________________
અનેકાંતવાદ, સ્યા પૃષ્ઠ ૭૨ ૭ પ્રબુદ્ધ જીવન
કેવળજ્ઞાનમાં અનેકને પ્રતિબિંબરૂપ સમાવી લે છે. એ કૈલિ જ અનાદિ-અનંત કાળનો એક સમય રૂપ સંકોચ કરે છે, જ્યારે છદ્મસ્થ એક સમયને અનંતકાળ રૂપ વિસ્તારે છે.
છે. બધાય અંગોપાંગના બનેલ સર્વાંગી શરીર કહેવાય છે. શરીરના અંગોપાંગ અવયવ કહેવાય છે જ્યારે ખોડખાંપાવાળું પાંગળું શરીર વિકલાંગ કહેવાય છે. આ તો જીવાતા જીવનાનુભવના એકાન્ત વિધાન, કથન કે વાક્ય એકાન્તિક છે કે અનેકાન્તિક; તેને (એક) અને અનેકા (અનેક)ના બુદ્ધિગમ્ય ઉદાહરણો છે.
નય વિવક્ષા રહિત તથા 'જ'કાર સહિતથી ગુણોના સર્વથા ભેદની કે ગુણીના સર્વથા અભેદાદિની જે જે પ્રકારની એકાન્ત માન્યતાઓ છે; તે સર્વ એકાન્ત મિથ્યાત્વ છે. અનેકાન્ત ધર્મવાળા આત્માને
એક જ ધર્મવાળો આત્મા માનવા તે એકાન્ત મિથ્યાત્વ થા અભિનિવેશ
ઓળખવાની નિશાની તે વાક્યપ્રયોગમાં વપરાતા અવ્યયો ‘જ’ અને ‘પા' છે. આ આમ 'જ' છે, એ વાક્યપ્રયોગ એકાન્તિક છે. આ આમ 'પા' છે એ વાક્યપ્રયોગ અનેકાન્તિક છે. હિન્દી ભાષાની વાત કરીએ તો 'દો' અવ્યયનો પ્રયોગ એકાન્તતા સૂચક છે તો “મા” અવ્યયનો પ્રયોગ અનેકાન્તતા સૂચક છે. યે પૈસા દી હૈ। આ વાક્યપ્રયોગ એકાન્ત સૂચક છે. થૈ પૈસા ની હૈ। આ વાક્યપ્રયોગ અનેકાન્ત સૂચક છે. એ પ્રમાી અંગ્રેજી ભાષામાં May, will, અનેકાન્ત સૂચક છે તો Must, Shall એકાન્ત સૂચક છે. ને
છે.
કોઈ એક અંશ (Part-વિભાગ) ને અંશી (પૂર્ણ કે Whole) માનવી અર્થાત્ આત્માને નિત્ય જ માનવો; આત્માને અનિત્ય (ક્ષણભંગુર) જ માનવો, તે સઘળી એકાન્તિક આગ્રહી માન્યતાઓ છે. કોઈ દર્શન આત્માને નિત્ય જ માનવાનો આગ્રહ રાખે છે તો કોઈ દર્શન આત્માને અનિત્ય કે ક્ષણભંગુર માનવાનો આગ્રહ રાખે છે તે સર્વ એકાન્ત મિથ્યા માન્યતા છે જે જૈનદર્શનમાં 'એકાન્ત
અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૐ અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને તયવાદ વિશેષાંક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નથવાદ વિશેષાંક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષક અનેકાન્તવાદ, અને
અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૭ માર્ચ ૨૦૧૫ તવાદ, સ્યાદ્વાદ અને
મિથ્યાત્વ' કે અભિનિવેશ નામનો મિથ્યાત્વનો એક પ્રકાર છે. જૈનદર્શન વીતરાગવિજ્ઞાન હોવાથી નિરાગ્રહી છે. તેથી કહે છે, આત્મા દ્રવ્યદ્રષ્ટિએ (મૂળમાં)માં નિત્ય છે અને પર્યાયદ્રષ્ટિએ (વર્તમાન અવસ્થાએ) અનિત્ય (ક્ષણિક) છે. આત્મા દ્રવ્યદૃષ્ટિએ (મૂળ સ્વરૂપની અપેક્ષાએ) શુદ્ધ છે અને પર્યાયષ્ટિએ (વર્તમાન અવસ્થાની અપેક્ષાએ) અશુદ્ધ છે. જૈનદર્શનની આ સમ્યક્ માન્યતા સમ્યક્ અનેકાન્તતા છે. સ્વની અસ્તિથી સ્વમાં એકત્વ છે અને પરની નાસ્તિથી પરથી વિભક્ત છે, તે જૈનદર્શનની અનેકાન્ત દર્શનશૈલી
છે.
‘હું તો આવો જ છું !’ ‘હું તો પાપી જ છું !’ એવું એકાન્તે ન માનવું. ‘સ્વભાવ (સ્વરૂપ)થી હું પરમાત્મ સ્વરૂપ છું !' ‘ભલે વર્તમાન અવસ્થામાં પાપી છું!’ ‘દ્રવ્યદૃષ્ટિથી હું પરમાત્મા છું!’ ‘પર્યાય દૃષ્ટિએ હું જીવાત્મા છું !' દ્રવ્યદૃષ્ટિની દઢતા જેમ જેમ વધતી જાય છે, તેમ તેમ પર્યાયષ્ટિ ઘટતી જાય છે. પલટાવાનું નામ જ પર્યાય છે. જો પર્યાય પરિવર્તનશીલ હીત નહીં તો દુષ્ટજન સજ્જન થાત નહિ અને સંસારી ક્યારેય સિદ્ધ થઈ શકત નહીં.
આત્માને એકાન્તે નિત્ય કે અનિત્ય, શુદ્ઘ કે અશુદ્ધ, અભેદરૂપ કે ભેદરૂપ માનવો તે સઘળી વ્યક્તિને મારી શકો D મહાવીરના દર્શનનું હાર્દ છે
માન્યતા એકાન્ત મિથ્યાત્વ છે.
કોઈ પૂછે કે ભારતદેશ એક છે કે અનેક છે ? ત્યારે તે પ્રશ્નકર્તાનું સમાધાન કરતાં જણાવવું પડે કે...દેશ તરીકે ભારત દેશ એક જ છે પણ તે દેશ કે
રાષ્ટ્રનો રાજ્ય યા પ્રાંત રૂપે ઉલ્લેખ કરતાં જણાવવું પડતું હોય છે કે ભારત રાષ્ટ્ર અનેક અઠ્ઠાવીસ પ્રાતોનો બનેલ એક રાષ્ટ્ર યા દેશ
અનેકાન્તવાદી જૈનદર્શન સાર્વભૌમિક છે, સાર્વકાલીન છે, સાર્વજનિક છે, કારણ કે તે વીતરાગવિજ્ઞાન અને આત્મવિજ્ઞાન છે. વળી એ જગજાહે૨ છે કે જે વિજ્ઞાન હોય તે સર્વને, સર્વત્ર, સર્વદા, સર્વથા એક સમાન લાગુ પડે. તેથી જ તો વીતરાગ સર્વજ્ઞ તીર્થંકર ભગવંતોએ એકાન્તથી પીડાતા જગતને અનેકાન્તતાનો ઉપદેશ આપ્યો છે.
સહુ કોઈ હળુકર્મી ભવ્યાત્માઓ દોષ-અવગુણાની વર્તમાનમાં જે અસ્તિ છે, તેની નાસ્તિ કરીને તથા સ્વરૂપ ગુાની વર્તમાનમાં જે નાસ્તિ છે, તેની અસ્તિ કરીને સદગુો કેળવી સ્વરૂપ ગુણોને પ્રગટ કરી અન્ય પરથી વિભક્ત થઈને (છૂટા પડીને) સ્વથી એક્ય સાધીને મૂળ મૌલિક સ્વરૂપે પ્રગટ કરી અસ્તિત્વનો આનંદ માર્થા ! એવી હાર્દિક અભ્યર્થના!
છો, અસ્તિત્વને નહિ
તમે કોઈ વ્યક્તિને મારો છો તો તે શરીર સાથે જોડાયેલ મુંબઈ-૪૦૦ ૦૬૪. હિંસા છે, વધે છે.
મો. : ૯૮૬૯૭૧૨૨૩૮.
|
તમે કોઈનું અનિષ્ટ ચિંતન કરો છો, તે માનસિક હિંસા છે. તમે કોઈ વ્યક્તિને દબાવવા માટે કોઈ વ્યક્તિને ઊંચકો છો, કોઈ વ્યક્તિના ઉત્થાન માટે કોઈ વ્યક્તિને દબાવો છો તે ભાવાત્મક હિંસા છે.
તમે કોઈ વ્યક્તિને મારી શકો છો., અસ્તિત્વને નહિ તમે કોઈ વ્યક્તિને નીચે પાડી શકો છો, અસ્તિત્વને નહિ
૮૦૨, સ્કાય હાઈ ટાવર,
શંકર લેન, માલાડ (પ,,,
અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને તયવાદ વિશેષાંક ૬ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને તયવાદ વિશેષાંક
નોંધઃ
સ્વરૂપચિંતક પંડિતશ્રી પન્નાલાલ
જ. ગાંધી તથા નવયુવાન
પંડિતથી ફુલચંદ શાસ્ત્રીજીથી સંપાદિત જ્ઞાનના આધારે પ્રસ્તુત લેખનું સંપાદન થયું છે.
*3]pp′′][
alpe॰
, સ્યાદ્ધવાદ :
ને નયવાદ વિશેષાંક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને તયવાદ િ
મનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્વવાદ અને તયવાદ વિશેષાંક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ
અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને તયવાદ વિશેષાંક ૐ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને
