________________
ગાંધી જીવું
અ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૫ પ્રબુદ્ધ જીવન • ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૯ પૃષ્ઠ ૧૯ અંતિમ
hષાંક ક
દિલ્હીમાં ગાંધીજી mવિપુલ કલ્યાણી
વિશેષક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૬ ગાંધી
ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી
[ સાહિત્ય સર્જક અને ગાંધી મૂલ્યોના સક્રિય પ્રશંસક વિપુલ કલ્યાણી લંડનથી “ઓપિનીયન' નામનું સામયિક ચલાવે છે અને ડાયસ્પોરા સાહિત્યના મહત્ત્વના ઉદ્ગાતા છે. પ્રસ્તુત સંકલનમાં તેણે સ્વાતંત્ર્યપ્રાપ્તિકાલીન દિલ્હીના કોમી તોફાનો શાંત કરવાની ગાંધીજીની મથામણનું ચિત્રણ આપ્યું છે. ]. મનુબહેન ગાંધી લિખિત “દિલ્હીમાં
મળવા આવેલા. તે પ્રસંગ મનુબહેન આ રીતે
| ‘બાપુની વ્યથાની સાથે સાથે બીજી - ગાંધીજીના બે ભાગમાંથી પસાર થવાનો હાલ |
નોંધે છેઃ
અનેક હકીકત કોઈ પણ જાતના પડદા * યોગ મળ્યો. એમાંય ભાગ બીજામાં પાન ૧૧થી
તેમનો સવાલ હતો: ‘આપણા પ્રધાનોએ કે પણ અપાયેલા નિવેદન પર ખાસ નજર પડી. એ
વગર આપણી સમક્ષ આવે છે. અનેક
એક સમયે અમને જે વચનો આપ્યાં હતાં તે 2 હૈ અરસામાં મનુબહેન ગાંધી સરીખી વ્યક્તિને
પાત્રોનું દંભનું આવરણ ખસી જાય છે.
હજુ સુધી પાળ્યાં નથી.” જે રીતે તપાવું પડેલું તેની સામે આજે ગાંધી- અને આપણી સમક્ષ એ મૂળ સ્વરૂપે છતા |
રાંધી. અને આપણી સમક્ષ એ મૂળ સ્વરૂપે છતા | ગાંધીજીનો જવાબ હતો: “પહેલી વાત તો 8 વિનોબા-જયપ્રકાશને નામે કામ કરતી જમાતને થાય છે. એક જગ્યાએ બાપુ કહે છે : ' એ છે કે, તમે શાં વચનો માગ્યાં હતાં અને કે હું શી શી અને કેવી કેવી વેદનાઓમાંથી પસાર |‘તમે બધા મારા એક દિવસના વફાદાર તેઓએ શા વચનો આપ્યાં અને નથી પાળ્યાં છે ૬ થવાનું આવતું હશે તેની માત્ર કલ્પના કરવી સાથીઓ છો, તમારાથી કોઈ વસ્તુ ન એ જ વાત તમે મને નથી કહી. અને આમ ૬ ૐ રહી. અને પછી લાંબું ટૂંકું વિચારતા કમકમાં બની શકે તે હું સમજી શકું. પરંતુ | અધ્યાહાર રાખી મોઘમ વાતો કરવાથી કંઈ અર્થ હૈ મેં આવી જાય છે!
મહેરબાની કરીને મને ખોટાં વચનો | ન જ સરે ને? (વિનોદમાં) તમે વાણિયાની અને મેં પ્રસ્તાવનામાં મોરારજીભાઈ નોંધે છે તેમ, આપી આશામાં ન રાખો તે જ તમારી| બિરબલની વાર્તા તો સાંભળી હશે કે, વાણિયો કે ‘હિંદુ-મુસ્લિમ એકતા માટે તેમણે જિંદગી પાસે પ્રાર્થના છે.” આ શબ્દો પાછળની “મગનું નામ પાડતો જ નથી. આ તો ઠીક છે હું = ખર્ચો. આ પ્રશ્ન છેક દક્ષિણ આફ્રિકાથી તેઓ કરણા તેમના થોડા સાથીઓ પણ પામી| કે તમે મને વાત કહી. પણ જો આમજનતાને કે સંભાળપૂર્વક ઉકેલતા હતા. ભ્રાતૃભાવ પેદા શક્યા હોત તો પરિસ્થિતિમાં કંઈ ફેર આવી વાત કહો તો આપણી ભોળી પ્રજા, કે મેં હૈ થાય એ માટે અનેક લોકોનો ખોફ વહોરીને
ન પડત તો પણ મહાત્માનું દુ:ખ જરૂર |
જેને હજુ પ્રધાનો શું કે સ્વરાજ્ય શું તેની ખબર હૈ રે અને છેલ્લે પોતાની જાતનું બલિદાન આપીને
ઓછું થયું હોત. મનુબહેન એક
નથી, તે એકદમ ઉશ્કેરાય જાય. અને ગેરસમજ રે મેં તેમણે પ્રયત્ન કર્યો. તેઓ પોતે જ એક જગ્યાએ લખે છે તેમ બાપુજી પાસે
કેટલી વધે? માટે જે વાત કહેવી હોય તે સાબિતી ૬ પ્રાર્થના પ્રવચનમાં કહે છે: “મારા બાળપણથી |
સહુના ટકા મુકાઈ જતા હતા.”
સહિત અને સ્પષ્ટ કરવી જોઈએ.” ક જ હિંદુ-મુસ્લિમ ઐક્ય, એ મારા જીવનનો
| મોરારજી દેસાઈ
પછી આગળ કહે છે: “જો કે હું કાંઈક અનુપમ શોખ રહેલો છે અને તે મારી |(મનુબહેન ગાંધી લિખિત “દિલ્હીમાં ગાંધીજી
સરકારમાં નથી. સરકારના માણસો બધા મારા જીવઉષાના ઉત્કંઠા જીવનસંધ્યામા થી તા (ભાગ બીજો)'ની પ્રસ્તાવનામાંથી, પાન ૫
| મિત્રો છે તે સાચું. પણ આવી હકીકતોની જ્યારે હું હું એક નાના બાળકની માફક નાચીશ અને અને દ)
જ્યારે તપાસ કરાવવામાં આવે છે ત્યારે આનંદિત બનીશ. અને ૧૨૫ વર્ષ જીવવાની
લગભગ ખોટું ઠરે છે. અને ગેરસમજ વધે છે. મેં મારી ઈચ્છા જે અત્યારે મરી ગઈ છે તે ફરી જાગ્રત થશે.” આવો પ્રસંગ તો કેટલીય વાર મને પણ સાંપડ્યો છે, એથી કહું છું. મેં હું ભારતની આઝાદીને ૬૮ વર્ષ થાય છે; અને આ દાયકાઓમાં અને વાતને કદીય વધારીને ન જ કહેવી જોઈએ.” કે કોમવાદનો અજગર ભરડો લઈને બેઠો જ વર્તાય છે. એક અથવા બે દિવસની સાંજની પ્રાર્થનામાં વળી આ બાબતને ગાંધીજી ફેર કે : બીજા કારણે હિંદુ મુસલમાન કોમો વચ્ચેનો વિશ્વાસ ઝંખવાણો રજૂ કરતા કહે છે: “ગેરસમજ થાય એવો એક પણ શબ્દ આપણા
બનતો રહ્યો છે. મોટા ભાગના રાજકીય પક્ષો આ વૈમનસ્યના જોરે મોઢામાંથી ન નીકળવો જોઈએ. મારી પાસે એક વાનરગુરુનું સુંદર ? હું મત મેળવવા જોર કરતા આવ્યા છે. ધર્મનિરપેક્ષતા આજે કોઈક રમકડું છે. તેમાં એક વાનરગુરુએ મોં બંધ રાખ્યું છે. પોતાના વચનનો ઉં
ગાળ હોય તેમ તેનો ઊતરતી પાયરીએ જઈ ઉપયોગ કરાતો પૂરો અમલ કરવાની વાત એકલા રાજકર્તાઓ સારુ જ ન હોઈ શકે. ? હું અનુભવાય છે. જમણેરી પક્ષો આનો સવિશેષ લાભ ખાટે છે. ગાંધી આપણ સહુને માટે છે. એથી આપણાથી જે ન થાય તેવું હોય તે ? ૬ અને ગાંધીવિચારને લગીર સમજ્યા, જાણ્યા વગર તે પર તૂટી પડતા કોઈને નહીં. અને જેમ બને તેમ અલ્પોકિત કરવી.” ૬ તેમ જ ગાંધીજીની અવહેલના કરતા તેમને શરમ સુદ્ધાં નડતી નથી. આ ગ્રંથોમાં વિગતો, પ્રસંગો અને માહિતી અપરંપાર છે. આ હું
એક વેળા, કેટલાક સ્થાનિક મુસલમાન ભાઈઓ ગાંધીજીને ચોપડીઓનું બહુ મોટું ઐતિહાસિક મૂલ્ય પણ છે. કોમી એકતાની છું
ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક કા ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી 4
ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષ
'ભૂમિનો માલિક તો એ જ છે જે તેના પર પરિશ્રમ કરે.
વિતતો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ક
