________________
જ્ઞાનમાર્ગન્ના
* પરોક્ષના ૨ પ્રકાર - મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન
★
પન્નવણાના મતે યુગલિકતિર્યંચમાં અવધિ કે વિભંગ હોતું નથી. ષટ્ખંડાગમમાં અવિધ જ્ઞાન માન્યું છે.
અજ્ઞાન બે રીતે હોય છે. જ્ઞાનાભાવરૂપ
૧૦૭
અને વિપરીતજ્ઞાનરૂપ.
પ્રસ્તુતમાં વિપરીતજ્ઞાનાત્મક અજ્ઞાનની વિવક્ષા છે. એના ૩ પ્રકા૨ છે - મતિઅજ્ઞાન, શ્રુતાજ્ઞાન, વિભંગજ્ઞાન કમળમાણ
* 'મતિ, શ્રુત, અવધિજ્ઞાન - P/a
* મન:પર્યવજ્ઞાની - સંખ્યાતા. (સહસ્રપૃથકત્વ કે લક્ષપૃથ)
* કેવલજ્ઞાની - અનંત (ભવસ્થકેવલી - ક્રોડપૃથ)
–
* મતિ - શ્રુત અજ્ઞાની - ૩અનંત (દેશોનજીવરાશિ)
* વિભંગજ્ઞાની - અસંખ્ય (સાધિકદેવરાશિ)
(૧) આ P/a માં પલ્યોપમ કયો લેવો ? આપણે ત્યાં સૂ॰ ક્ષેત્ર પલ્યો કહ્યો છે. દિગંબરો અદ્ધાપલ્યોપમ કહે છે. જો કે જેમ આનતાદિ દેવોની સંખ્યા સૂ. ક્ષેત્ર પલ્યોનો અસં૰મો ભાગ કહી હોવા છતાં એમાં ભાજક મોટો હોઈ એ રકમ અદ્ધા પલ્યો૰ના પણ અસંમાં ભાગ જેટલા આવી શકે છે. એમ પ્રસ્તુતમાં પણ એ એટલી આવી શકે છે અથવા એનાથી વધુ પણ હોય શકે છે.
(૨) મન:પર્યવજ્ઞાનના વિષયભૂત જક્ષેત્ર અંગુલ/a હોવાનું નંદીસૂત્રમાં બતાવ્યું છે. પણ એનું વિવરણ ઉપલબ્ધ થતું નથી. ષટ્યુંડાગમમાં એ યોજનપૃથ બતાવ્યું છે. ઋજુગતિ કરતાં વિપુલમતિનું ઉત્કૃષ્ટ ક્ષેત્ર અઢી અંગુલ જેટલું અધિક હોય છે. એમાં અંગુલ તરીકે ઉત્સેધાંગુલ લેવો એમ શ્રીનન્દીસૂત્રની ટીપ્પણમાં કહ્યું છે.
(૩) જેઓને વ્યવહારરાશિમાં આવ્યાને હજુ ઘણો દીર્ઘકાળ પસાર થયો નથી એવા જીવોને છોડી શેષ સર્વ વ્યવહારરાશિવાળા જીવો અક્ષરાદિ દ્રવ્યશ્રુત પામેલા છે. આ પ્રમાણે શ્રીવિશેષાવશ્યકભાષ્યની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં તેમજ શ્રી મલધારી હેમચન્દ્ર સૂ॰ મસાની ટીકામાં બતાવ્યું છે.
વળી, આગળ બતાવી ગયા મુજબ નિગોદનો એક અનંતમો ભાગ જ અતીતકાળમાં બેઇન્દ્રિયાદિપણું પામ્યો છે. એટલે નિગોદના બાકીના અનંતબહુભાગ જીવોને અવ્યવહા૨રાશિ કહેવા પડે. માટે વ્યવહા૨૨ાશિ’ના બે અર્થ કરવા જોઈએ.
k
