________________
૧૦ર
સત્પદાદિપ્રરૂપણા અસંખ્ય વર્ષાયુ ગર્ભજ સંજ્ઞી સ્ત્રી-પુ.... ગર્ભજ અસંજ્ઞી નપું. ગર્ભજ અસંશી પુરુષ ગર્ભજ અસંજ્ઞી સ્ત્રી. પર્યાસમૂઅસંજ્ઞી નપું.
અપર્યાસમૂo અસંજ્ઞી નપું. જે કોઈ અસંજ્ઞી છે તે બધા મૂર્છાિમ છે, જે સંમૂર્છાિમ છે તે બધા અસંજ્ઞી છે. તેથી અસંજ્ઞી અને સંમૂર્છાિમ એ બે પર્યાયવાચી જેવા શબ્દો છે એવો આમ્નાય પ્રચલિત છે. પણ પખંડાગમમૂળમાં સંજ્ઞીના ગર્ભજ અને સંમૂર્છાિમ એમ બે ભેદ જેમ બતાવ્યા છે એમ અસંજ્ઞીના પણ ગર્ભજ અને સંમૂર્છાિમ એમ બે ભેદ બતાવ્યા છે. ગર્ભજ એટલે ગર્ભથી ઉત્પન્ન થયેલા. અને સંજ્ઞી એટલે મનવાળા. ગર્ભમાંથી ઉત્પન્ન ન થયા હોવા છતાં જેમ દેવ-નારકી મનવાળા હોય છે તેમ તેવા પ્રકારની યોનિથી ઉત્પન્ન થયેલા સંમૂર્છાિમો પણ સંજ્ઞી હોય શકે છે. તંલિયો મત્સ્ય વગેરે આવા સંમૂર્છાિમ સંજ્ઞી છે ને અન્તર્મમાં સાતમી નરકે ચાલ્યા જાય છે. (આપણે ત્યાં પ્રચલિત મત પ્રમાણે અન્તર્યુ કાળમાં ગર્ભનિષ્ક્રાન્તિ અને રૌદ્રધ્યાન દ્વારા સપ્તમનરકગમન જાણવું.) સંમૂર્છાિમ જે હોય તે (સંજ્ઞી કે અસંજ્ઞી) એ બધામાં માત્ર નપુંસક વેદ હોય છે. જ્યારે ગર્ભજ જે હોય તે, સંજ્ઞી કે અસંજ્ઞી એ બંનેમાં ત્રણ પ્રકારના વેદ હોય છે. એટલે કે અસંજ્ઞીમાં પણ પુરુષ વેદ- સ્ત્રીવેદ સંભવિત છે. પ્રચલિત માન્યતામાં તત્ત્વાર્થસૂત્ર વગેરે મુજબ સંપ્રદાય ન હોવાથી આગમવિરોધ ગણાય. છતાં તત્ત્વ કેવલિગમ્ય કરવું પડે. છઠ્ઠા કર્મગ્રન્થ સપ્તતિકામાં અસંજ્ઞીને પણ ત્રણે ય વેદ માનેલા છે. જો કે વૃત્તિકાર ભગવંતે દ્રવ્યવેદની અપેક્ષાએ ત્રણ વેદ જાણવા, ભાવવેદ તો નપું જ હોય એમ સમાધાન આપવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. પણ ચૂર્ણિમાં તો અસંજ્ઞી જીવોમાં પણ મોહનીયની ૩ વેદમાંથી અન્યતર વેદયુક્ત ચોવીશીઓ બતાવી છે.
લબ્ધિઅપર્યા, સંજ્ઞી કે અન્ની બંનેને નપું, વેદ જ હોય. સંમૂ જીવોને નપુંસકવેદ જ હોય. આ માન્યતા બંને પક્ષે સમાન છે.
યુગલિકતિર્યંચો અઢીદ્વીપની બહાર હોય છે એમ તત્ત્વાર્થભાષ્યની વૃત્તિમાં જણાવ્યું છે. છેલ્લા સ્વયંભૂરમણ દ્વિીપમાં માનુષોત્તર પર્વતની જેમ વચ્ચે ફરતો વલયાકાર એક પર્વત છે. આ બે પર્વતોની વચમાં આવેલા દ્વીપમાં તિસ્કૃલોકમાં યુગલિક તિર્યંચો હોય છે કે જેઓનું આયુષ્ય ૧ પલ્યો હોય છે. પ્રસ્તુત અલ્પબદુત્વમાં અસંખ્ય વર્ષાયુ ગર્ભજ સંજ્ઞી સ્ત્રી-પુરુષ વેદી અસંખ્યગુણ આ હિસાબે બતાવ્યા છે.
