________________
૧૧૨
સત્પાદિપ્રરૂપણા સંયમ માછણા | સાણાપણા
સંયમની સાત માર્ગણા છે. સામાયિક, છેદો પસ્થાપનીય, પરિહારવિશુદ્ધિ, સૂક્ષ્મસંપરાય, યથાવાત, દેશવિરતિ અને અવિરતિ. આમાંથી પ્રથમ પાંચ સર્વવિરતિના પ્રકાર છે, છઠ્ઠી દેશવિરતિની છે અને સાતમી વિરતિની વિરોધી તરીકે અવિરતિની છે.
સામા. અને છેદોપ. બંનેના સંયમસ્થાનો અસંખ્ય-અસંખ્ય છે ને પરસ્પર તુલ્ય છે. તેથી તે બેનો ભેદ વ્યવહારકૃત છે, સ્થાનકૃત નથી. સર્વવિરતિના સ્વીકારની સાથે જ મહાવ્રતોનું આરોપણ હોય તે સામાયિક ચારિત્ર કહેવાય છે ને સર્વવિરતિના સ્વીકારની પછી યોગ્ય કાળે મહાવ્રતોનું આરોપણ થતું હોય તો એ આરોપણ પછીનું ચારિત્ર છેદો પસ્થાપનીય કહેવાય છે.
છેદોપ, ચારિત્ર પ્રથમ અને ચરમતીર્થકર ના શાસનમાં હોય છે. આવ. નિર્યુક્તિ વગેરેમાં પ્રથમ અને ચરમતીર્થકરને પણ છેદોપ, ચારિત્ર બતાવ્યું છે. પણ ત્યાં પાછળથી મહાવ્રત આરોપણ હોતું નથી. માત્ર એમના શાસનમાં છેદો ૫૦ હોવાથી એમને પણ એ જણાવ્યું હોય એમ જણાય છે.
પરિહારવિશુદ્ધિ ચારિત્ર ૯ પૂર્વધરને – વિશિષ્ટ આચારસંપન્નને નવના ગણમાં હોય છે. તેથી એમના અધ્યવસાયો સામા છેદોપના પ્રારંભિક અધ્યવસાયો કરતાં ઘણા ઊંચા હોય છે. માટે એ બેના પ્રારંભિક અસંખ્ય અધ્યવસાયો ઓળંગ્યા પછીના અધ્યવસાયો, પરિહાર વિશુદ્ધિના અને આ બેના સામાન્ય છે. આવા અસંખ્ય લોક જેટલા અધ્યવસાયો ગયા પછી પરિહાર વિશુદ્ધિના ઉત્કૃષ્ટ અધ્યવસાય સ્થાન આવી જાય છે. કારણ કે પરિહારવિશુદ્ધિ કલ્પ નિયમ સ્વરૂપવાળો હોવાથી વિશિષ્ટ સાધનાઓ ન હોવાને કારણે વિશિષ્ટ ભાવનાઓનો પ્રાદુર્ભાવ પણ એમાં થતો નથી. એટલે શ્રેણિના અધ્યવસાયો આવતા નથી અને તેથી શ્રેણિ આવતી નથી.
એ પછીના અસંત લોક જેટલા અધ્યવસાયો સામાયિક છેદો પસ્થાપનીયમાં હોય છે. છઠ્ઠા ગુણ ના પ્રથમ અધ્યવસાયથી માંડીને ૯માં ગુણ ના ચરમ અધ્યવસાય સુધી જેટલા અધ્યવસાયો છે તે બધા આ બંનેના હોય છે. તે પછીના અંતર્મુહૂર્તના સમય જેટલા અસંખ્ય અધ્યવસાયો સૂક્ષ્મસંપાયના હોય છે. તે પછીનો ૧ અધ્યવસાય યથાખ્યાત સંયમનો હોય છે. એ મોહનીયના ઉદયાભાવરૂપ ૧ અધ્યવસાય હોય છે. જો કે જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, અંતરાયના ઉદયના ભેદોથી ૧૨માં ગુણના અસંખ્ય અધ્વસાયો જેમ કહ્યા છે તેમ ૧૩માં
