________________
અનેકાંતવાદ, સ્ય
પૃષ્ઠ ૭૬૦ પ્રબુદ્ધ જીવન ૦ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૯ માર્ચ ૨૦૧૫
hવાદ, ચાર્વાદ અને
અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્વવાદ અને વયવીદ વિશેષાંક ક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિરોષક દ્ધ અનેકાન્તવાદ, અને હુ અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્વવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક અકાત્તવાદ, સ્યાદ્વવાદ
છે અને કાંતનો દ્યોતક છે. તેથી
સ્તિત્વ અનJદ છે
અપેક્ષાભેદથી નિશ્ચયાત્મક છે. તે છું સ્યાદ્વાદને અનેકાંતવાદ પણ | હિંસા મૃત્યુ છે, કોઈકને મારવું તે હિંસા છે.
સંશયવાદ કે અજ્ઞાનવાદ નથી. $ ૐ કહે છે-(સ્યાવાદ મંજરી). જે જન્મે છે તે મૃત્યુ પામે છે. જે જન્મતો જ નથી, તે મૃત્યુ
સ્યાદ્વાદને વાસ્તવિક રીતે ન હૈ આ સાદુવાદને ‘સપ્તભંગી' પણ [પામશે કેવી રીતે ?
જાણનારા આ સિદ્ધાંત પર હું કહે છે. “સપ્તભંગી’ એટલે જુદી | અસ્તિત્વ અનાદિ છે.
દોષારોપણ કરે છે જે મિથ્યા છે. હું શું અપેક્ષાએ યોજાતા સાત જેનો આદિ નથી, તેનો અંત કેવી રીતે હોઈ શકે ? તે આધુનિક વિજ્ઞાન-પદાર્થ વાક્યોનો સમૂહ, સ્યાદ્વાદના જે અમર અને શાશ્વત છે, તેને કોણ મારી શકે ? વિજ્ઞાન સાથે સુસંગત છે. સાત ભંગો નીચે મુજબ છે
વ્યવહારમાં પણ અનેકાંતવાદના ? ૧. યાત્ પર્વ-વસ્તુ અમુક અપેક્ષાથી છે.
ઘણા ફાયદા છે. તેનાથી વિવાદ અને વૈચારિક સંઘર્ષનું નિવારણ હું ૨. સ્થા નાસ્તિ પર્વ-વસ્તુ અમુક અપેક્ષાથી નથી.
શક્ય બને છે. વૈચારિક સહિષ્ણુતા દ્વારા ધર્મ સહિષ્ણુતા-જુદા જુદા É ૩.યાત્ તિય નાતિય પર્વ–કોઈ અપેક્ષાથી વસ્તુ છે અને કોઈ ધર્મોમાં રહેલ સત્ય આંશિક રીતે જોવા મળે છે. આમ તેમાં વિવિધ હું અપેક્ષાથી નથી.
વિચારધારાઓના સમન્વયની શક્તિ છે. વિવિધતામાં એકતા સ્થાપવા હું * ૪. યાત્મવક્તવ્યમ્ પર્વ-વસ્તુ, કોઈ અપેક્ષાથી છે અને અવક્તવ્ય આ સિદ્ધાંત ઉપયોગી થઈ શકે. છે.
આમ સમ્યકજ્ઞાન માટે અનેકાંતવાદ, નયવાદ અને સ્યાદ્વાદ શું ૫. ચાત્ તિય અવ્યક્તવ્યમ્ પર્વ-વસ્તુ અમુક અપેક્ષાથી છે અને જરૂરી છે. જૈન દાર્શનિકોની નિષ્પક્ષવૃત્તિ અને અહિંસક પ્રવૃત્તિનો છે અને અવક્તવ્ય છે.
અહેસાસ આ સિદ્ધાંત કરાવે છે. જ્યાં કોઈ નય કિંચિત્ માત્ર ન ૬.યાત્ નાતિય પ્રવક્તવ્યમ્ પર્વ-અમુક અપેક્ષાથી નથી અને દુભાય એવી જિનેશ્વરોની વાણી છે-“અનંત અનંત ભાવભેદથી મેં અવક્તવ્ય છે.
ભરેલી, અનંત અનંત નય નિક્ષેપે વ્યાખ્યાની છે.” સપ્તભંગી એક સું ૭. સ્થાત્ સ્તિય નાતિય 3 વ્યક્તવ્યમ્ વં–અમુક અપેક્ષાથી વસ્તુ એવો સિદ્ધાંત છે કે જે વસ્તુનું આંશિક પરંતુ યથાર્થ કથન કરવા છે, નથી અને અવક્તવ્ય છે.
સમર્થ બને છે. અનેકાંતવાદના મૂળ સિદ્ધાંતો સમન્વયવાદ અને આમ વસ્તુ એક જ રૂપ નથી–તેના અન્ય રૂપ પણ છે. સહઅસ્તિત્વાદ સૂચવે છે. અનેકાંતદૃષ્ટિએ સમસ્યાનું સમાધાન
કોઈ વસ્તુનું અસ્તિત્વ કે નાસ્તિત્વ એકાંત નથી. સ્યાદ્વાદ પ્રમાણે શોધવાથી આગ્રહ-વિગ્રહનો પ્રસંગે ઉપસ્થિત થતો નથી. અનેકાંતનું ક $ બધા જ કથનો સાપેક્ષ છે-દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની અમુક યોગદાન દાર્શનિક ક્ષેત્રમાં જેમ મહત્ત્વપૂર્ણ છે તેમ વ્યાવહારિક ? હું અપેક્ષાથી સત્ય છે. વસ્તુનું સ્વરૂપ; જૈનદર્શન પ્રમાણે-અસ્તિ, નાસ્તિ જીવનમાં પણ તેની મહત્તા છે. છે અને અવક્તવ્યથી સમજી શકાય છે. સ્યાદ્વાદમાં દરેક કથન એકાંત અંતમાંશું છે પણ સમગ્ર કથનપદ્ધતિ અને કાત્મક છે. સ્યાદ્વાદ અનિશ્ચિતવાદ “જે અનેકાંતપદને પ્રાપ્ત છે, એવા અખિલ પ્રમાણનો વિષય છું છું કે સંશયવાદ નથી. કારણ કે ‘સ્યા'નો અર્થ સંભવતઃ હોવા છતાં જયશીલ હો, તે અનેકાંતપદ પ્રવૃદ્ધશાળી અને અતુલ છે તથા પોતાના ૐ “એવ’ શબ્દનો પ્રયોગ કથનપદ્ધતિમાં કરવામાં આવ્યો છે તે એમ ઈષ્ટ અર્થની સિદ્ધિ આપવાવાળો છે. એમાં અનંત ગુણોને ઉદય છે. જે શું સૂચવે છે કે જે જ્ઞાન મળે છે તે નિશ્ચિત અને સાપેક્ષ મળે છે. વિજ્ઞાનમાં તે પૂર્ણરૂપથી નિર્મળ, જીવોને આનંદિત કરવાવાળો, મિથ્યા ૬ $ આઈન્સ્ટાઈનની Theory of Relativity સાથે તે સામ્ય ધરાવે એકાંતરૂપ, મહાન અંધકારથી રહિત તથા શ્રી વર્ધમાન તીર્થકર છું
છે. સ્વાદુનો અર્થ May be' કે 'Perhaps' નથી–પણ “કોઈ એક પ્રતિપાદિત છે. 9 અપેક્ષાથી’ છે. સ્યાદ્વાદમાં દરેક કથન એકાંત છે. પણ તે વસ્તુ
(પ્રમેય કમલમાર્તણ્ડ પૃ-૫૧, ૩દ્વિતીય ભાગ) ઉં જેવી છે તેવી જ બતાવે છે. સ્યાદ્વાદનો આધાર છે વસ્તુતત્ત્વના અને કાત્મક અર્થવાળું વાક્ય એ જ સ્યાદ્વાદ છે એમ હું હું અનંત ગુણો, માનવીય જ્ઞાનની અપૂર્ણતા અને સાપેક્ષતા. જૈન વધીયસ્ત્રટીકામાં કહ્યું છે-અનેકાંતદૃષ્ટિ એ સત્યદૃષ્ટિ છે તેથી હું તર્કશાસ્ત્રીઓ આ સાપેક્ષ કથન યા વિધાનના સિદ્ધાંતને સ્યાદ્વાદ સમ્યકજ્ઞાન છે. આંશિત સત્યને પૂર્ણ સત્ય માનવું એ મિથ્યાજ્ઞાન છું શું કહે છે. અનેકાંતવાદ દર્શન છે. સ્યાદ્વાદ એની અભિવ્યક્તિનું છે. તત્ત્વને પૂર્ણરૂપમાં જોવું એટલે અનેકાંતવાદનો સ્વીકાર કરવો ?
માધ્યમ છે. સત્ય માટેની શૈલીના મુખ્ય બે તત્ત્વ છે–પૂર્ણતા અને જેનું તત્ત્વજ્ઞાન અનોખું અને વિશિષ્ટ છે. છું યથાર્થતા જે અનેકાંતવાદ કહે છે અનેકાંતનું સમ્યક્ પરિજ્ઞાન થયા બી-૧૪, કકડ નિકેતન, દેરાસર લેન, ઘાટકોપર (પૂર્વ) કુ વગર જૈન તત્ત્વજ્ઞાનને યથાર્થ રીતે સમજવું અશક્ય છે. સ્યાદ્વાદ મુંબઈ- ૪૦૦ ૦૭૭. મોબાઈલ : ૯૩૨૩૦૭૯૯૨ ૨.
અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૬ અનેકાન્તવાદ, અને
અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વીદ અને વયવીદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક F અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને
