________________
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
अवस्था तत्त्वतो नो चेन्ननु तत्प्रत्ययः कथम् । भ्रान्तोऽयं किमनेनेति, मानमत्र न विद्यते ॥ २०२ ॥ योगिज्ञानं तु मानं चेत्, तदवस्थान्तरं तु तत् । ततः किं भ्रान्तमेतत्स्यादन्यथा सिद्धसाध्यता ॥ २०३ ॥ ગાથાર્થ જો આ પૂર્વાપર આવતી અવસ્થા તત્ત્વથી ન હોય તો તેનો અનુભવ કેમ થાય? આ અનુભવ ભ્રાન્ત છે માટે તેવા આ અનુભવ વડે શું? એમ જો કહેશો તો આ બાબતમાં કોઇ પ્રમાણ નથી. ॥ ૨૦૨૫
=
૫૪૦
જો એમ કહો કે યોગીઓનું જ્ઞાન અહીં પ્રમાણ છે તો તે પણ અવસ્થાન્તર જ થયું. તેથી શું થશે? તમારા મતે તો તે પણ ભ્રાન્ત જ થશે. જો તેને ભ્રાન્ત નહી માનો તો અવસ્થાદ્રયની સિદ્ધિ થવાથી સિદ્ધ સાધ્યતા થશે.
ટીકા ''અવસ્થા તત્ત્વત: परमार्थेन, “નો શ્વેત''પૂર્વાપરમાવેન । तदाशङ् क्याह - " ननु तत्प्रत्ययः अवस्थाप्रत्ययः, " कथं " निबन्धनाभावेन સ્થાòતાત્ । તત્‘“ભ્રાન્તોયમ્ ’’ અવસ્થાપ્રત્યય: તત્‘“વિક્રમનેનેતિ'' તવાક્ વાદ-‘“માનમત્ર'' પ્રનતાયાં ‘7 વિદ્યતે” ॥ ૨૦૨ ॥
**
,,
Jain Education International
ગાથા : ૨૦૨-૨૦૩
11
‘‘યોશિજ્ઞાનં તુ” યોશિજ્ઞાનમેવ, “મારું, પ્રમાળ, ‘‘ચૈત્'' અત્ર ' તવાશદ્ વાદ-‘‘તવસ્થાન્તર તુ'' યોગ્યવસ્થાન્તરમેવ, ‘‘તત્’’ યોશિજ્ઞાનમ્। ‘‘તત: ક્િ’’ શ્વેતવાશક્યા.-‘‘ભ્રાન્તમતત્ત્વાર્’' યોશિજ્ઞાનં, “અન્યથા' માસત્વસ્ય । નિમિત્યાન્ન-‘‘સિદ્ધસાથ્યતા’’ અવસ્થામેોપત્તુતિ | ૨૦૩॥
વિવેચન :- આ સંસારમાં દિવૃક્ષા આદિ ભાવો એ આ આત્માના સહજ સ્વભાવો છે. અને તે હોતે છતે કર્મબંધાદિ થવા દ્વારા આત્માની આ સંસાર અવસ્થા છે. અને તે દિવૃક્ષા આદિ ભાવોની નિવૃત્તિ થવાથી આ આત્મા સર્વ કર્મ રહિત બનતાં મુક્તાવસ્થા પામે છે. આ પ્રમાણે તત્ત્વ હોવા છતાં પણ જો તમે આ “સંસાર અને મુક્ત” એવી પૂર્વાપર ભાવે આવતી અવસ્થાદ્વય પારમાર્થિક છે. એમ નહીં માનો અને કાલ્પનિક-ઔપચારિક છે. એમ જો માનશો તો તે બન્ને અવસ્થાઓનો તેવા તેવા પ્રકારનો અનુભવ કેમ થાય છે? સંસારી અવસ્થામાં જન્મમરણ-રોગ-શોક-ભય-ક્રોધ-માન-માયા અને હાસ્યાદિ વિકારોનો અનુભવ થાય છે. અને
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
