________________
મનોયોગ માર્ગણા
આ મનોયોગીનો સંખ્યાત બહુભાગ વ્યવહાર મનોયોગી હોય છે અને મિશ્ર, અસત્ય તથા સત્યમનોયોગી ઉત્તરોઉત્તર સંખ્યાતમાભાગે હોય છે.
શંકા - પન્નવણામાં મહાદંડક અલ્પબદુત્વમાં ૪૨,૪૩,૪૪મા પદમાં ક્રમશઃ ખેચર, સ્થળચર, જળચર નપું. તિર્યંચો ઉત્તરોઉત્તર ss કહ્યા પછી પર્યા ચઉ0 s કહ્યા છે ને ત્યારબાદ ૪૬મા પદમાં પર્યાપંચે. v કહ્યા છે. એટલે કે જળચર નપુંતિર્યંચ કરતાં પર્યા. પંચેન્દ્રિયો v નથી, પણ s છે. માટે જણાય છે કે જળચર નપું, તિર્યંચ કરતાં પણ s કોઈ અન્ય પંચેન્દ્રિય પર્યા. જીવો છે. અન્ય કોઈ રાશિ સંભવિત ન હોવાથી એમ માનવું પડે છે કે ૪૨,૪૩,૪૪મા પદમાં જે નપુંસક તિર્યંચોની વાત છે તે સંજ્ઞી નપુંસક છે અને તેના કરતાં પણ = અસંજ્ઞી પર્યાપંચે જીવો છે. આમ માનવાથી કુલ પર્યાપંચે જીવો સંખ્યાતગુણ હોવા સંગત ઠરી જાય છે. હવે આમ જો માનીએ તો જ્યોતિષ કરતાં પણ સંખ્યાત ગુણ એવા આ નપુંસક તિર્યો સંજ્ઞી માનવાના રહેવાથી સંજ્ઞીમાં મુખ્ય રાશિ એ જ થાય. અને તેથી મનોયોગી જીવો તરીકે જ્યોતિષ કરતાં સંખ્યાતગુણ જીવો માનવા જોઈએ.
સમાધાન - ગર્ભ પર્યાપ્ત જીવોને છએ વેશ્યા સંભવે છે. એટલે આ નપુંસક તિર્યંચો જો ગર્ભજ (સંજ્ઞી) હોય તો તેઓને શુભલેશ્યા પણ સંભવિત બને. વળી તેઓ તિર્યંચ પુરુષ-સ્ત્રી કરતાં તો સંખ્યાત ગુણ છે જ. એટલે તિર્યંચના અલ્પબદુત્વમાં ૩ શુભલેશ્યામાં નપુંસકની સંખ્યા જ વધારે બતાવવી પડે. પણ એમાં તો તિર્યંચસ્ત્રીની સંખ્યા વધારે બતાવી છે. એટલે જણાય છે કે સંજ્ઞીમાં નપુંસક જીવો સ્ત્રી કરતાં અત્યન્ત અલ્પ છે. અને તેથી આ ત્રણ જે સંખ્યાતગુણ કહેલા નપુંસકો છે તેને અસંજ્ઞી માનવા આવશ્યક છે. (અથવા મતાંતરે મહાદંડક-અલ્પબદુત્વમાં આ ૩ પદ જ ન હોવા જોઈએ.) માટે સંજ્ઞીમાં મુખ્ય સંખ્યા જ્યોતિષની થવાથી એના સંખ્યાતમા ભાગે મનોયોગી કહેવા યુક્ત જ છે.
અથવા
મહાદંડક અલ્પબદુત્વના એ ૩ પદ સ્વીકારીએ અને એને સંજ્ઞી માનીએ તો જ્યોતિષ કરતાં સંખ્યાતગુણ મનોયોગી જાણવા.
બધી માગણામાં - એક જીવ - ઘનરાજ - Da, સૂચિરાજ - ૯ રાજ અનેક જીવ - ઘનરાજ - Da, સૂચિરાજ - ૧૪ રાજ.
