________________
૧૨૭
સમ્યક્તમાર્ગના વગેરે ભાવના પણ ભાવસમ્યકત્વના કારણભૂત પ્રધાન દ્રવ્ય સમ્યક્ત્વના લક્ષણયુક્ત છે. જેવી રીતે ઉતમકોટિની સાધના કરનારને આ ભાવમાં જ્ઞાન ન હોય તો પણ ભવાંતરમાં વિશિષ્ટ જ્ઞાન મળે છે. તેવી રીતે ઉપરોક્ત બે ભાવનાઓ ભાવનારને કર્મના ક્ષયોપશમ દ્વારા, શુભ પુણ્યોદય દ્વારા વિશિષ્ટ સંયોગો, વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમ અને સ્વાનુભવ ભવાંતરમાં થાય છે. પરંતુ એ ભાવના વગરનાને થયેલો અનુભવ પણ વિષયકષાયના ઝંઝાવાતથી ખસી જતાં વાર લાગતી નથી. સમ્યકત્વના ત્રણ ભેદ છે. ઔપશમિક – ક્ષયોપથમિક – ક્ષાયિક. ઉપશમ સમ્યકત્વ બે પ્રકારનું છે. (૧) પ્રથમ ઉપશમ સમ્યકત્વ, અને (૨) શ્રેણિનું ઉપશમ સમ્યક્ત્વ.
પ્રથમ ઉપશમ સમ્યક્ત્વમાં અનંતાનુબંધી ચારનો ક્ષયોપશમ હોવા સાથે દર્શન ત્રિકનો ઉપશમ હોય છે. અને ઉપશમ શ્રેણિમાં અનંતાનુબંધી ચારની વિસંયોજના કે ઉપશમ સાથે દર્શન ત્રિકનો ઉપશમ હોય છે. ઉપશમ એટલે અંતર્મુ કાળ સુધી રસોદય કે પ્રદેશોદયથી તે તે કર્મ ઉદયમાં ન હોવું. કેટલાકના મતે અનંતાનુબંધીનો ઉપશમ માન્યો જ નથી. પ્રથમ ઉપશમ સમ્યક્ત્વ સિદ્ધાંતિક મતે એકવાર પમાય છે, કેમકે એ મતે આત્મામાં સમ્ય. મોહ અને મિશ્રમોહની સત્તા ન હોય તો પણ બે કરણ દ્વારા જ ત્રણ પંજ કરીને સીધુ ક્ષયોપશમ સમ્ય. પમાય છે. કાર્મગ્રંથિક મતે ઉપરોક્ત બે પ્રકૃતિની સત્તા ન હોય તો અવશ્ય ઉપશમ સમ્ય, પામવું પડે છે. તેથી આ બે પ્રકૃતિની ઉશ્કેલના કર્યા બાદ મિથ્યાત્વી આત્મા અવશ્ય ઉપશમ સમકિત પામે છે. તેથી આવું અનેકવાર થવાથી અનેક વખત ઉપશમ સમકિત પમાય છે. છતાં એને જાતિથી પ્રથમ ઉપશમ સમ્યકત્વ જ કહેવાય છે. માટે પ્રથમ ઉપશમ સમ્યકત્વ જાતિ તરીકે એક હોવાથી એક ગણવું. બીજું ઉપશમ સમ્યકત્વ છઠ્ઠા-સાતમા ગુણસ્થાનકે પમાય છે, મતાંતરે ચોથે પમાય
ઉપશમ શ્રેણિ માંડનાર સાધુને જે પરિણામ હોય તે પરિણામ ગૃહસ્થને પણ આવી શકે છે. અર્થાત્ સંયમ સ્વીકારવાની ભાવનામાંથી સંયમ સ્વીકારેલાની ભાવનામાંય આવી જાય. તેથી ગૃહસ્થને ઉપશમ શ્રેણિ માંડવામાં હરકત જેવું નથી. છતાં તેના નિષેધના કે વિધાનના સ્પષ્ટ અક્ષરો જાણવામાં નથી.
ઉપશમ શ્રેણિ માંડનારે જો ક્ષાયિક સમકિત ન હોય તો તે શ્રેણિ માંડયા પહેલાં ઉપશમ સમકિત પામવું જ પડે. તે ઉપશમ સમકિત ક્ષયોપશમ સમકિતમાંથી જ પમાય. તે ઉપશમ સમકિતની પ્રાપ્તિ કાર્મગ્રંથિક મતે વધુમાં વધુ ૭માં ગુણ
