________________
અર્થાતવીદ, ચીર્વાદ માર્ચ ૨૦૧૫ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન છે અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૯ પ્રષ્ઠ ૮૫ માદ, સ્વાદુવાદ અને
આગમની દષ્ટિએ અનેકાન્તવાદ
1 વર્ષા શાહ |
અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને વયવાદ વિશેષક F અનેકીત્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક F અનેકાdવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને વયવીદ વિશેષાંક 4 અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિરોષક અનેકન્તિવાદ, સ્યાદવાદ
[ રિસર્ચ આસિસ્ટન્ટ અને જેનોલોજી કૉર્સના પ્રાધ્યાપિકા તરીકે કે. જે. સોમૈયા સેન્ટર ફોર સ્ટડીઝ ઈન જેનિઝમ સાથે જોડાયેલા છે. આ ક્ષેત્રમાં સતત સંશોધન અને મનન કરે છે. પ્રસ્તુત લેખમાં તેમણે આગમ અને અનેકાન્તવાદનો સંદર્ભ કઈ રીતે જોડાયેલો છે, તે લખ્યું છે.] 'जेण विणा लोगस्स वि, ववहारो सव्वहा न निव्वहइ।
જ્યાં વિવિધ રંગવાળી પાંખો હોય ત્યાં અનેકાન્તવાદ હોય છે. એક છે तस्स भवणेक्कगरुणो णमो अणेगंतवायस्स।।'
રંગની પાંખોવાળા કોકિલ અને વિવિધ રંગોની પાંખોવાળા કોકિલમાં સિદ્ધસેન દિવાકર સન્મતી તર્ક, (૩/૬૯) આ જ ફર્ક છે. ભાવાર્થ : જેના વિના આ જગતનો વ્યવહાર બિલકુલ ચાલી ન શકે કેવળજ્ઞાન પણ એકાન્તવાદ-સ્યાદ્વાદ આધારિત હોય છે. હું હું એવા ત્રણ લોકના એક માત્ર ગુરુ સમાન અનેકાન્તવાદને નમસ્કાર અનેકાન્તવાદ સિદ્ધાંત છે અને સ્યાદ્વાદ એ સિદ્ધાંતને ઉપયોગ કરવાની હું
જૈન પરંપરામાં વસુદર્શનના અને દૃષ્ટ વસ્તુના પ્રતિપાદન માટે રીત છે. તત્ત્વને અનંત દૃષ્ટિકોણથી જોવું તે અનેકાન્ત અને તેનું અન્યત્ર જોવા ન મળતી એક વિશિષ્ટ શૈલી જોવા મળે છે. સાપેક્ષ પ્રતિપાદન કરવું તે સ્યાદ્વાદ છે. એકાન્તવાદ કદી સંપૂર્ણ રૅ
આચારાંગ, સૂત્રકૃતાંગ, સ્થાનાંગ, ભગવતીસૂત્ર આદિ જુદાં સત્ય સમજી ન શકે. ૐ જુદાં દ્વારોના આધારે વસ્તુ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. વિભજ્યવાદ અને અનેકાન્તવાદ
વ્યાખ્યા કરવાની પદ્ધતિનું પરિપક્વ સ્વરૂપ અનુયોગદ્વાર સૂત્રમાં મજિઝમનિકાય (સુત્ત, ૯૯) અનુસાર માણવક ભગવાન બુદ્ધને મેં શું જોવા મળે છે.
પ્રશ્ન પૂછે છે, “હે ભગવાન! મેં સાંભળ્યું છે કે ગૃહસ્થી આરાધક $ તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં ઉમાસ્વામીએ અને ત્યારબાદ સિદ્ધસેન દિવાકર, હોય છે, ન કે સંયમી?' શું આ. સામંતભદ્ર આદિ દાર્શનિકોએ તત્ત્વના નિરૂપણમાં પ્રમાણ, ભગવાન બુદ્ધ ઉત્તર આપે છે, ‘ગૃહસ્થી મિથ્યાત્વી છે તો આરાધક શું નય અને નિક્ષેપનો વિચાર કર્યો છે.
નથી તેમજ સંયમી પણ મિથ્યાત્વી હશે તો નિર્વાણમાર્ગનો આરાધક ૬ એકાત્તવાદ અને અનેકાન્તવાદ:
ન હોઈ શકે. જો બન્ને સમ્યક પ્રતિપત્તિ સમ્પન્ન હોય તો બન્ને આરાધક કે પ્રભુ મહાવીર છદ્મસ્થ અવસ્થાની અંતિમ રાત્રિના પાછલા છે. E પ્રહરમાં દશ સ્વપ્ન જોઈને જાગૃત થયા. દશ સ્વપ્નમાંથી ત્રીજા બુદ્ધ ગૃહસ્થ અને ત્યાગીની આરાધનાના પ્રશ્ન સંબંધી રે
સ્વપ્નમાં ભગવાને રંગબેરંગી પાંખવાળા પુસ્કોકિલને જોયા જેનો વિભાજનપૂર્વક ઉત્તર આપ્યો, એકાન્તરૂપથી નહિ. આવા પ્રકારના શું ૬ ઉલ્લેખ ભગવતી સૂત્રમાં છે.
ઉત્તરને વિભજ્યવાદ કહેવાય છે. વ મહું વિન્તવિવિત્તપમમાં ત્રમાં સુવિ સિન્તા | સૂત્રકૃતાંગમાં પણ આવા પ્રકારના પ્રયોગ જોવા મળે છે. જ્યારે इ.पडिबुद्धे।
ભગવાનને પ્રશ્ન પૂછાયો કે એક ભિક્ષુએ કેવા પ્રકારની ભાષાનો જ तण्णं समणे भगवं महावीरे विचितं ससमयपरसमइयं दुवालसंग ઉપયોગ કરવો જોઈએ. જવાબમાં ભગવાન કહે છે કે ભિક્ષુએ શું गणिपिडगं आद्यवेति पन्नवेति परुवेति।
વિભજ્યવાદનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
(ભગવતી સૂત્ર, ૧૬.૬) “પિવરવૂ વિપન્નવાર્ય વ વિયાગારેજ્ઞા/. શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે જે પુસ્કોકિલ સ્વપ્નમાં જોયું છે એનો
(સૂત્રકૃતાંગ, ૧.૧૪). 8 અર્થ એવો ઘટીત થાય છે કે તેઓ વિવિધ વિચારયુક્ત સ્વસિદ્ધાંત માણવક અને ભગવાન બુદ્ધની જેમ ગોતમાદિ અને ભગવાન છું અને પરસિદ્ધાંતને પ્રગટ કરતી દ્વાદશાંગીની પરૂપણા કરશે. મહાવીર વચ્ચે આવા પ્રકારનાં સંવાદ ચર્ચા પણ જોવા મળે છે. હૈં $ શાસ્ત્રકારો આ સ્વપ્ન વિશે જણાવે છે. આ ચિત્રવિચિત્ર પુંસ્કોકિલ સહસ્ત્રાનિક રાજાના પુત્રી, શતાનિક રાજાના બેન, ઉદાયન '
રાજાના ફેબા, મૃગાવતી રાણીના નણંદ અને ભગવાન મહાવીર શું આ પક્ષી અનેકાન્ત-સ્યાદ્વાદનું પ્રતીક છે. એક જ રંગની સ્વામીના સાધુઓના પ્રથમ શય્યાતરી (સ્થાન આપનાર) જયંતી છે $ પાંખવાળો કોકિલ નથી પરંતુ ચિત્રવિચિત્ર રંગનો પાંખવાળો કોકિલ શ્રમણોપાસિકા હતા. તેણે ભગવાન મહાવીરને કેટલાક પ્રશ્નો પૂછ્યા હ્યું છે. જ્યાં એકજ રંગની પાંખો હોય ત્યાં એકાન્તવાદ હોય છે અને છે. અનેકાંતવાદ, સ્વાદુવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, ચાર્વાદ અને વયવાદ વિશેષાંક ૬ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વીદ અને વયવીદ વિશેષાંક ર્ક અનેકાંતવાદ, ચાર્વાદ અને
અનેકીત્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને યવાદ વિશેષાંક અનેકાdવાદ, ચાદ્ધવાદ અને વયવાદ વિશીર્ષીક અનેકોત્તવાદ, સ્પીદ્વવાદ અને વયવીદ વિશેષુક - અનેકodવીદ, ચાવીદ અને નીવાદ વિશેષંક F અનેકdodવીદ, ચોદવીદ
