________________
અનેકાંતવાદ, સ્થાવા પૃષ્ઠ ૫૮ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન ૦ અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૯ માર્ચ ૨૦૧૫ hવાદ, ચાર્વાદ અને
જૈ જૈન ગ્રંથ પ્રબંધકાન્તમણી પ્રમાણે રાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહને અને સામાજિક લડાઈ અને છેવટે મહાલડાઈ સુધી માનવજાતને જ ૬ પ્રબુદ્ધ થવાની ઈચ્છા થઈ અને જીવનમાં મુક્તિ મળે, શાંતિ થાય, લઈ જાય છે, જે હાલમાં આપણે જોઈ રહ્યા છીએ. મારો ધર્મ અથવા છે તેવી ભાવના જાગી. તેણે પોતાના રાજ્યના બધા જ ધર્મગુરુઓને તમારો ધર્મ છેવટે દુનિયાને ભયંકર યાતનાઓની ખાઈમાં ધકેલી દે છે. શું તે બોલાવીને, તેઓને સાંભળ્યા. બધાએ જ પોતપોતાનો જ ધર્મ સાચો સૂત્રકૃતાંગ ગ્રંથ કહે છે કે જે લોકો પોતાના જ ધર્મની શુ ધર્મ છે અને બીજા ધર્મો ધતિંગ છે એવી દલીલો કરી. આ વિચારસરણીની પ્રશંસા કરે છે અને બીજા ધર્મની વિચારસરણીની રે હું ધર્મગુરુઓમાં જૈન ધર્મના ગુરુ હેમચંદ્રાચાર્યને પણ આમંત્રણ મળેલું. નિંદા કરે છે તે સત્યને કુરૂપ બનાવે છે. જેમ વિજય ધર્મસૂરી મહારાજે 8 શું છેવટે સિદ્ધરાજે તેમને બોલાવ્યા અને જૈન ધર્મ વિષે વાત કરવાનું કહ્યું છે તેમ હું નથી જૈન, નથી હિન્દુ, નથી યુધિષ્ઠિર, નથી શૈવધર્મી શું હું કહ્યું. તેમાંથી બોધ આપવાનું અને જૈન ધર્મ બીજા કરતાં કેમ અલગ કે વૈષ્ણવધર્મી પણ હું શાંતિના માર્ગનો પ્રવાસી છું. છું પડે છે તે જણાવવા કહ્યું. ત્યારે હેમચંદ્રાચાર્યે બીજા ધર્મના ધર્મગુરુઓ અનેકાંતવાદ આ દુનિયાના કેટલાંય પ્રશ્નો હલ કરી શકે છે. હું
જેવી વાત ન કરતાં એક સુંદર વાત (બોધકથા) કહી. તે પ્રમાણે આજે પર્યાવરણના પ્રશ્નો ઊભા થયા છે. તે માટે પણ અનેકાંતવાદ છું એક રોગી માણસ હતો. તેને બધાએ જાત જાતના ઓસડિયા અને પાસે ઉકેલ છે. આ પ્રશ્નો શા માટે ઊભા થયા છે? તે એટલા માટે હું $ વનસ્પતિ ખાવાના સૂચનો કર્યા. એ રોગીએ તે પ્રમાણે કર્યું અને ઊભા થયા છે કેમકે માનવીએ કુદરતના અને માનવીના ભાગલા 8 તેનો રોગ મટી ગયો. પણ તેને એ ખબર ન પડી કે ખરેખર કઈ પાડ્યા છે. માનવી વસુધૈવ કુટુંબકમ્ની ભાવનાને ભૂલી ગયો છે, ૐ કે વનસ્પતિએ, કે કઈ જડીબુટ્ટીએ તેનો રોગ મટાડી દીધો. આ નાની જે કોઈને પણ ધિક્કારતી નથી અને બધાને પોતાના સ્વજન ગણે છે હું બોધકથાનો સંદેશો એ છે કે હકીકતમાં રોગીને એ ખબર ન પડી કે છે. માનવજાત અને કુદરત અલગ-અલગ નથી. ન્યાય, લોકશાહી, હું હું શેનાથી તેનો રોગ મટી ગયો. પરંતુ તે નિરોગી થઈ ગયો. તે હકીકત વિચારો, મુક્ત કરવાની સ્વતંત્રતા, સર્વધર્મ સમભાવની પાછળ શું
બની ગઈ. તેવી રીતે ડાહ્યા મનુષ્યોએ બધા જ ધર્મોને માન આપીને જો કોઈ સિદ્ધાંત બળ આપતો હોય તો તે અનેકાંતવાદ છે. ૐ મુક્તિ મેળવવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. ન જાણે તે બધામાંથી કયો દુનિયાને સુખ, શાંતિ અપાવે એવો જો સિદ્ધાંત હોય તો તે | ધર્મ તેને મુક્તિ અપાવી શકે. રાજા જયસિંહ હેમચંદ્રાચાર્યના મહાસિદ્ધાંત અનેકાંતવાદ છે. એક જૈન આચાર્યે કહેલ છે કે હું : અનેકાંતવાદની બોધકથા સાંભળી ખૂબ જ આનંદિત થઈ ગયો અને એકાંતવાદને નમસ્કાર કરું છું કારણ કે તેણે અનેકાંતવાદને જન્મ હું તેને દૃઢ પણે મનમાં વિચાર આવ્યો કે જૈન ધર્મ જ ધર્મ છે. તેમણે આપ્યો છે. અંધશ્રદ્ધા અને ગેરમાર્ગે દોરનાર ધર્મના જ્ઞાને, આપણા હૈં હું ત્યારપછી જૈનધર્મ અંગીકાર કર્યો અને હેમચંદ્રાચાર્યને પોતાના જીવનને માન નહીં આપવાની અને બીજાના મંતવ્યોને સહન નહીં ?
ગુરુપદે સ્થાપ્યા. હેમચંદ્રાચાર્ય પછી “સિદ્ધહેમ' નામનો ગ્રંથ રચ્યો, કરવાની નિષ્ફળતાએ આપણને ખતરનાક વળાંક પર લાવી મુક્યા ર્ક કે જે ગુજરાતી ભાષાનો પ્રથમ ગ્રંથ છે, જે તે વખતની ગુજરાતની છે. હજુ પણ સમય ચાલ્યો ગયો નથી. આપણે બાજી સુધારી શકીએ ?
પરિસ્થિતિનો ખ્યાલ આપે છે. આ ગ્રંથ જ્યારે પૂર્ણપણે રચાઈ ગયો છીએ, જો અનેકાંતવાદને પૂર્ણ રીતે અનુસરીએ. છે ત્યારે તેને હાથીની અંબાડી પર રાખી શહેરમાં ફેરવીને તેનું બહુમાન કર્યું. દુનિયામાં શાંતિ સ્થાપની હોય તો, અનેકાંતવાદ મોટું યોગદાન હૈ ૬ અનેકાંતવાદ પ્રમાણે આપણે સત્યના બધા જ સ્વરૂપોનો સ્વીકાર આપી શકે છે. ૬ કરવો ઘટે. તો જ પૂર્ણ સ્વરૂપની ઝાંખી થઈ શકે. આપણે સત્યને અનેકાંતવાદ ધર્મોની એકતરફી ભૂલોથી દૂર રહે છે અને બધા * જોતાં નથી પણ સત્યના પડછાયાને જોઈએ છીએ. સત્યના ધર્મોની પરસ્પર વિરોધી વિચારસણીને માનભેર ગ્રહણ કરે છે અને જે ૬ પડછાયાને પણ પૂર્ણપણે જોવો હોય તો આપણે અનેકાંતવાદને તેમાં સાપેક્ષ સત્યની બહુ પાયાની બહુલતા છે અને તેથી તે દુનિયાને શું માર્ગે જ ચાલવું પડે, જે જીવન માટે રોયલરોડ છે.
નંદનવન બનાવવા સમર્થ છે. મહાવીર ભગવાને તેમના અનુયાયીઓને બીજા ધર્મોનો અભ્યાસ અનેકાંતવાદનો અર્થ એવો નથી થતો કે તે અનિશ્ચિત છે. તેનું કે શું કરવાનું કહ્યું. બીજા ધર્મનો અભ્યાસ કરવાથી આપણે આપણા ધર્મની કહેવું છે કે આપણે આપણા ધર્મની વિચારસરણી તો રાખવાની જ હું વિચાસરણીને સ્વચ્છ, સુંદર અને મહાન બનાવી શકીએ. તેમાં જો છે પણ બીજાના ધર્મની વિચાસરણીને માન આપવાનું છે, તે ખોટી હું
ઉણપ હોય તે દૂર કરી તેને પરિપૂર્ણ અને શ્રેષ્ઠ બનાવી શકીએ. છે કે તે સાચી છે, તેના ઝઘડામાં પડવાનું નથી. તેઓ આપણા | હું અનેકાંતવાદ ધર્મોની વિચાસરણીની લડાઈઓમાં માનતો નથી. ધર્મની વિચારસરણી માને કે ન માને. શંકરાચાર્ય અનેકાંતવાદ $ આવી વિચારસરણીની લડાઈને પણ તે માનસિક, વૈચારિક હિંસા સમજવા આ ભૂલ કરી છે. ૐ જ માને છે અને આ અહિંસાનું ગુરુ શિખર છે. અહિંસાનું છેલ્લું નેળ વિI વિ તો સ વવહારો સવ્વા નિવૂડ શું પગથિયું ગણાય.
तस्स धुवणेक गुरुणो णमो अणेगंतवायस्स।। ધર્મોની વિચારસરણીની લડાઈ છેવટે શારીરિક, રાજકીય, ધાર્મિક
-आचार्य सिद्धसेन दिवाकर
અનેકાન્તવાદ, સ્યાદવાદ અને વયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્થાવાદ અને નયવાદ વિશેષંક - અનેકાન્તવાદ, સ્યાદવાદ અને વયવાદ વિશેષક = અનેકodવાદ, સ્પીદ્ વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૬ અનેકodવાદ, સ્પીદ્વાદ
અનેકન્તિવાદ, સ્પાર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક
અનેકાંતવાદ, સ્થીર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક અનેકાંતવાદ, ચાર્વાદ અને તયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને
