Shatarth Vivaranam

Author(s): Labhsagar
Publisher: Agamoddharak Granthmala

Page 73

श्री साधारणनृपवर्णनम् ]
६५
व्याख्या- ' ता महीलक्ष्म्यो ' रित्यनेकार्थात् ता-मही, तया राजते डप्रत्यये तारः - नृपः, 'परिभूमि 'रित्युणादिवचनात् परिभूमिः, तस्याः तस्याः ग्रहो - ग्रहणं, तस्य आरम्भ-उद्यमस्तं परिप्रहारम्भं, तथा यु: - श्रीभूमेः कं सुखं, थो-भीत्राणं, समाहारे कथं - सुखभीत्राणं पर-प्रकृष्ट, कर्तुं ईश्वरः - प्रभुः । तथा परान् - अन्यान्, सु-अतिशयेन, अयन् - गत्यर्थानां ज्ञानार्थत्वात् स्वयन्उपलक्षयन् ईदृशो नृपः दरिद्रो न भवति । चकाराध्याहारात् ईश्वरीभवति । ई-श्रीश्व ईश्वरः - कामश्च ईश्वरौ तौ विद्ये यस्मिन् ईश्वरी । नृपो हि ' शठदमन मशठपालन' मित्यादिचिह्नधरः अर्थकामवान् भवतीत्यर्थः । तारः किंवि० ? अगन्ते- कुटिलं गच्छन्ति क्विपि अगः - कुटिलगतयो दुष्टा इत्यर्थः तेषां नो - बन्धः, तेन असते - दीप्यते क्विपि अग्नाः- दुष्टबन्धेन दीप्तिमान् भवतीत्यर्थः । 'ए' इतिपादपूरणेऽव्ययः ||६२ ||
I
परिग्रहारम्भमग्नास्ता रये युः कथं परान । स्वयं दरिद्रो न परमीश्वरीकर्तुमीश्वरः ||६३ ||
व्याख्या- 'ईर्भुवि श्रिया'मिति महीपवचनात् ई-भूमिः, तस्या ईश्वरः पतिः, स ईश्वरः - भूमीश्वरः परान् - अन्यान्, पर-प्रकृष्टं यथा स्यात्तथा, ईश्वरीकर्तुं - भूमीश्वरीकर्तुं न दरिद्रः, नकारस्य निषेधार्थत्वान्न दरिद्रः अदरिद्रः । अथवा ' रः तीक्ष्णे वैश्वानरे नर ' इतिवचनात् रो-मर्त्यः, नकारस्य निषेधार्थत्वात् न र:- अमर्त्यः इत्यर्थः । ईश्वरः किंवि० ? ' परिभूमि' रित्युणादिवचनात् परिभूमिः,