________________
અનેકાંતવાદ, સ્થાવા પૃષ્ઠ ૫૦ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન • અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૯ માર્ચ ૨૦૧૫
વાદ, ચાર્વાદ અને
અનેકન્તિવાદ, સ્પાર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાન્તવાદ, ચાટ્વીદ અને નયવાદ વિરોષક ક અનેકાંન્તવીદ, સ્યાદ્ર્વાદ અને વયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવીદ, સ્યાદ્ વાદ અને નયવlદ વિશેષાંક 4 અનેકાંતવાદ,
# એ અનેકાંત દૃષ્ટિને નીચે પ્રમાણેની મુખ્ય શરતોથી પ્રકાશિત કરી વહેતું નથી છતાં એ પ્રવૃત્તિ તીવ્ર અને ઘાતક હોય છે. હું અને પોતાના જીવનદ્વારા એનું અનુસરણ કરવાનો કેટલી શરતોએ વિશ્વાસઘાત, કોઈના ગુપ્ત રહસ્યોને વિવેકહીન રીતે ઉઘાડાં શું ઉપદેશ આપ્યો.
પાડવાં, ધ્રાસ્કો પડે તેવું બોલવું કે સમાચાર આપવા, શોષણ અને છે• રાગ અને દ્વેષમાંથી પેદા થતા સંસ્કારોથી વશ ન થવું અર્થાત અન્યાય દ્વારા પરિગ્રહની પ્રવૃત્તિ પણ હિંસા છે. અયોગ્ય માર્ગે કોઈનું છે તેજસ્વી મધ્યસ્થભાવ ધારણ કરવો.
બ્રેઈન વૉશ કરવું કે ષડયંત્રો રચવા એ હિંસા છે. જ્યાં લગી મધ્યસ્થ ભાવનો પૂર્ણ વિકાસ ન થાય ત્યાં સુધી એ વિચારોના વિકૃત અર્થઘટન અને અભિવ્યક્તિ દ્વારા આપણે હિંસક ધ્યેય રાખીને કેવળ સત્યની જિજ્ઞાસા રાખવી.
બની અનેકાંતના હત્યારા બનીએ છીએ. આકરી, શુષ્ક, અશક્ય ગમે તેવા વિરોધી દેખાતા પક્ષથી ગભરાવું નહિ અને પોતાના અને કાલ્પનિક વાતો દ્વારા યુવાનોને ધર્મવિમુખ બનાવવાની હિંસાથી પક્ષની જેમ એ પક્ષની પણ આદરપૂર્વક વિચારણા કરવી અને બચીએ.
પોતાના પક્ષ તરફ પણ આકરી સમાલોચક દૃષ્ટિ રાખવી. અપરિગ્રહના એકાંતિક આગ્રહથી હું કદાચ કટ્ટર દિગંબર બની શકું. હું • વિરોધી લાગતા હોય તેવા બીજાના અનુભવોમાંથી જે જે અંશો અહિંસાના એકાંતિક આગ્રહથી હું કદાચ કટ્ટર સ્થાનકવાસી બની શકું. હું
સાચા લાગે તેનો વિવેકબુદ્ધિથી સમન્વય કરવાની ઉદારતા સાથે જીવદયા અને હિંસાના વૈચારિક અનુબંધથી હું કદાચ તેરાપંથી બની શકું. હું અભ્યાસ કરવો. સમન્વય કરવામાં મિથ્યાભિમાનનો ત્યાગ કરવો. જિનપૂજામાં આરંભ-સમારંભની વિવેકઠિન અનિવાર્યતા મને કદાચ કટ્ટર
જીવન વહેવારમાં અનેકાંતના આચરણ માટે ભગવાનની આ મૂર્તિપૂજક બનાવી દે. કટ્ટરતામાં ધર્મઝનૂન અભિપ્રેત છે. ધર્મ એ અમૃત ક શીખમાં સ્વ પર કલ્યાણ અભિપ્રેત છે.
છે, પણ ઝનૂન એ વિષ છે. એ વિષથી આપણે બચવાનું છે. વિવેકપૂર્વક હૈં જેન તત્ત્વજ્ઞાનીઓએ હંમેશાં એવો આગ્રહ રાખ્યો છે કે તીવ્ર વિચારીશું તો અહીં અનેકાંત વિચારધારા આપણને બચાવી શકે. એકાંત છે ૐ બુદ્ધિશક્તિ હોવા છતાંય તટસ્થ ભાવ જ્યાં સુધી પ્રગટતો નથી ત્યાં ક્રિયાવાદ કે એકાંત જ્ઞાનવાદ મોક્ષ તરફ જવાના માર્ગે નહીં લઈ જઈ શકે. જૈ 8 સુધી પૂર્ણ સત્યની પ્રાપ્તિ થતી નથી, એ તટસ્થવૃત્તિ કેળવવા માટે જ્ઞાનની આંખ અને ક્રિયાની પાંખ દ્વારા જ આ આતમ પંખી ઊર્ધ્વગમન છે હું અજ્ઞાન દૂર કરી સમ્યકજ્ઞાન મેળવવું પડે. પૂર્વગ્રહો, અભિપ્રાયો કરી શકે.
અને અહંકારથી મુક્ત થવું પડશે. ઈન્દ્રિયાદિક વૃત્તિઓ સાથેનો મારી વિચારધારા, દઢ માન્યતા અને આગ્રહને કારણે હું કે શું સંબંધ ધરાવતા ભોતિક સ્વાર્થને ત્યાગવો પડશે. વિવેકબુદ્ધિના ત્યાગમાર્ગમાં પણ શાંતિ મેળવી શકું નહિ. કામરાગ અને સ્નેહરાગથી શું શું જાગરણ સાથે વિશ્વ વાત્સલ્ય, કરૂણા અને મૈત્રીભાવ કેળવવો પડે છૂટવું હજી સહેલું છે, પણ દૃષ્ટિરાગથી મુક્ત થવું કઠિન છે. હું
વળી. પરમત સહિષ્ણુતાની પાવન જ્યોત પ્રગટે તો જ અનેકાંતનો દૃષ્ટિરાગથી પરાધીન એવા મને મારી દયા આવે છે. દયા-ધર્મના ક છે અનેરો લાભ મળે.
જ્ઞાતાઓએ કહ્યું છે કે પહેલાં સ્વદયા પછી પરદયા. સ્વદયા એટલે કે હું બીજો પણ સાચો હોઈ શકે, બીજી દાર્શનિક પરંપરા ને અન્ય પોતાનાં જ્ઞાન, શાંતિ, આનંદ અને સમત્વના ભાવપ્રાણ હણવા ન હૈ $ ધર્મોની વાત સહિષ્ણુતાથી સાંભળવી (તેને માની લેવી એવું જરૂરી દેવા તે. અહીં પળે પળે ભયંકર ભાવમરણથી આત્મરક્ષણની વાત હું નથી). તેમ કરવાથી ધર્મઝનુન નિવારી શકાય, અનેકાંત સમજીને અભિપ્રેત છે. પોતાના ભાવપ્રાણ હણાય તેવી પ્રવૃત્તિ સ્વહિંસા છે. દરેક પાસાનો વિચાર કરવાથી વ્યવહારિક જીવનમાં – પતિ-પત્ની, જ્યારે બીજાના ભાવપ્રાણ હણાય તેવી પ્રવૃત્તિ પરહિંસા છે.
માતા-પિતા, પુત્ર-પુત્રી, ભાઈ-ભાઈ, સાસુ-વહુ, નણંદ-ભોજાઈ સાધનાના માર્ગે આગળ વધતો સાધક વિવેક અને જયણા દ્વારા કે જેવા સંબંધોમાં સામંજસ્ય સર્જાશે. શિષ્ય-ગુરુ, ભક્ત-ગુરુ, નોકર- લોહી વહે તેવી સ્થળ હિંસા તો સહજ નિવારી શકે, પરંતુ અહીં છું
માલિક (શેઠ), સંસ્થાના કાર્યકરો રાજકીય પક્ષો, શિક્ષક-વિદ્યાર્થી, આગળ વધીને સૂક્ષ્મ અહિંસાનું ચિંતન કરવાનું છે. લોહી ન વહે છે છે નેતા-અમલદા-પ્રજા વચ્ચે દરેક તબક્કે હાર્મની જળવાઈ રહેશે. તેવી હિંસાથી બચવાનો પુરુષાર્થ સાધકનો સમ્યક પુરુષાર્થ છે. અને આ 0 અનેકાંત દ્વારા રાષ્ટ્રની સીમાઓ, જળ, જમીન, આકાશ અને ભગવાન મહાવીરે ચીંધેલી અનેકાંત વિચારધારાનું આચરણ જ તેમાં & કુદરતી સંપત્તિની વહેંચણી માટેના ઘર્ષણ અટકશે. અનેકાંતનું સહાયક બની શકે.
આચરણ વ્યક્તિને અન્ય ધર્મ પ્રત્યે થતી નફરત રોકશે પણ જ્યાં જ્યાં સંદર્ભ ગ્રંથ : હું સારું છે તે મારું છે, મારું છે તે જ સારું છે નહિ પણ અનેકાંતની સમજણથી અનેકાંત સ્યાદ્વાદ. લેખક-ચંદુલાલ શાહ ચંદ્ર' છે હંસદૃષ્ટિનો વિવેક, પ્રમોદભાવ અને માધ્યસ્થ ભાવ પ્રગટશે.
ત્ય ભાવ પ્રગટશે.
અનેકાંતવાદ. લેખ-હરિસત્ય ભટ્ટાચાર્ય લોહીને હિંસા સાથે સંબંધ છે. સામાન્ય રીતે હિંસક પ્રવૃત્તિમાં જૈન ધર્મનો પ્રાણ. લેખક-પંડિત સુખલાલજી છું આપણને લોહી દેખાય છે, પરંતુ આ તો સ્થૂળ હિંસાની વાત થઈ. ૬૦૧, સ્મીત ઍપાર્ટમેન્ટ, ઉપાશ્રય લેન, ઘાટકોપર ઈસ્ટ, કેટલીક હિંસક પ્રવૃત્તિઓ એવી હોય છે કે જે હિંસા દ્વારા લોહી મુંબઈ- ૪૦૦ ૦૭૭, મો. : ૦૯૮૨૦૨૧૫૫૪૨.
'અનેકાન્તવાદ, ચાદ્દવીદ અને વયવાદ વિશેષાંક F અનેકાંતવાદ, સ્થીર્વાદ અને નયવાદ વિશેષક " અનેકાન્તવાદ, ચાટ્વીદ અને વયવાદ વિશેષાંક ક અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્ વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૬ અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્વાદ
અનેકાંતવાદ, સ્થીર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક અનેકાંતવાદ, ચાર્વાદ અને તયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને
