________________
યોગ માર્ગણા
પ્રશ્ન : આ અલ્પબદુત્વમાં ૨૨મા બોલમાં બા.પર્યા.વાઉકાય કહી પછી ૨૩મા બોલમાં લોકાકાશને એના કરતાં s કહેલ છે. બા.પર્યા.વાઉનું ક્ષેત્ર દેશોનલોક કહ્યું છે. છતાં એને સંપૂર્ણ લોકવ્યાપી કહીએ તો પણ એક જીવની અવગાહના અસંખ્ય આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ હોવાથી એના કુલ જીવો Lla જ હોવા જોઈએ ને. અને તો પછી એ જીવરાશિ કરતાં લોકાકાશને a કહેવો જોઈએ ને?
ઉત્તર- એક-એક જીવની અવગાહના અસંખ્ય આકાશપ્રદેશ પ્રમાણ હોય છે એ વાત સાચી. પણ બાપર્યા પૃથ્વીકાયાદિ જીવો એક જ અવગાહનામાં Pla જેટલા પણ રહી શકે છે એમ આચારાંગજીમાં જણાવ્યું છે. તેથી દેશોનલોક જેટલા સ્વસ્થાન ક્ષેત્રમાં બા.પર્યા.વાઉં.ના જીવો L/s પ્રમાણ રહી શકવામાં કશો વાંધો નથી. અને તેથી એના કરતાં લોકાકાશ ષ હોવામાં પણ કશો વાંધો નથી. | મોક્ષે જનારા કેટલા | તેમાં અંતર | ૧ સમયે વનસ્પતિકાયથી | અલ્પ
સંખ્યાતા વર્ષો પૃથ્વીકાયથી
સંખ્યાતા વર્ષો અપકાયથી
સંખ્યાતા વર્ષો ત્રસકાયથી
સંખ્યાતા વર્ષો ૧૦૮ સૌધર્મ : ઈશાન
સાતિરેક વર્ષ. ૧૦૮ યોગમાણા વાત પણ
વર્યાન્તરાય કર્મનો ક્ષય કે ક્ષયોપશમ, શરીરનામ કર્મનો ઉદય અને આત્માનો પ્રયત્ન વિશેષ. આ ત્રણના કારણે થયેલું આત્મપ્રદેશોનું પરિસ્પન્દન = ચાંચલ્ય એ યોગ કહેવાય છે. આ ચાંચલ્યની તરતમતાના આધારે શરીર નામ કર્મના ઉદયના કારણે શરીરાદિના પુદ્ગલોનું ગ્રહણ થાય છે. જ્યાં શરીર, નામકર્મનો ઉદય નથી કે આત્માનો પ્રયત્ન નથી ત્યાં વર્યાન્તરાયનો ક્ષય હોવા છતાં યોગ હોતો નથી. જેમ કે ૧૪મે ગુણઠાણે. તેથી મોક્ષમાં જતા આત્માને ગમનક્રિયા હોવા છતાં આત્મપ્રદેશોમાં સંકોચ-વિકોચાત્મક પરિસ્પન્દ-યોગ હોતો નથી. આત્મા જે પ્રયત્ન કરે છે તે પણ વીર્યાન્તરાયના ક્ષય-ક્ષયોપશમને ઉલ્લંઘીને કરી શકતો નથી. તેથી વર્માન્તરાયનો ક્ષય કે ક્ષયોપશમનું પ્રાધાન્ય હોવાથી યોગને ક્ષાયિક કે ક્ષાયોપથમિકભાવ કહેવાય છે. વળી આત્માનો પ્રયત્ન ઓછો હોય તો યોગ (અને તેથી પુગલગ્રહણ) અલ્પ હોવા છતાં વીર્યન્તરાયનો ક્ષયોપશમ કાંઈ ઓછો થઈ જતો નથી. એટલે જ કેવલીને અલ્પપ્રવૃત્તિ કાળે યોગ
