________________
૮૦
સત્પદાદિપ્રરૂપણા માટે કે ઔદારિક વૈક્રિય બંધન નામ કર્મ વગેરે કર્મો બતાવ્યા નથી.
ઉત્તર ક્રિય કરનારો મનુષ્ય, તિર્યંચ, દેવ કે નરક એક સમયમાં પણ કાળ કરી શકે છે. એટલે એ અપેક્ષાએ ઉત્તર વૈક્રિયનો જઘન્ય કાળ ૧ સમય પણ મળી શકે છે. આહારક બનાવનારો અન્તર્મ પૂર્વે કાળ કરતો નથી. માટે આહારકમિશ્રનો કાળ જઘન્યથી ૧ સમય મળતો નથી.
ભાષા, શ્વાસોશ્વાસ અને મનના પુગલોને આત્મસાત્ કર્યા વગર, માત્ર તે તે રૂપે પરિણાવીને જીવ છોડી દે છે. પણ પાંચ શરીર પુદ્ગલોને જીવ આત્મસાતુ કરે છે. તેથી બીજા સમયે એ બધા પુદ્ગલો એકી સાથે ન છૂટી જતાં ક્રમશ: થોડા થોડા છૂટે છે. જેમ કર્મમાં નિષેક રચના મુજબ થોડા થોડા છૂટે છે એમ અહીં સમજવું. (પણ કર્મમાં અબાધાકાળ હોવાથી બીજા સમયથી છૂટવાનું ચાલુ થતું નથી. જ્યારે અહીં એવું ન હોવાથી બીજા સમયથી જ છૂટવાનું ચાલુ થઈ જાય છે.) એટલે પ્રથમ સમયે માત્ર ગ્રહણ જ હોય છે. આને સર્વબંધ કે સર્વસંઘાત કહે છે. બીજા સમયે થોડા નવા પુદ્ગલો લે છે અને પ્રથમ સમયગૃહીત કેટલાક છોડે છે. એટલે કે દેશબંધ હોય છે તથા દેશપરિશાટ હોય છે. ભવચરમસમયે એકનયે સર્વપરિશાટ છે. બીજા નયે દેશબંધ - દેશપરિશાટ છે. તેમજ પછીના સમયે તે શરીરની અપેક્ષાએ સર્વપરિશાટ છે અને 28જુગતિથી જનારને બીજા શરીરની અપેક્ષાએ સર્વબંધ પણ છે. બંને શરીરો જુદા હોવાથી બંનેનો ભેગો દેશબંધદેશપરિશાટ ન કહેવો. આ રીતે પાંચે શરીરોમાં યથાસંભવ સર્વબંધ-સર્વપરિપાટ -દેશબંધ-દેશપરિશાટનું પ્રરૂપણ સત્પદાદિ નવે દ્વારોથી જાણી લેવું.
| મનોયોગ, મનોયોગ સામાન્ય, સત્ય, અસત્ય, મિશ્ર અને વ્યવહાર મનોયોગ એમ માર્ગણા. સત્ય-વ્યવહારમાં ૧ થી ૧૩ ગુણઠાણા. અસત્ય-મિશ્રમાં ૧ થી ૧૨ ગુણઠાણા.
સંજ્ઞી પર્યાપ્ત પંચેન્દ્રિય જીવો જેટલા હોય તે બધા લબ્ધિથી (યોગ્યતા રૂપે) મનોયોગી કહીએ તો સંજ્ઞી પર્યાપ્ત પંચેન્દ્રિય જીવો જેટલા મનોયોગી મળે. આ જીવોમાં જ્યોતિષ દેવોની સંખ્યા મુખ્ય છે. શેષ સંજ્ઞી જીવો એના સંખ્યામાં ભાગે જ છે. તેથી સાધિક જ્યોતિષદેવોની સંખ્યા જેટલા મનોયોગી મળે. પણ, મનોયોગનું પ્રવર્તન હોય ત્યારે જ મનોયોગી કહેવાય, એટલે આવા જીવો જ્યોતિષદેવો કરતાં સંખ્યામાં ભાગ્યે જ મળે. કારણકે સંજ્ઞીજીવોમાં સંખ્યાતમો ભાગ વચનયોગી હોય છે અને એના પણ સંખ્યાતમા ભાગ જેટલાં મનોયોગી હોય છે. તેથી મનોયોગ સામાન્ય - જ્યોતિષદેવો ઃ s = (પ્રતર : ૨૫૬ પ્રતરાંગુલ) - s
