hai usake bAda caityagRha, upapAta sabhA aura hRda (jhIla) hai / vahA~ abhiSeka sabhA, alaMkAra sabhA aura vyavasAyasabhA hai jo chattIsa (yojana ) U~cI, pacAsa (yojana ) lambI aura lambAI kI AdhI arthAt paccIsa yojana caur3I haiM / (190) sudharmA sabhA kI tIna dizAoM meM ATha yojana OMce tIna dvAra haiM, unakI evaM praveza mArga kI caur3AI cAra yojana hai / (191) una (dvAroM) ke Age mukhamaNDapa' haiM aura unameM prekSAgRha' haiM prekSAgRhoM ke madhya meM ramaNIya akSavATaka ' Asana haiM / (192 ) prekSAgRhoM ke Age stUpa haiM, una stUpoM kI cAroM dizAoM meM ekaeka pIThikA hai / jina para eka-eka jinapratimA sthita hai / (193) stUpoM ke Age jo pIThikAe~ haiM una para caityavRkSa haiN| caityavRkSoM ke Age maNimaya pIThikAe~ haiM / 1. devAlaya A~gana ko 'mukhamaNDapa' kahA gayA hai / 2. raMgabhUmi ke sAmane kA vaha sthAna jahA~ para prekSakagaNa baiThate haiM, 'prekSAgRha'' kahalAtA hai / 3. prekSakoM ke baiThane kA Asana 'akSavATaka' kahalAtA hai / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvasAgarapaNNattipaiNNaya tAsuppari mahiMdajjhayA ya, tesu purao bhave naMdA / dasajoyaNa 10 uvvehA, harao vi daseva 10 vitthiNNo // 194 // eseva jiNagharassa vi havai gamo, sesiyANa vi sabhANaM / jaM pi ya se nANattaM pi ya vocchaM samAseNaM // 195 // bahamajjhadese peDhiya, tattheva ya mANavo bhave khaMbho / cauvIsakoDimaMsiya bArasamaddhaM ca heThuvariM // 196 // phalayA, tahiyaM nAgadaMtayA ya, sikkA tahiM [ca ] virmyaa| tattha u hoti samuggA, jiNasakahA tattha pannattA // 197 // mANavagassa ya pugveNa AsaNaM, pacchimeNa sayaNijjaM / uttarao sayaNijjassa hoi iMdajjhao tugo // 198 // paharaNakoso iMdajjhayassa avareNa ittha coppAlo / phalihappAmokkhANaM nikkhevanihI paharaNANaM // 199 // jiNadevachaMdao jiNagharammi paDimANa tattha asayaM 108 / do do camaradharA khalu, purao ghaMTANa aTThasayaM 108 // 20 // sesasabhANa u majjhe havaMti maNipeDhiyA paramarammA / tatthA'saNA maharihA, uvavAyasabhAe sayaNijjaM // 20 // muhamaMDava pecchAhara harao dArA ya saha pamANAI / thUbhA u aTTha u bhave dArassa u maMDavANaM tu // 202 // uvviddhA 'vIsaM, uggayA ya vitthiNNa joyaNa'ddhaM tu / mANavaga mahiMdajhayA havaMti iMdajjhayA ceva // 203 // jiNaduma-suhamma-ceiyagharesu jA peDhiyA ya tattha bhave / caujoyaNa 4 bAhallA, aTThava 8 u vitthaDAdhyAmA // 204 // 1. tIsaM hN| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprazapti prakIrNaka 43 (194) una pIThikAoM ke Upara mahendradhvaja hai| unake Age naMdA puSkariNI hai jo dasa yojana gaharI tathA sabhI ora se dasa yojana hI vistAra vAlI hai| (195) isIprakAra kA varNana jinamaMdira kA tathA zeSa bacI huI sabhAoM kA bhI hai, kintu jo kucha bhinnatA hai usako maiM yahA~ saMkSepa meM kahatA huuN| (196) bahamadhya bhAga meM jo cabutarA hai usa para mAnavaka caitya stambha hai| (vaha stambha ) nIce caubIsa karor3a aMza' vAlA tathA Upara sAr3he bAraha karor3a aMza vAlA hai| (197) ( mAnavaka caitya stambha para ) phalaka haiM una phalakoM para khUTiyA~ hai aura una khaMTiyoM para vajramaya sIke laTaka rahe haiM, una sIMkoM meM Dibbe haiM, unameM jina bhagavAn kI asthiyAM haiM, aisA prajJapta hai| (198) mAnavaka caitya stambha kI pUrva dizA meM Asana tathA pazcima dizA meM zayyA hai / zayyA kI uttara dizA meM U~cA indra dhvaja hai| (199) indradhvaja kI pazcima dizA meM coppAla nAmaka zastra bhaNDAra hai, jahA~ pramukha sphaTika maNiyoM evaM zastroM kA khajAnA rakhA huA hai| (200) vahAM jina-mandira meM vediyoM para jinadeva kI eka sau ATha pratimAeM haiM aura unake sammukha eka sau ATha ghaNTe haiN| pratyeka jina pratimA ke donoM pAryoM meM do ca~varadhArI pratimAe~ haiN| (201) zeSa sabhAoM ke madhya meM sarvAdhika sundara maNi-maya pIThikAyeM haiM, una para bahumUlyavAn Asana haiN| upapAta sabhA meM bhI (sudharmA sabhA kI taraha) zayyA hai| (202) vahA~ dvAra-maNDapoM ke dvAra parimANa vAle mukhamaNDapa, prekSAgRha, hRda tathA ATha stUpa haiN| (203) bIsa ( yojana ) U~ce tathA AdhA yojana vistAra vAle mAnavaka cetya stambha para AdhA yojana bAhara nikale hue mahendradhvaja tathA indradhvaja haiN| (204) jinavRkSoM, sudharmA sabhAoM tathA caitya gRhoM para jo pIThikAe~ haiM (ve ) cAra yojana moTI tathA ATha yojana lambI-caur3I haiN| 1. 'aMza' mApa vizeSa ko kahate haiN| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNNattipaiNNaya sesA cau~ 4 AyAmA, bAhallaM doNNi 2 joyaNA tesiM / savve ya ceiyadumA aTThava 8 ya joyaNuviddhA // 205 / / cha 6 joyaNAI viDimA uviddhA, aTTa 8 hoMti vitthiNNA / khaMdho vi u joyaNio, vikkhaMbhovvehao kosaM // 206 / / nagarIe uttareNaM naveva khalu joyaNANa lakkhA u / aruNodage samudde gaMtaNaM paMca AvAsA // 207 // paDhame sayaMpabhe ceva 1 tatto khalu hoi pupphakeU ya 2 / pupphAvatte 3 pupphappabhe 4 ya pupphuttare pAse 5 // 208 // aggamahisI-parisANaM ceva tahA nagarIo hoMti aggamahisINaM / sAmANiyAsurANaM tAvattIsANa tiNhaM ca-parisANaM // 209 / / somaNasA u susImA soma-jamANaM tu raayhaannoo| bArasasahassiyAo, bAhiM vaTTA rayaNacittA // 210|| sivamaMdirA u coisasahassiyA sA bhave u varuNassa / solasasahassiyA vairamaMdirA sA nalassa bhave // 21 // averaNaM aNiyANaM, caudisi hoi AyarakkhANaM / bArasasahassiyAo, bAhiMvaTTA rayaNacittA // 212 / / aruNassa uttareNaM bAyAlIsaM bhave sahassAI : ogAhiUNa udahi silanicao rAyahANIo // 213 / / veroyaNapabhakate 1 sayakkaU 2 vuccae sahassakkhe 3 / egasahasse4 ya tahA maNorame 5 paMcame bhaNie // 214 // parisANaM ceva tahA nayarIo hoMti aggamahisINaM / sAmANiyAsurANaM tAvattIsANa tiNhaM ca-parisANaM // 215 // somaNasA u susImA soma-jamANaM tu raayhaanniio| codasasahassiyAo, bAhiM vaTTA rayaNacittA // 216 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprApti prakIrNaka 45 (205) zeSa poThikAoM kI lambAI-caur3AI cAra yojana tathA moTAI do yojana hai / ( vahA~ sthita ) samasta caityavRkSa ATha yojana U~ce haiN| (206) ( caityavRkSoM kI ) zAkhAe~ chaha yojana U~cI tathA ATha yojana vistIrNa haiM, ( ina vRkSoM ke ) skandha bhAga kI moTAI eka yojana hai aura ve jamIna meM eka kosa gahare haiN| (207208) camaracaMcA nagarI kI uttara dizA meM aruNodaka samudra meM nau lAkha yojana jAne para ye pA~ca AvAsa haiM-(1) svayaMprabha, (2) puSpa ketu, (3) puSpAvata, (4) puSpaprabha tathA (5) pusspottr| (209) agramahiSiyoM kI taraha ho agramahiSo-pariSadA ko bhI nagariyA~ hotI haiM / teMtIsa sAmAnika devoM kI tIna pariSadeM hotI haiN| (210) somanasA, susImA tathA soma-yamA nAmaka rAjadhAniyA~ bAraha hajAra ( yojana ) vistAra vAlI haiM, ve ratna citrita tathA bAhara se vatulAkAra haiN| (211) vahA~ varuNadeva ke caudaha hajAra kalyANakArI AvAsa haiM tathA nala deva ke solaha hajAra vajramaya AvAsa haiN| (212) isake bAda bAharI vala para pazcima dizA meM anIkoM ( sainikoM) ke aura cAroM dizAoM meM aMgarakSakoM ke ratna citrita bAraha hajAra (AvAsa) haiN| (213-214) aruNa samudra meM uttara dizA kI ora bayAlIsa hajAra (yojana ) jAne para zilA (caTTAnoM) ke nIce vairocanaprabhAkAnta, satyaketu, sahasrAkSa, ekasahasra aura manorama-ina pA~ca indroM kI pA~ca rAjadhAniyA~ haiN| (215) agramahiSiyoM kI taraha hI pariSadoM ko bhI nagariyA~ hotI haiN| taiMtIsa sAmAnika devoM kI tIna pariSadeM haiN| (216) somanasA, susImA aura soma-yamA nAmaka rAjadhAniyA~ caudaha hajAra ( yojana) vistAra vAlI haiM, ve ratna citrita tathA bAhara se vartulAkAra haiN|' 1. jJAtavya hai ki ina tInoM rAjadhAniyoM ko pUrva gAthA kramAMka 210 meM bAraha hajAra yojana vistAra vAlI batalAyA gayA hai / do hajAra yojana kA yaha antara vicAraNIya hai| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dIvasAgarapaNNatti paiNNayaM avareNa ya aNiyANaM, cauddisi hoMti AyarakkhANaM / bArasasahassiyAo, bAhiM vaTTA rayaNacittA // 217 // sivamaMdirAu solasasahassiyA sA bhave u aruNassa / aTArasahassI vairamaMdirA sA Nalassa bhave // 218 // dharaNassa nAgaraNNo suhavaipariyAe dakkhiNe pAse / gaMdhavaIpariyAo bhUyANaMdassa uttarao // 219 / / uccatteNa sahassaM 1000, sahassamegaM 1000 ca muulvitthinnnnaa| addhaTumA 750 u majjhe, uri puNa hoMti paMca sae 500 // 220 // do 2 ceva jaMbudIve, cattAri 4 ya mANusuttaranagammi / cha 6 ccA'ruNe samudde, 'aTTha 8 ya aruNammi dovammi // 221 // asurANaM nAgANaM udahikumArANa hoMti AvAsA / aruNodae samudde, tattheva ya tesi uppAyA // 222 // dIva-disA-aggINaM thaNiyakUmArANa hoMti aavaasaa| aruNavare dIvammi u, tattheva ya tesi uppAyA // 223 // coyAlasayaM 144 paDhamilluyAe paMtoe cNd-suuraannN| teNa paraM paMtIo cauruttariyAe vuDDhoe // 224 // jo jAiM sayasahassAiM vitthaDo sAgaro va dIvo vaa| tAvaiyAo tahiyaM paMtIo caMda-sUrANaM // 225 // // dIvasAgarapaNNattipaiNNayaM sammattaM / / 1. aTTha ya ruyagammi dovammi iti sarvAsu pratiSu pAThaH / anAgamiko'yaM pAThaH / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJati prakIrNaka (217) isake bAda bAharI vartula para pazcima dizA meM anIkoM ( sainikoM ) ke aura cAroM dizAoM meM aMgarakSakoM ke ratna citrita bAraha hajAra ( AvAsa ) haiM / (218) vahA~ arUNa deva ke solaha hajAra kalyANakArI AvAsa haiM tathA nala deva ke aThAraha hajAra vajramaya AvAsa haiM / " 47 (219-220) dakSiNa dizA meM nAgakumAra dharaNadeva kI sukhavatI tathA uttara dizA meM nAgakumAra bhUtAnanda deva ko gandhavatI nAmaka rAjadhAniyA~ haiM, ye eka hajAra yojana U~cI, mUla meM eka hajAra yojana vistIrNa, madhya meM sAr3he sAta sau yojana vistIrNa tathA Upara meM pA~ca sau yojana vistIrNa haiM | (221) isIprakAra jambUdvIpa meM do, mAnuSottara parvata meM cAra tathA arUNa samudra meM devoM ke cha: ( AvAsa haiM) aura unhIM meM unako utpatti hotI hai / (222) asurakumAroM, nAgakumAroM evaM udadhikumAroM ke AvAsa aruNodaka samudra meM haiM aura unhIM meM unakI utpatti hotI hai / (223) dvIpakumAroM, dizAkumAroM, agnikumAroM aura stanitakumAroM ke AvAsa arUNavara dvIpa meM haiM aura unhIM meM unakI utpatti hotI hai / (224) (puSkaravara dvIpa ke Upara ) eka sau cauvAlIsa candra aura eka sau cauvAlIsa sUryo kI paMktiyA~ haiM, isake Age candra-sUryoM kI paMktiyoM meM cAra guNA vRddhi hotI hai / ( 225) jo dvIpa aura samudra jitane lAkha yojana vistAra vAlA hotA hai vahA~ utanI hI candra aura sUryoM kI paMktiyAM hotI haiM / 1. jJAtavya hai ki pUrva gAthA kramAMka 211 meM varUNa deva ke caudaha hajAra kalyANakArI AvAsa tathA naladeva ke solaha hajAra vajramaya AvAsa kahe gaye haiM / do-do hajAra AvAsoM kA yaha antara vicAraNIya hai / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. pariziSTa dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka kI gAthAnukramaNikA gAthA a aguNattIsa sahassA satteva aggamahisI parisANaM afretar-sikAriya amohe suppabuddhe ya aruNassa uttareNaM alaMbusA marehe avaruttara raikarage avareNa aMjaNo jo avareNa ya aNiyANaM avareNaM aNiyANaM asurANaM nAgANaM aMjaNagapavvayANa u aMjaNagapavvANaM i ilAdevI sudevI I IsA devaranno jAo u uccatteNa sahassaM aDDAijje uccatteNa sahassaM sahasa megaM unviddhA vIsaM uggayA U use ya saMsiyA bhadda kramAMka 32 209 189 123 213 134 67 54 217 212 222 41 38 132 100 59 220 203 gAthA e eva kameNaM [ca] aMta eeNeva kameNaM varuNassa eeNeva kameNaM somassa eesa kUDANaM usseho ekattIsa sahassA chacceva ekattIsa sahassA chacceva ekkAsi eganauyA egA joyaNakoDI chabvIsA egA sii koDI ekkkI bAhA dArANaM 180 egaM ca sayasahassaM vitthiNNAo 64 egaM ca sayasahassaM vitthiSNAo 43 egaM ca sayasahassaM vitthiSNo 176 egaM ceva sahassaM chalasIyaM 12,82 egaM ceva sahassaM paMceva 11,81 kramAMka evaM IsANassa vi 14 eseva jiNadharassa vi 96 92 94 9,79 49 60 58 gAsi eganauyA to ekkeksa u 104,151 etto ekkekssa u sayasahassaM 61 eyAo dakkhiNaM havaMti 131 eyAo pacchima disAsamAsiyA 133 yA disAkumArI kahiyA 135 yA puratthameNaM ruyagammi 129 21 24 26 155 195 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA o ogAhitAmahe cattAlIsaM ga gaMtU va saMDA cauro ca cattAri joyaNasaeu cattAri joyaNasae 'u cattAri ya caDavIse ka kaNage kaMcaNage tavaNa 119 kavisIsayA ya niyamA 179 kuMDalanagassa ( ? kuDalavarassa ) 87 kuMDalavarassa bAhi chasu koMDalavarassamajhe 102 72 cattAri sahassAiM cauvIsaM caMcAe bahumajjhe cittA ya cittakaNagA 3 chajjoyaNAi viDimA ja pariziSTa jA uttareNa solasa jiNaduma- suhamma-ceiyajiNadevachaMdao jiNavarammi kramAMka jo avaradakkhiNe rahakaro jo uttaraaMjaNago 175 116 184 147 culasI sahasA 27 coyAlasayaM paDhamilluyAe 224 182 169 75 4 jannAmA deviio| IsANa 101 jannAmA deviio| sakkassa 99 jannAmA se devI jaMbuddIvAhiva aNAo jatthicchasi vikkhabhaM 206 109 156 28 88 204 200 65 56 gAyA jo jAi sayasahassAi jo dakkhiNaaMjaNago jo puvvakkhiNe raikarago joyaNasayamAyAmA 40 joyasa hastiyA 138 jo sAhasIyA / disA - 143 joyaNa sAhasIyA ee|vijju-146 joyaNa sAhasIyA ruyagavare l tatto ya mahApaumA tassa ya naguttamassa tassuvari mANusana gassa tAsuppara mahidajyA tidisi hoMti suhammAe tinneva joyaNasae tisIse paMcasIse ya tIsaM ca sayasahassA to ceva sahassA gaccha dAhiNao teNa paraM dIvANaM dag koTisa sipura muhamaMDavA tha thirahiyaya mauyahie thUbhANa hoMti purao dakkhiNapuveNa rayaNakUDA dasakoDa sahassAi dasa va joyaNasa dasa ceva sahassA khalu dasa bAvIsA Ahe kramAMka 225 52 62 136 107 90 194 190 10, 80 85 19 30 174 163 25 191 86 193 16 111 74 114 3 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprajJapti prakIrNaka 186 165 45 13 gAthA kramAMka gAthA kramAMka dAmaDDhI harivAraNa 159 paliovamaTTiIyA eesu 127 dArapamANA cauro 183 paliovamaTTiIyA nAgakumArA 84 dArappamANasariso paliovamaM divaDhaM 141 dIva-disA-aggINaM 223 paharaNakoso idajjhayassa 199 dIvAhivaINa bhave paMceva ya koDIo 22 devakuru uttarakurA paMcava sahassAI do koDisahassAI 71 pAgAraparikkhittA sohaMte do ceva jaMbudIve 221 pAyAro nAyavvo 177 pAsAyassa u puvvuttareNa 188 dharaNassa nAgaraNNo piyadaMsaNe pabhAse 157 pukkharaNINa caudisi nagarIe uttareNa pukkharavaradivaDhaM nara-magara-vihaga-vAlaga- 39 punvAiANupuvI nava ceva sahassAI cattAri puvuttararaikarage nava ceva sahassAiM paMceva 29 pugveNa aTTha kUDA navame ya silappavahe pugveNa ayalabhaddA naMdiseNe amohe ya 15 puveNa asogavaNaM pugveNa u verUliyaM naMduttarA ya naMdA 128 pugveNa tiNNi kUDA nANArayaNavicittA aNovamA- 122 nANArayaNavicittA aNovamA- 124 puvveNa naMdiseNA puSeNa ya verUliyaM 139 nANArayaNavicittA ujjovaMtA 120 punveNa sotthikUDaM 142 nANArayaNavicittA ujjoveMtA 126 puvveNa hoi naMdA punveNa hoi bhaddA paumavaraveiyAe 185 putraveNa hoi varuNA paumuttara nIlavaMte 144 punveNa hoi vijayA paDhamA u sayasahassA pugveNa hoi vimalaM paDhamA u sayasahasse 152 pugveNa hoi somA paDhame sayaMpame ceva puvveNa hoti kaDA patteyaM patteyaM siharatale 51 puvveNaM tu visAlA pannAsaM paNuvIsaM 178 pecchAdharANa purao pabhe ya suppabhe ceva parisANaM ceva tahA 215 phalayA tahiyaM nAgadaMtayA 137 57 105 95 208 97 158 pha Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 77 36 1 167 125 bhA pariziSTa gAthA kramAMka kramAMka phalihe rayaNe bhavaNe 121 vaharapabha vairasAre battIsa sayA battIsa uttarA 171 vaDDhaMti egapAse bahumajjhadese peTiya pAsANaM ca dahANaM vikkhaMbhaparikkhevo bAyAlIsa sahassA vikkhaMbheNaMjaNagA bAyAlIsa sahasse bArANaM vikkhaMbho vijae ya vejayaMte vijayA ya vejayaMtI bAvannA bAyAlA vijjayakumArINaM dakkhiNe 148 vitthiNNo paNuvIsa 173 bhaddA ya subhaddA yA 154 vIsaM joyaNakoDI 23 bhigaMga-rUila-kajjala- 37 veruliya masAre khala bhUyA bhUyavaDiMsA 66 royaNapabhakate 214 sa majjhe hoi cauNhaM 89 sakkassa devaraNNo jAo 98 maNippabhe maNihaMse ya sakkassa devaraNNo tAyattIsANa 108 maNippabhe ya maNihiye 78 sakkassa devaragNo tAyattIsA 103 mANavagassa ya puvaNa 198 sakkassa devaraNNo sAmANA 150 muhamaMDava pecchAhara sattarasa ekkavIsAijoyaNa 2 sattarasa ekkavIsAijoyaNa 168 sattarasa ekkavIsAIpaesANaM 170 rayaNappahA ya rayaNA satteva joyaNasae 83 rayaNamao paumAe satteva joyaNasayA rayaNamuhA u dahimuhA satteva sahassA khalu 115 rayaNassa avarapAse sayabhegaM paNuvIsaM 187 syagavarassa u bAhiM sanvarayaNassa avareNa ruyagavarassa ya majjhe 112 savvutta (? samvaTTha) maNoraha 162 ruyagassa u usseho 113 samvesi tu vaNANaM - 47 ruyagAo samuddAmo saMkhadalavimalanimmaladahiSaNa 50 saMkhavare dIvammi ya 160 lacchimaI sesamaI 130 sivamaMdirA u coisasahassiyA 211 202 172 149 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvIpasAgaraprApti prakIrNaka gAthA kramAMka gAthA kramAMka sivamaMdirA u solasasahassiyA 218 somaNasA ya susImA eyA 68 siharatalammi u rUyagassa 117 somaNasA ususImA"bArasa- 210 suruvA rUvAvaI 140 somaNasA u susImA"coddasa- 216 sesasabhANa u majjhe 201 solasa ceva saharasA satteva 34 sesA cau AyAmA 205 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. pariziSTa sahAyaka grantha sUcI 1. abhidhAna rAjendra koza : zrI vijaya rAjendra sUrijI-ratalAma / 2. uttarAdhyayanasUtra : sampAdaka madhukara muni (zrI Agama prakAzana samiti, byAvara ) / 3. candravedhyaka prakIrNaka : anu0 sureza sisodiyA ( Agama, ahiMsA samatA evaM prAkRta saMsthAna, udypur)| 4. jIvAjIvAbhigamasUtra : sampAdaka madhukara muni (zrI Agama prakAzana samiti, byAvara ) / 5. jaina bauddha aura gItA ke AcAra varzanoM kA tulanAtmaka adhyayana : DaoN0 sAgaramala jaina (prAkRta bhAratI saMsthAna, jayapura ) / 6. jaina lakSaNAvalI : sampAdaka bAlacandra siddhAnta zAstrI ( vIra sevA mandira prakAzana, dillI ( bhAga 1-3) / 7. jainendra siddhAnta koza : jinendra varNI ( bhAratIya jJAnapITha prakAzana, dillI) (bhAga 1-4 ) / 8. tiloyapaNNatti : ( yativRSama ) sampAdaka AdinAtha upAdhyAya ( jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, sholaapur)| 9. nandIsatra : sampAdaka madhukara muni (zrI bhAgama prakAzana samiti, byaavr)| 10. mandImatra dhUNi H (devavAcaka)-sampAdaka muni puNyavijaya (prAta ____TeksaTa sosAyaTI, vaaraannsii)| 11. nAvIsatra buti : ( devabAcaka)-sampAdaka muni pujyavijaya (prAkRta TeksaTa sosAyaTo, vaaraannsii)| 12. niyamasAra: (kundakunda )-hindo anu. parameSThIdAsa (sAhitya prakAzana evaM pracAra vibhAga, zrI kundakunda kahAna digambara jaina tIrtha surakSA TrasTa, jypur)| 13. paiNNayasuttAI : sampAdaka muni puNyakSiya (zrI mahAvIra jaina vidhAlaya bambaI) (bhAga 1-2) / 14. pAkSikasUtra : devacandra lAlabhAI jaina pustakobAra pADana Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dovasAgarapaNNattipaiNNayaM 14 prajJApAsUna sampAdaka madhukara muni ( zrI Agama prakAzana samiti, jyAvara bhAMga 1-3) / 16. bhagavatI ArAdhanA : (zivArya) sampAdaka kailAzacandra zAstrI (jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, zolApura ) ( bhAga 1-2) / 17. mUlAcAra : ( baTTakera ) sampAdaka kailAzacandra zAstrI (bhAratIya jJAnapITha prakAzana, dillI ) ( bhAga 1-2) / 18. rAjapraznIyasUtra : sampAdaka madhukara muni (zrI Agama prakAzana ___samiti, byAvara ) / 19. lokavibhAga : sampAdaka bAlacandra siddhAnta zAstrI (jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, sholaapur)| 20. vizeSAvazyakabhASya : (jinabhadra) sampAdaka paNDita dalasukha mAla vaNiyA ( lA0 da0 bhA0 saM0 vidyA mandira, ahmdaabaad)| 21 viyAhapaNNattisattAI: sampAdaka paM0 becaradAsa dozI ( zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, bmbii)| 22. samayasAra : (kundakunda ) sampAdaka DaoN0 pannAlAla ( zrI gaNeza prasAda varNI granthamAlA prakAzana, vaaraannsii)| 23. samavAyAMgasUtra : sampAdaka madhukara muni (zrI Agama prakAzana samiti, byaavr)| 24. sUryaprajJapti : sampAdaka madhukara muni (zrI Agama prakAzana samiti, byaavr)| 25. sthAnAMgasUtra : sampAdaka madhukara muni (zrI Agama prakAzana samiti, byaavr)| 26. SaTkhaNDAgama : sampAdaka hIrAlAla jaina (jaina sAhityoddhAra phaNDa, amraavtii)| 27. dhAvaka pratikramaNasUtra : (agaracanda bhairodAna seThiyA jaina pAramArthika saMsthA, biikaaner)| 28. zrI jaina siddhAnta bola saMgraha : ( agaracanda bhairodAna seThiyA jaina - pAramArthika saMsthA, bIkAnera ) ( bhAga 1-8) / 29. harivaMzapurANa : ( jinasena ) sampAdaka pannAlAla jaina (bhAratIya jJAnapITha prakAzana, kaashii)| 30. zAtAdharmakathAGga : sampAdaka madhukara muni (zrI Agama prakAzana samiti, byAvara ) / M ain Education International Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsthAna-paricaya Agama ahiMsA-samatA evaM prAkRta saMsthAna AcArya zrI nAnAlAla jI ma. sA0 ke 1981 ke udayapura varSAvAsa kI smRti meM janavarI 1983 meM sthApita kiyA gyaa| saMsthAna kA mukhya uddezya jainavidyA evaM prAkRta ke vidvAn taiyAra karanA, aprakAzita jaina sAhitya kA prakAzana karanA, jainavidyA meM ruci rakhane vAle vidyArthiyoM ko adhyayana kI suvidhA pradAna karanA, jaina saMskRti kI surakSA ke lie jaina AcAra, darzana aura itihAsa para vaijJAnika dRSTi se grantha taiyAra kara prakAzita karavAnA evaM jaina vidyA-prasAra kI dRSTi se saMgoSThiyA~, bhASaNa, samAroha Adi Ayojita karanA hai| yaha zrI a0bhA0 sA0 jaina saMgha kI eka mukhya pravRtti hai| saMsthAna rAjasthAna sosAyaTIja ekTa 1958 ke antargata rajisTarDa hai aivaM saMsthAna ko anudAna rUpa meM dI gayI dhanarAzi para Ayakara adhiniyama kI dhArA 80 (G) aura 12 (A) ke antargata chUTa prApta hai| "jaina dharma aura saMskRti ke isa punIta kArya meM Apa isa prakAra sahabhAgI bana sakate haiM (1) vyakti yA saMsthA eka lAkha rupayA yA isase adhika dekara parama saMrakSaka sadasya bana sakate haiN| aise sadasyoM kA nAma anudAna tithikrama se saMsthAna ke leTarapeDa para darzAyA jAtA hai| (2) 51,000 rupayA dekara saMrakSaka sadasya bana sakate haiN| (3).25,000 rupayA dekara hitaiSI sadasya bana sakate haiN| (4)11,000 rupayA dekara sahAyaka sadasya bana sakate haiN| (5) 1,000 rupayA dekara sAdhAraNa sadasya bana sakate haiN| (6), saMgha, TrasTa, borDa, sosAyaTI Adi jo saMsthA eka sAtha 20,000 rupaye kA anudAna pradAna karatI hai, vaha saMsthA saMsthAna-pariSad kI sadasya hogii| (7) apane bujurgoM kI smRti meM bhavana nirmANa hetu va anya Avazyaka yaMtrAdi hetu anudAna dekara Apa isakI sahAyatA kara sakate haiN| (8) apane ghara para par3I prAcIna pANDulipiyA~, Agama-sAhitya va anya upayogI sAhitya pradAna kara sakate haiN| ApakA yaha sahayoga jJAna-sAdhanA ke ratha ko pragati ke patha para agrasara kregaa| For priveles Personal use only