________________
૫૫
ઈન્દ્રિય માર્ગણા એટલે કે બાદરનિગોદનો અનંતમો ભાગ જ હજુ સુધી બહાર નીકળ્યો છે અને પ્રત્યેકપણું પામ્યો છે. અત્યાર સુધીમાં પ્રત્યેકપણે કેટલા જીવો પામ્યા છે ? એ જાણવાની આ રીત છે – દરેક સિદ્ધાત્મા પ્રત્યેકપણું પામીને સિદ્ધ થયેલા છે. જેઓ હાલ પ્રત્યેક તરીકે છે તેઓ તો પ્રત્યેકપણું પામ્યા જ છે. વળી પ્રત્યેકપણું પામીને પુનઃ નિગોદમાં ગયેલા પણ પ્રત્યેકપણે પૂર્વે પામી ચૂકેલા તો છે જ.
પ્રત્યેક બનીને નિગોદમાં ગયેલા જીવો સાદિ નિગોદ કહેવાય. એની કાયસ્થિતિ અઢી પુપરા છે. એટલે પ્રત્યેક સમયે જુદા જુદા જ અસંખ્ય લોક જીવો પ્રત્યેકમાંથી નિગોદમાં જતા હોય તો અઢી પંદૂ પરામાં સંચિત થયેલા જીવો અઢી પુર્ઘપરા x અસંખ્યલોક જેટલા મળે.
તેથી અત્યાર સુધીમાં પ્રત્યકપણું પામેલા જીવોની સંખ્યા = સિદ્ધના જીવો (= અતીતકાળ અનંતપુપરા + અસંખ્ય) + વર્તમાનમાં પ્રત્યેક જીવો (અસંખ્યલોક) + અઢી પુપરા x અસંગલોક
વળી શ્રીવિશેષાવશ્યક ભાષ્યની વૃત્તિમાં આ પ્રમાણે પાઠ છે કે – તત્ર संव्यवहारराशिगतैः सर्वैरपि जीवैः सामान्येनाक्षरात्मकं श्रुतं स्पृष्टं, द्वीन्द्रियादिभावस्य सर्वैरपि तैः स्पृष्टत्वात् । तत्र च सामान्यश्रुतसद्भावात् । संव्यवहारराशिगतविशेषणं चेह पूर्वटीकाकारैः कृतमिति नास्माकं स्वमनीषिका संभावनीयेति । (वि. आ. भा. गाथा २७८३ वृत्तौ)
જો કે આમાં બાદરનિગોદને સ્પષ્ટ અક્ષરો દ્વારા અવ્યવહારરાશિરૂપે કહી નથી. પણ અર્થપત્તિથી એ જણાય છે. કારણ કે આમાં સંવ્યવહારરાશિના બધા જીવો બેઈન્દ્રિયાદિપણું પામી ગયા છે એમ જણાવ્યું છે. અને પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ, એક જ બાદર નિગોદ પણ અનંતમો ભાગ જ હજુ ૨ ધી પ્રત્યેકપણું પામ્યો છે. માટે બાદરનિગોદ સંવ્યવહારરાશિરૂપ સંભવે નહિ.
એક બાજુ આવો અર્થ ફલિત થાય છે. પણ એમાં વૃત્તિકાર મલધારી શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ મ. ના મનમાં પણ કંઈક પ્રશ્ન ઉદ્ભવતો હોવો જોઈએ. કારણ કે તેઓશ્રીએ જણાવ્યું છે કે "પૂર્વટીકા કે જે સ્વોપજ્ઞવૃત્તિ કહેવાય છે તેમાં આ પ્રમાણે સંવ્યવહારરાશિ અંગે જણાવ્યું છે માટે અમે કહીએ છીએ. અમે અમારી બુદ્ધિકલ્પનાથી આ કહ્યું છે એવું ન માનવું”. તેઓશ્રીને પ્રશ્ન આવો ઉપસ્થિત થયો હોય કે બાદરનિગોદ જો આ રીતે અવ્યવહારરાશિ હોય તો શ્રી વિશેષાવશ્યકભાષ્યના રચયિતા શ્રી જિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણ પોતાના અન્ય વિશેષણવતિ' ગ્રન્થમાં બાદરનિગોદને વ્યવહારરાશિ તરીકે જે જણાવી છે તે શા માટે જણાવે ?
આપણે ત્યાં શ્રી જિનભદ્રમણિક્ષમાશ્રમણ પછીના બધા પ્રકરણકારોએ બાદરનિગોદને વ્યવહારરાશિ જ કહી છે એ સ્પષ્ટ છે.
