________________
વેદમાર્ગણા
લવું
વેદ
કારણ.
સ્વરૂપ
ગુણo નિવૃત્તિ | શરીરનો આકાર અંગોપાંગનામકર્મોદય વગેરે ૧ થી ૧૪ ભાવ | આત્મપરિણામ |વેદમોહનીયોદય
૧ થી ૯ નૈપથ્ય | પહેરવેશ |કથંચિત્ બાહ્ય વ્યવહાર દિવ-મનુને હોય.
એકેક થી ચઉટ સુધી ભાવવેદ નપું છે. દ્રવ્યવેદ પણ નપું છે. છતાં વર્તમાન વિજ્ઞાનાનુસારે પુંકેસર, સ્ત્રીકેસર વગેરે હોવામાં કોઈ હરકત નથી. પર્યાઅસંજ્ઞી જીવોમાં દ્રવ્યથી ત્રણે વેદ છે. ભાવથી સિદ્ધાન્તમતે માત્ર નપુંસક વેદ છે. કામચિક મતે પંચસંગ્રહ ૪થા દ્વારમાં ત્રણે વેદ બતાવ્યા છે. (પ્રસ્તુતમાં સિદ્ધાન્તમતાનુસારી પ્રરૂપણા જાણવી.) લબ્ધિ અપર્યા.માં માત્ર નપું. વેદ હોય છે. નારકીમાં પણ દ્રવ્ય-ભાવ ઉભય નપું, વેદ હોય છે. પંચેતિ મનુoમાં ત્રણ વેદ છે. દેવ-યુગલિકમાં માત્ર બે વેદ છે.
વેદના દૃષ્ટાંત તરીકે તૃણાગ્નિ, કારીષાગ્નિ અને નગરદાહની ઉપમા દર્શાવી છે. તદનુસાર મંદ ઉદયવાળાને પુ. વેદ, તીવ્ર દીર્ઘકાળસ્થાયી ઉદયવાળાને
સ્ત્રીવેદ અને તીવ્રતમ-અતિદીર્ઘકાલીન ઉદયવાળાને નપુંસક વેદ કહેવાય. તેથી શબ્દાદિ પાંચે વિષયમાં સહેલાઈથી - શીઘ્ર તૃપ્ત થનારને પુવેદ ગણાય. દીર્ઘ-દીર્ઘતમકાળે તૃપ્ત થનારને ક્રમશઃ સ્ત્રી-નપું વેદ ગણાય. - વેદોદયથી પુગલપરિણતિ ઊભી થાય છે જે શબ્દાદિ વિષયક હોય છે. તેથી અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ બંને પ્રકારની પુદ્ગલપરિણતિમાં વેદમોહનીયકર્મ ભાગ ભજવે છે. ઈષ્ટ શબ્દાદિમાં જે રુચિપૂર્વકનો ઉપભોગ-ઉપયોગ તે જેમ પ્રવિચારણા છે તેમ અનિષ્ટ શબ્દાદિમાં અરુચિ રૂ૫ ઉપભોગ એ પ્રવિચારણા જાણવી.
પાંચમા ગુણઠાણે નવનોકષાયોનો જઘન્ય તરફનો અનંતમો ભાગ કે મતાંતરે અસંખ્યાતમો ભાગ ઉદયમાં હોય છે. બાકીના સ્પર્ધકો ઉદયમાં હોતા નથી. તેથી નવ નોકષાયોનો ક્ષયોપશમ હોય છે અને એ કારણે આ ગુણઠાણું ટકી શકે છે. છઠ્ઠા ગુણઠાણે પણ શબ્દાદિમાં કંઈક રાગાદિપરિણતિ થતી હોવાથી વેદમોહનીયનો ઉદય બતાવેલ છે. જેની આલોચના – પ્રતિક્રમણ વગેરે દ્વારા શુદ્ધિ થાય છે. જેમ કે સારું ખાવાનું આવ્યું. ભાવવા રૂપે રાગ થયો તો આલોચના વગેરેથી એ રાગજન્ય અતિચાર નાશ પામે. સાતમા વગેરે ગુણઠાણે ઉપયોગરૂપ વેદ મોહનીય ન હોવા છતાં સૂક્ષ્મ અનાભોગજન્ય ઉદય હોય છે. ૭,૮,૯ મે ગુણઠાણે અનાભોગ ઉદય હોય છે. ૧ થી ૬ ગુણઠાણે આભોગ ઉદય હોય છે. ૧ થી ૫ ગુણઠાણે અટકાયત કે પ્રવૃત્તિ બંને સંભવે છે.
