________________
યોગ માર્ગણા
૯ નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ એ સમયથી જ દારિકમિશ્ર કાયયોગ કહેવાય છે. વ્યવહારનય એ સમયે કાર્પણ કાયયોગ અને પછીના સમયથી (બીજા સમયથી) ઔદારિકમિશ્ર કાયયોગ કહે છે. એનો અભિપ્રાય એવો છે કે પૂર્વના સમયે જે હોય એનાથી, પછીના સમયે પુગલોનું ગ્રહણ થાય છે. એટલે વિગ્રહગતિથી આવનાર જીવને ઉત્પત્તિ સમયની પૂર્વના સમયે કાર્મણ શરીર જ હોવાથી ઉત્પત્તિ સમયે કામણ શરીરથી જ પુદ્ગલોનું ગ્રહણ થતું હોવાના કારણે ઉત્પત્તિ સમયે કાર્પણ કાયયોગ કહેવાય. જીવ જો ઋજુગતિથી આવતો હોય તો એક જ સમયમાં આવતો હોવાથી પૂર્વનો સમય એ પૂર્વભવનો ચરમસમય છે. એ વખતનું શરીર તો ત્યાં જ છોડી આવતો હોવાથી એ શરીરથી અહીં ઉત્પત્તિ પ્રથમ સમયે પુદ્ગલોનું ગ્રહણ થાય છે એમ કહી શકાતું નથી. માટે ઉત્પત્તિ પ્રથમ સમયે ગ્રહણ કાર્મણશરીરથી જ થયું હોવાથી ત્યારે કાર્મણકાયયોગ કહેવો જોઈએ અને બીજા સમયથી ઔદારિકમિશ્ર કહેવો.
તૈજસ શરીર દ્વારા થતી પ્રવૃત્તિ કયારેય જુદી પડતી નથી. એ સર્વદા કાર્મણની સાથે જ અનાદિકાળથી હોય છે. માટે તૈજસનો અલગ યોગ કહેવાતો નથી.
ઔદારિકમિશ્રકાયયોગ ઉત્પત્તિથી શરુ થઈ શરીર પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી હોય છે. ત્યારબાદ પર્યાપ્તજીવોને ઔદારિક-કાયયોગ હોય છે. અપર્યાપ્ત જીવોને તો ભવના અંત સુધી ઔદામિશ્ર કાયયોગ જ હોય છે. આ મુખ્યમત છે. બીજા મતે પર્યાપ્ત જીવોને સ્વપ્રાયોગ્ય પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી ઔદા મિશ્ર ને ત્યારબાદ ઔદારિક કાયયોગ મનાયો છે.
ઉત્તરવૈક્રિય કે આહારક કરતી વખતે પ્રારંભમાં ઔદારિક સાથે વૈક્રિય કે આહારકની મિશ્રતા હોય છે. આ વખતે સિદ્ધાંતે ઔદારિકમિશ્ર કાયયોગ માન્યો છે અને જ્યારે ઉત્તરવૈક્રિય કે આહારક છોડી દેવાનું હોય ત્યારે (પ્રાન્ત કાળે) વૈક્રિયમિશ્ર કે આહારકમિશ્ર હોય છે એમ સિદ્ધાંતનો મત છે. બનાવતી વખતે વૈક્રિય કે આહારકની મુખ્યતા હોવાથી વૈક્રિયમિશ્ર કે આહારકમિશ્ર હોય છે ને પ્રાન્ત ઔદારિકમિશ્ર હોય છે એવો કાર્મગ્રન્થિક અભિપ્રાય છે એમ કેટલાક માને છે. જ્યારે પ્રારંભે વૈક્રિયમિશ્ર કે આહારકમિશ્ર ને પ્રાન્ત કોઈ મિશ્ર નહીં એવો કાર્મગ્રશ્વિક મત છે એમ પણ કેટલાક માને છે. તેઓનું કહેવું એમ છે કે જેમ માણસ મરે કે દેવ ઔવે ત્યારે શરીર છોડી જ દેવાનું છે. માટે મિશ્રતા આવતી નથી તેમ ઉત્તર વૈક્રિય કે આહારક છોડતી વખતે મિશ્રતા આવતી નથી.
વળી, વૈક્રિયમિશ્ર વગેરેમાં ઔદારિક સાથે મિશ્રતા કહેવાય છે, પણ વસ્તુતઃ એ કાર્મણ સાથેની જ મિશ્રતા જાણવી. કારણકે વૈક્રિય પુદ્ગલો કયારેય ઔદારિક પુદ્ગલો સાથે જોડાતા નથી, બંને સ્વતંત્ર જ રહે છે. તે પણ એટલા
