Prabuddha Jivan 2015 Year 63 Ank 01 to 03

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 230

અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્વવાદ અને તયવાદ વિશેષાંક ૐ અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને તયવાદ વિશેષાંક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક મૈં અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક અનેકાન્તવાદ, અને
અનેકાંતવાદ, સ્યા પૃષ્ઠ ૮૨ ૭ પ્રબુદ્ધ જીવન અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૭ માર્ચ ૨૦૧૫ તવાદ, સ્યાદ્વાદ અને
લોકદષ્ટિ સે ભી બડા ઉપયોગી છે અનેકાન્તવાદ
'જૈનોં કે ‘અનેકાન્ત કો કુછ આસ્તિક દર્શનોં મેં છલ કી સંજ્ઞા ગઈ હ; કિન્તુ યહ ઠીક નહી ..... અનેકાન્તવાદ સંશય કા હેતુ ભી નહીં હૈ, ક્યોંકિ સપ્નભંગી નય મેં સમઝાયા ગયા હૈ કિ પ્રત્યેક હૈ પદાર્થ મેં સ્વ-સ્વરુપ ઔર પર-સ્વરુપ કે વિશેષૉ કી ઉપલબ્ધિ હોતી હૈ. ઇસ દૃષ્ટિ સે અનેકાન્તવાદ મેં સંશય કી કોઈ ગુંજાઇશ નહીં. ઇસકે અતિરિક્ત વહે તો લોકદષ્ટિ સે જિતના ઉપયોગી છે. વિચાર કી દૃષ્ટિ સે ભી ઉતના હી ઉપયોગી કે ૧૯
‘અનેકાન્ત જૈનદર્શન કા એક મહત્ત્વપૂર્ણ સિદ્ધાન્ત હૈ જિસકો પશ્ચિમી વૈજ્ઞાનિકો તથા હિન્દુ તર્કશાસ્ત્રિયોં દ્વારા સામાન્યરૂપ સે હી નહીં સ્વીકૃત દિયા ગયા હૈ કિન્તુ ઉસો ભૌતિક એકતા થા સમઝૌને દ્વારા વિશ્વશાન્તિ કે લિએ ભી પ્રમુખ સિદ્ધાંત માના ગયા હૈ, ૧૯ -ડૉ. વાચસ્પતિ ગેરીલા વિચાર-સહિષ્ણુતા ઔર સહ-અસ્તિત્વ કી ભાવના જાગૃત કરતા છે અનેકાન્તવાદ
નૈતિક ઉત્કર્ષ ઔર વ્યાવહારિક શુદ્ધિ કે લિએ ભી અત્યન્ત આવશ્યક છે અનેકાન્તવાદ–
વસ્તુ મેં અનેક ગુણ રહતે હૈં ઔર હૈ સ્યાદ્વાદ સે હી અપન્નાની દ્વારા દીજાને જા સકતે હૈં ।"
ભૌતિક એકતા ઔર વિશ્વ શાંતિ કે લિએ અત્યધિક ઉપયોગી કે અનેકાન્તવાદ
'અનેકાન્તદૃષ્ટિ સે વિચારસહિષ્ણુતા ઓર પરમસન્માન કી વૃત્તિ જગ જાને પર મન દૂસરે કે સ્વાર્થ કો અપના સ્વાર્થ માનને કી ઔર પ્રવૃત્ત હોકર સમઝૌને કી ઔર સદા ઝુકને લગતા હૈ. જબ ઉસકે સ્વાધિકાર કે સાથ હી સાથે સ્વકર્તવ્ય કા ભી ભાવ ઉદિત હોતા હૈ, તબ વહ દૂસરે કે આન્તરિક મામલોં મેં જબરદસ્તી ટાઁગ નહીં અડાતા... પં. જવાહરલાલ નેહરૂ ને વિશ્વશાન્તિ કે વિએ જિન પંચશીલ સિદ્ધાન્તોં કા ઉોષ કિયા હૈ ઉનકી બુનયાદ અનેકાન્તસૃષ્ટિ-સમઝોતે ક્રિ વૃત્તિ, સહ-અસ્તિત્વ કી ભાવના, ડૉ. મંગલ દેવ શાસ્ત્ર સમન્વય કે પ્રતિ નિષ્ઠા ઔર વર્ણ જાતિ-રંગ આદિ કે ભેદો કે સે ઉપર ઉઠકર માનવ માત્ર કે સમઅભ્યુદય કી કામના ૫૨ હી તો રખી ગઈ છે.
૧૭
પાણિનિ સૂત્ર 'અસ્તિ નાસ્તિ દિષ્ટ મનિઃ' (પા. ૪/૪/૩૦) કે * અનુસાર જૈનદર્શન આસ્તિક દર્શન મેં હી પરિગણિત હોતા હૈ. જૈનદર્શન કા અનેકાન્ત તો ઉસકા આધાર-સામ્ભ હૈ હી, પરંતુ પરમાર્થતઃ પ્રત્યેક દાર્શનિક વિચારધારા કે લિએ ભી ઇસકો આવશ્યક માનના ચાહિએ ક્યોંકિ સ્વભાવતઃ પ્રત્યેક તત્ત્વ મેં અનેકરુપતા હોની હી ચાહિએ. નૈતિક ઉત્કર્ષ કે સાથે વ્યાવહારિક શુદ્ધિ કે લિએ કે
કે
ભી અનેકાન્ત દર્શન જૈનદર્શન કી મહાન દૈન હોય
સ્યાદ્વાદ સે સર્વ સત્ય વિચારોં કા દ્વાર ખુલ જાતા હૈ
'જૈનદર્શન કે સિદ્ધાન્ત પ્રાચીન તત્ત્વજ્ઞાન તથા ધાર્મિક પદ્ધતિ કે અભ્યાસિયોં કે લિએ બહુત મહત્ત્વપૂર્ણ હૈ. ઇસકે સ્યાદ્વાદ નામક સિદ્ધાન્ત સે સર્વ સત્ય વિચારોં કા દ્વાર ખુલ જાતા હૈ.’૧૨
-જર્મન વિદ્વાન હર્મન જેકોબી
અનેકાન્તવાદ કો જિતના શીઘ્ર અપનાયા જાએગા ઉતની હી શીઘ્ર વિશ્વ મૈં શાન્તિ સ્થાપિત હોગી
ઇસમેં કોઈ સન્દેહ નહી કિ અનેકાન્ત કા અનુસંધાન ભારત કી અહિંસા-સાધના કા ચરમ ઉત્કર્ષ હૈ ઔર સારા સંસાર ઇસે
-પ્રો. વાચસ્પતિ ઉપાધ્યાય
જિતની હી શીઘ્ર અપનાએગા, વિશ્વ મેં શાન્તિ ભી ઉતની હી શીઘ્રવચન-શુદ્ધિ કા એકમાત્ર ઉપાય છે અનેકાન્ત સ્યાદ્વાદસ્થાપિત હોગી ૧૩ ‘જૈનદર્શન કા સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાન્ત વસ્તુતઃ બોલને કી કલા કા હી ચરમ વિકાસ હૈ. સ્યાદ્વાદ કે અવલમ્બન બિના કભી કોઈ અચ્છા બોલ હી નહીં સકતા, ક્યોંકિ ઉસકે બિના સચ્ચા બોલા નહીં જા સકતા. જો સચ્ચા ન હો વહ કૈસા ભી હો, અચ્છા નહીં હો સકતા, અતઃ અચ્છા વ સચ્ચા બોલને કે લિએ સ્યાદ્વાદ કા અવલમ્બન અનિવાર્ય હૈ. વસ્તુતઃ અનન્તધર્માત્મક જટિલ વસ્તુ કો સ્યાદ્વાદ કે
બિના બોલને કી કોબી કોશિશ ઝીક સે હી હી નહીં સકતી હ
પ્રાકૃતવિદ્યા
-રામધારી સિંહ દિનકર
-ડૉ. મહેન્દ્ર કુમાર ત્યાચાચાર્ય એકાન્તવાદી માનસિક રૂપ સે વિકલાંગ હોતા હૈ
‘વિકલાંગ દો પ્રકાર કે હોતે હૈ-શારીરિક ઔર માનસિક, જ એકાન્તવાદી હોતે હૈં વે માનસિક વિકલાંગ હોતે હૈં. અનેકાન્તવાદી હી પૂર્ણ યા સર્વાંગ હો સકતા હૈ ઔર વહી દૂસરોં કી ભી વિકલાંગતા મિટા શકતા હૈ.’૧૮
અનેકાન્ત દ્રષ્ટિ હી પૂર્ણ એવં યથાર્થ દ્રષ્ટિ હૈ
‘સબ ધર્મો મેં એક પરમતત્ત્વ કા હી ગુણગાન હૈ, ઔર સબ દર્શનોં ને ભિન્ન-ભિન્ન શૈલી સે ઉસ પ૨મતત્ત્વ કા વિવેચન કિયા હૈ, પરન્તુ સ્વાહાદ શૈલી સંપૂર્ણ એવં યથાર્થ હૈ..
-શ્રીમદ રાજચન્દ્ર
હૈ.
‘ઇસી પ્રકાર કે વિચાર મહાન વૈજ્ઞાનિક આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટીન ને ભી પ્રકટ કિએ હૈં-હમ કેવલ સાપેક્ષ સત્ય કર્યુ હી જાન સકતે હૈ વસ્તુ કે સમગ્ર સત્યાંશો કો વિશ્વદૃષ્ટા હી જાન સકતા હૈ. કારણ કિ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને તયવાદ વિશેષાંક ૬ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને તયવાદ વિશેષાંક
આતંકવાદ કહતા હૈ-મરો ઔર મારો, અનેકાન્તવાદ કહતા હૈ-જીઓ ઔર જીને દો
તેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને તયવાદ વિશેષાંક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને તયવાદ વિશેષાંક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને તયવાદ વિશેષાંક - અનેકાન્તવાદ, અને
અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્વવાદ અને તયવાદ વિશેષાંક
અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને તયવાદ વિશેષાંક ૐ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને