Sanskrit English Dictionary Part 01

Author(s): P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan

Page 28

अक्षार
10
अक्षोड:
अक्षार a. [नास्ति क्षारं यत्र ] Free from artificial salt -रः Natural sult गोक्षीरं गोघृतं चैव धान्यमुद्रास्तिला यवाः । सामुद्रसैन्धवं चैव अक्षारंलवणं स्मृतम् ।। -Comp. -लवणम् (-रा०) [क्षारेण ऊषरमृत्तिकया निर्वृत्तं-अण् क्षारं कृत्रिमं लवणं; न. त.] natural salt; मुन्यन्नानि पयः सोमो मांसं यच्चानुपस्कृतम। अक्षारलवणं चैव प्रकृत्या हविरुच्यते॥ Ms. 3.257 (अकृत्रिमलवणं सैन्धवादि);°लवणान्नाः स्युः 5.73; चतुर्थकालमश्नीयादक्षारलवर्ण मितम् 11.109; sometimes used for food that may be eaten at times unfit for the performance of religious duties; a class of objects such as cow's milk, ghee, rice, &c.
अक्षि . [अश्नुते विषयान् ; अश्-क्सि, अशेर्णित् Un. 3. 155-6] अक्षिणी, अक्षीणि, अक्ष्णा, अक्ष्णः &c. 1 The eye (which grasps or soes objects ); changed to 3724 at the end of Bahuvrihi comp; f. "क्षी when a limb of the body is indicated, as जलजाक्षी, otherwise दीर्घाक्षा वेणुयष्टिः; in Avyayi. comp. also it is changed to अक्ष, (समक्षम् , परोक्षम् &c.). -2 The number two (-क्षिणी) the sun and moon. [ef. L. oculus; Ger, auge; Gr. okos, olekos, Zend aski. ] Comp. -आमयः an eye-disease; यथा अक्ष्यामये मुद्गौदनं निवातशग्या चेति नित्यं शग्यासनं भोजनं च विकरोति | SB. om MS. 10.3.32 and 10.6-81. -कम्प: twinkling; नाक्षिकम्पं व्यतिष्ठत R. 15.67.-कूटः-टकः,-गोलः,-तारा [ष.त.] the eyeball, pupil of the eye. -गत. [अक्षिण गतः सर्वदा भावनावशात् अक्ष्यसनिकृष्टोऽपि उपस्थित इव] 1 visible, present: न विभावयत्यनिशमक्षिगतामपि मां भवानतिसमीपतया Si_9.81.2 rankling in the eye, an eye-sore, being a thorn in the eye, hated; "तोहमस्य हास्यो जातः Dk. 159. -जाहः [ष. त.] the root of the eye. -पक्ष्मन, लोमन् . [ष. त.] the eyelash.-पटलम् [ष. त.]. 1 a cost of the eye.-3adisease of the eye pertaining to this coat.-पत् a. Ved. falling into the eye, hence hurtful. न हि मे अक्षिपञ्चनाऽच्छान्सुः पञ्च कृष्टयः Rv. 10. 119.6. ude. a little, as much as a mote (as much as could fall into the eye). -भू . [ अक्ष्णो भूविषयः] visible, perceptible, manifest; (hence) true, real. -भेषजम् [ष. त.] collyrium, a kind of balm (for the eyes). -जः (जम् also) N. of a plant (पट्टिकालोध्रवृक्ष) used to heal some varieties of the eyedisease.-ध्रुवम् [ समाहारद्वन्द्व ] the eye and the eyebrows taken collectively.-विकृणितम्,-विकृशितम् [अक्ष्णः विकूणितम् लज्जादिना सम्यक् प्रसाराभावात् संकोचो यत्र] aside-look. leer. a look with the eyelids partially closed. -97 serpent वभुरक्षिश्रवसो मुखे विशालाः Si. 20.44. -संवित् perception. -सूत्रम् the line of the eyes (with reference to idols. अक्षिसूत्रावसानं च तस्याधस्तात्पदान्तकम् Mana.9.2.92.-स्पन्दनम् eye twitching : Mu. 1. __ अक्षिकः [अक्षाय चकावयवाय हितः-ठन् ] N. of a tree (रजनद्रुम Mar. थोरराळेचा वृक्ष.) अक्षीक; also See अक्षक.
अक्षिणी One of the 8 conditions or privileges attached to landed property (?). .
अक्षित . [न. त.] Undecayed, permanent, uniniured, undecaying, unfailing. -तम 1 Water. -2 100000 millions. Comp.-ऊति-वसु (ता.) N. of Indra, giving
permanent help, or having unfailing wealth (?) 387 वीरं नमसोप सेदिम विभूतिमक्षितावसुम् Rv8.49.6.
अक्षितरम् [ अक्षीव तरति; तृ-अच् Tv.] Water (निर्मलत्वान्नेत्रतुल्यत्वम् ).
अक्षिति . [न. ब.] Imperishable. -तिः f. Imperishable nature; यो वैषामक्षिति वेद सोऽनमिति प्रतीकेन Br. Ar. Up. 1.5.1.
आक्षियत् . [न. त.] Ved. Not decreasing in wealth; destitute of udwellmg, unsettled (?); क्षियन्तं त्वमक्षियन्तं कृणोति Rv. 4. 17. 13.
अक्षिवः [ अक्षि वाति प्रीणाति अञ्जनेन; वा. क.] N. of a plant, शोभाञ्जनवृक्ष Guilandima or llyperanthera Moringa [ Mar. शेवगा ]. -वम् Sea-salt.
अक्षीक See अक्षक or अक्षिक.
अक्षीव-(ब) [न. त. ] Not intoxicated. -वः [न क्षीवते माद्यति, क्षी-क क्त वा, न, त.]N. of the tree शोभाजन (Mar. शेवगा, शेगट) Hyperanthera moringa; ef विडङ्गा-क्षीबकुल्माषमाषगोधूमसंस्कृतम् । मोदकार्थ महीपाल पिष्टमाढकमिप्यते॥ Matanga. L.21. 17. -वम् Sea-salt.
अक्षु . Ved. [ अक्ष-उ] Quick (शीन): according to others (क्षुः) a kind of net. जूणों वामक्षुरंहसो यजत्राः Rv. 1.180.5.
अक्षुण्ण . [न. त] 1 Unbroken, uncurtailed. -2 Not conquered or defeated, successful; अक्षण्णोऽनुनयः Vo.1.2. -3 Not trodden or beaten, unusual, strange; 3710THक्षण्णतयातिदुर्गमम् Si. 1.82 being not practised or experienced. -4 Inexperienced, not expert..
अक्षुद्र [न. त.] Not small or insignificant. -द्र: N. of Siva.
अक्षुध् / [न. त. ] Absence of hunger, satiety.
अक्षुध्य ३. [ अक्षुधे हितं; अक्षुध्-यत्.] Ved. 1 That which tends to cause absence of hunger (क्षुधाभावसाधनं द्रव्यम्).
-2 Not liable to hunger. ___ अक्षेत्र a. [न.त.] Destitute of fields; uncultivated. -त्रम् 1 A bad field (अप्रशस्तम् क्षेत्रम्); अक्षेत्रे बीजमुत्सृष्टमन्तरैव विनश्यति Ms. 10.71. -2 Not a good geometrical figure. -3 (fig.) A bad pupil, unworthy recipient or receptacle (of anything). Comp. -विद् ..[क्षेत्रं देहतत्त्वं तत्त्वतो न जानाति; विद्-क्विप्] destitute of spiritual knowledge: not knowing the true nature of the क्षेत्र or body (क्षेत्रतत्त्वानभिज्ञः आत्मत्वेन देहाभिमानी जीवः); So अक्षेत्रज्ञ. __ अक्षेत्रिन् . [क्षेत्रं शस्योत्पत्तिस्थानं कलत्रं वा; मत्वर्थे इनि न. त.]
Having no field, not the master of a field, येऽक्षेत्रिणो बीजवन्तः परक्षेत्रप्रवापिण: Ms. 9.49.
अक्षोटः [ अक्ष- ओट; अक्षस्य बिभीतकस्येव उटानि पर्णान्यस्य वा Tv.] 1 N. of a tree पर्वतीयपीलु (Mr. डोंगरी अक्रोड). 2 A walnut; a treo bearing an oily nut. also 87112; ...आप्रेरक्षोटकैस्तदा Parnal. 4.61.
अक्षोडः [अक्ष ओड; अक्षः बिभीतकः इव ओडति पत्रः संहन्यते; उड्-अच् वा Tv.] also written as अक्षोट-उ-डक,-आक्षोट, आखोड, आखोडक &c.