________________
અનેકાંતવાદ, સ્થીવ પૃષ્ઠ ૬૬ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન · અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૯ માર્ચ ૨૦૧૫
Hવાદ, સ્યાદ્વાદ અને
અને નયવાદ વિરોષક ૬ અનેકાdવાદ, અને
અનેકાન્તવાદ : વ્યાવહારિક પક્ષ
1ર્ડો. નરેશ વેદ શું કોઈ બાબત કે ઘટનાને એક બાજુથી, એક દૃષ્ટિથી જોવી, એ પોસ્ટઑફિસનાં બારણાં સુધી, એનો કાગળ ન હોય છતાં, ધક્કો ? શ થઈ એકાન્તદૃષ્ટિ; એટલે કે અપૂર્ણ દૃષ્ટિ. જ્યારે કોઈ પણ બાબત કે ખવરાવતા. એ વાત જરા પણ મન ઉપર લીધા સિવાય, અખૂટ શ્રદ્ધા ૐ ઘટનાને અનેક બાજુએથી, ભિન્નભિન્ન દૃષ્ટિબિંદુઓથી નિહાળતી દૃષ્ટિ, ને અનંત પૈર્ય હોય તેમ એ હંમેશાં પોસ્ટઑફિસે ધક્કો ખાતો ને $ એને કહેવાય અનેકાન્તદૃષ્ટિ; એટલે કે સર્વાશ્લેષી વ્યાપક અને યથાર્થ દરરોજ ઠાલે હાથે પાછો જતો. કું દૃષ્ટિ. અહિંસાપ્રેમી જૈન ધર્મદર્શન અને તત્ત્વદર્શન આવી સર્વાશ્લેષી પોસ્ટઑફિસેથી પાછો વળતાં તે પોસ્ટઑફિસને પ્રણામ કરીને હું જ અનેકાન્તદૃષ્ટિનું પુરસ્કર્તા છે. જેનોના આ વિશિષ્ટ સંપ્રત્યયને અન્ય ચાલ્યો જતો જોઈને પોસ્ટમાસ્તરને એ ગામડિયો જણાય છે. પાંચ જે $ એક લેખમાં સૈદ્ધાત્તિક સ્વરૂપ આપણે સમજવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. પાંચ વર્ષોથી, ગમે તેવી ઋતુ હોય છતાં તે કાગળ લેવા રોજ આવે છે છે આ લેખમાં એક ઉદાહરણ દ્વારા, તેનું વ્યાવહારિક રૂપ અને અર્થ છે એ જાણીને પોસ્ટમાસ્તરને એ કેવળ ગામડિયો જ નહિ, ગમાર રૅ * સમજવાનો આપણે પ્રયત્ન કરીએ.
અને ગાંડો પણ જણાય છે. તેઓ પણ પોસ્ટમેનની ઠઠ્ઠામશ્કરીમાં 5 પણ અનેકાન્તવાદનું આવું રૂપ અને અર્થ સમજવા અહીં આપણે ભળે છે. પણ એક વખત અલી બે-ત્રણ દિવસ સુધી પોસ્ટઑફિસે હું ગુજરાતી સાહિત્યના ટૂંકી વાર્તાના એક સફળ સર્જક ધૂમકેતુની બહુ દેખાયો નહિ. પોસ્ટઑફિસમાં તેનું મન સમજી જાય એવી સહાનુભૂતિ હું શું જાણીતી ‘પોસ્ટ ઑફિસ' નામની વાર્તાનું ઉદાહરણ લઈએ. કે વિશાળ દૃષ્ટિ કોઈનામાં ન હતી, પણ એ કેમ ન આવ્યો તેનું હું વાર્તાનો નાયક છે અલી. તે મૂળ હોંશિયાર શિકારી હતો. શિકારના સૌને કૌતુક જરૂર થયું. છે અભ્યાસમાં તે એવો કુશળ બન્યો હતો કે હંમેશાં જેમ અફીણીને પછી એક દિવસ તનમનથી થાકી હારી ગયેલો હાંફતો આવેલો
અફીણ લેવું પડે તેમ તેને શિકાર કરવો પડે. તે અઠંગ શિકારી બની અલી અધીરો થઈ સીધો પોસ્ટમાસ્તરને પોતાની પુત્રીના કાગળ 4 ગયો હતો. શિકારનો રસ લેતી નસેનસમાં ઊતરી ગયો હતો. પણ વિશે પૃચ્છા કરે છે ત્યારે ગામ જવાની ઉતાવળમાં અશાંત છે હું જ્યારે જીવનસંધ્યા પહોંચતી લાગી ત્યારે આ શિકારી બીજી દિશામાં મનમગજવાળા પોસ્ટમાસ્તર એનો સવાલ ઝીલી ન શક્યા અને તેની શું શું વળી ગયો. એની એકની એક દીકરી મરિયમ પરણીને સાસરે ગઈ ઉપર ગુસ્સો કરી, તેને ધમકાવી, ચાલ્યા ગયા. તે દિવસે તેની શું ક પછી જેને માટે તે જીવન નિભાવતો હતો તે મરિયમ, લશ્કરમાં આંખોમાં અનાથતાના આંસુ છલકી ઊઠ્યાં. અશ્રદ્ધા ન હતી; પણ ક રે નોકરી કરતાં પતિ સાથે પંજાબ તરફ ગઈ તે પછી પાંચ વર્ષ થયાં એની ધીરજનો અંત આવ્યો હતો. બીમારી પછી મરણના પગલાં 6 તેના કાંઈ સમાચાર હતા નહિ. તેને માટે તો તે જીવન નિભાવતો એને સંભળાવા લાગ્યાં હતાં. એની ફિકર એ હતી કે પોતાના મૃત્યુ
હતો; પરંતુ જે દિવસે મરિયમ ગઈ, તેને જિંદગીમાં એકલતા સાલવા પછી મરિયમનો પત્ર આવે તો તેને ક્યાંથી પહોંચશે ? ૬ લાગી. તે દહાડાથી અલી, શિકારે જતો, પણ શિકાર ભૂલી, સ્થિર પોસ્ટઑફિસના એક સારા સ્વભાવના કારકૂનની પાસે જઈ ૬ શું દૃષ્ટિથી અનાજનાં ખેતરો જોઈ રહેતો. એક સમયે ઉડતાં પંખીનો જીવનભર ઝંઈ કંઈ કરી પોતે ભેગી કરેલી પોતાની જીવનજણસરૂપ છું જે શિકાર કરી, એનાં આકુળ-વ્યાકુળ બચ્ચાંને જોઈને આનંદ પામતા ત્રણ સોનાની ગીની એને આપીને એ વિનવે છે: “સાચું કહું છું, જે ૬ અલીને, દીકરી સાસરે ગયા પછી અને એના કોઈ સમાચાર ન આજ હવે છેલ્લો દિવસ છે. મરિયમ ન મળી, ન મળ્યો કાગળ. ઉપર છું ૐ મળવાથી, જિંદગીમાં પહેલી વખત સમજાયું કે કુદરતમાં સ્નેહની આકાશમાં અલ્લા છે, તેની સાક્ષીમાં તમને આ પૈસા આપું છું. મેં સૃષ્ટિ અને વિરહના આંસુ છે! દીકરીના વિરહમાં અને યાદમાં એક મારી મરિયમનો કાગળ આવે તો તમારે મારી કબર ઉપર છે 0 દિવસ તો એક ખાખરાના ઝાડ નીચે બેસીને હૈયાફાટ રૂદન કરી પહોંચાડવો.” પછી અલી કોઈ દિવસ દેખાયો નહિ. એની ખબર હું બેઠો. ત્યાર પછી હંમેશાં સવારમાં ચાર વાગ્યે ઊઠીને પોસ્ટ ઑફિસે કાઢવાની ચિંતા તો કોઈને શાની હોય? હું જતો થયો. એનો કાગળ તો કોઈ દિવસ હોય નહિ; પણ પુત્રી ત્યાર બાદ વાર્તામાં વળાંક આવે છે. એક દિવસ પોસ્ટમાસ્તર છું હું મરિયમનો કાગળ એક દિવસ આવશે એવી ભક્તના જેવી શ્રદ્ધામાં જરા અફસોસમાં હતા. એમની દીકરી દૂર દેશાવરમાં માંદી હતી હું છે ને આશાભર્યા ઉલ્લાસમાં તે હંમેશાં સૌથી પહેલો પોસ્ટઑફિસે અને એના સમાચારની રાહ જોતા એ શોકમાં બેઠા હતા. ટપાલ છે
જઈને બેસતો. પોસ્ટઑફિસ એનું ધર્મક્ષેત્ર તીર્થસ્થાન બન્યું. એને આવી ને થાક પડ્યો એ સાથે જ રંગ ઉપરથી પોતાનું કવર છે એમ હું ધૂની કે પાગલ જાણી સૌ હસતા. પોસ્ટમેન મશ્કરી કરતા ને ક્યારેક ધારીને પોસ્ટમાસ્તરે ઝપાટાબંધ એક કવર ઊંચકી લીધું પણ તેના છે É મજાકમાં એનું નામ દઈ, એને જ્યાં એ બેઠો હોય ત્યાંથી ઉપર સરનામું હતું. કોચમૅન અલી ડોસા. વીજળીનો આંચકો લાગ્યો છું
અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાન્તવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક 4 અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ધવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક % અનેકન્તિવાદ, અને
૧ર :
અનેકન્તિવીદ, સ્યાદ્વવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્વવાદ
અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક + અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વીદ અને વયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક F અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને
