________________
અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્દા માર્ચ ૨૦૧૫ • પ્રબુદ્ધ જીવન · અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ૯ પૃષ્ઠ ૯
વાદ, સ્વાદુવાદ અને
એક નાની વાd...
Hસેજલ શાહ
અને યવાદ વિશેષાંક 9 અનેકન્તિવીદ, ચીક્ વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક અનેકન્તિવાદ, સ્યાદ્વાદ અનેકાન્તવાદ, સ્યા દૂર્વાદ અને રીવાદ વિશેષાંક છ અકાdવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશોષક = અનેકાન્તવાદ, સ્વાદુવાદ
અહો કિંચિત્ જ્ઞાનિ અબુધ મનમાં ગર્વ ધરતો,
એક જ છે અને જેની સાથે અનેકતા જોડાયેલી છે. એટલે એને દરેક બધું હું જાણું છું, અવલ મુજને એમ ગણતો,
પરિમાણથી લખતી વખતે એકબીજાનો આધાર લેવો પડે. ઘણીવાર પરંતુ જે વારે, પરિચય થયો સંત જનનો,
અમુક લેખ વાંચતા એવી અનુભૂતિ થશે કે આ વાત તો અમને કહી હૈ
છે, પરંતુ આગળ વાંચતા ખ્યાલ આવશે કે એ લેખની ગતિ કોઈ ખૂલ્યાં ચહ્યું ત્યારે સમજ પડી કે મૂર્ખ હું તો.”
નવી દિશા તરફ દોરી રહી છે. ભર્તુહરિ નીતિશતકમાં લખાયેલું આ કથન સહજ જ યાદ આવ્યું. આજે ૨૧મી સદીમાં જ્ઞાનવિસ્ફોટ થયો હોય એવું લાગી રહ્યું છે.
અનેકાંતની ભૂમિકા દરેક વસ્તુના સ્વીકાર અને અન્યના આદરની * ‘ગુગલદેવ'ને હાથમાં લઈ સહુ પોતાને જ્ઞાની સમજવા માંડ્યા છે,
રીતિ શીખવાડે છે. આ અંકનો વિસ્તાર હજુ અનેક રીતે થઈ શકે, શું જ્ઞાન એટલે જાણે એક “ક્લીક'ની રમત. અને આ વમળમાં મન
કારણ દરેક અંત સાથે નવો આરંભ જોડાયેલો જ છે, પણ અત્યારે છું
આ ક્ષણે, આટલું પૂરતું છે. આપણે સૌ સાથે મળી આ વિશ્વમાં હું ફસાય એ પહેલાં ગુરુ હાથ ઝાલીને કહે છે કે “ફર ઘડી તારી જાત ક ભણી, તારામાં કેટલું ઠર્યું છે, એ જો તો ઘડી.’ અને અંદરનું પાત્ર
પ્રવેશીએ. પછી દરેક પોતપોતાની રીતે એના વિકાસ તરફ જશે, = સાવ ખાલી લાગે છે. ત્યારે અચાનક જ જૈન તત્ત્વદર્શન ભણી નજર
તો એ ફળશ્રુતિ ગણાશે. દોડે છે અને એના વિશાળ સમુદ્રમાંથી અનેક પથ અને દૃષ્ટિ પ્રાપ્ત
અનેક વિદ્વાનોએ પોતાના લેખથી આ અંકને સમૃદ્ધ કર્યો છે. તે જે શું થાય છે. મનને ઝળહળાં કરી દે એવી એક દૃષ્ટિ છે અને કાંતવિચાર/
સૌનું ઋણ સ્વીકારું છું. આ અંક માટે મારા સતત માર્ગદર્શક બની ૬ વાદ'. અનેકવાર જે કહેવાઈ ગયું છે કે જૈન ધર્મ એ માત્ર સંપ્રદાય
રહેનાર ધનવંતભાઈ શાહ વગર આ અંક શક્ય જ ન બનત. એક છું નહીં પરંતુ સમૃદ્ધ જીવન જીવવાની એક શૈલી આપે છે. એના અગાધ
વ્યક્તિના વિકાસ માટે તેઓ જે ખંતથી કાર્ય કરે છે અને પડદા તત્ત્વદર્શનના વિચારો સમજવા સમય ખૂટી પડે એવું લાગે છે. કવિ
પાછળ રહી એક પછી એક પગથિયાં ચડવામાં મદદ કરે છે, તેમના કું રાજેન્દ્ર શાહની એક પંક્તિ છે, “ભઈ રે, આપણા દુઃખનું કેટલું
આ કાર્યની અનુમોદના માત્ર. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' અને શ્રી મુંબઈ જૈન $ જોર, નાની અમથી જાતક વાતનો મચવીએ નહીં શોર...', અને ૧૧
આ યુવક સંઘ સાથે જોડાયેલા સહુને આદર સાથે સ્મરું છું. તેમની પોતાના કેન્દ્રથી સૃષ્ટિ તરફ દોરી જવાની વાત તો થઈ પણ જે સતત સહાય વગર
છે પણ જે સતત સહાય વગર અનેક કામો અધુરા રહી જાત. ઘડીએ જે પમાય છે એનો એ રીતનો સ્વીકાર મનુષ્યને કેટલો હળવો આ એ
આ અંકની તૈયારી દરમ્યાન મને અનેક રીતે સહાય પૂરી પાડનાર અને સહજ બનાવી દે છે. ‘ઝીલાય તેમ ઝીલતો, સૃષ્ટિના સહુ રંગ..' ડા. ૧
આ ગ , ડૉ. રેણુકા પોરવાલનો વિશેષ આભાર માનું છું. ડૉ. અભય દોશીનો કું જે જે રૂપે મળે તેનો વિરોધ ન કરતા, તેનો સ્વીકાર કરવાની વૃત્તિ.
પણ આભાર માનું છું. આ અંકના મુખપૃષ્ઠ માટે વિશેષ મદદ કરનાર ૪ ટૂંકમાં અનેક વિરોધાભાસોની વચ્ચે સમન્વય સાધવાની વાતનો એલ. ડી. ઈન્સ્ટિટ્યૂટના ડાયરેક્ટર, તત્ત્વ અને દર્શનના વિદ્વાન ડૉ. હૈ
તંતુ મળે છે અનેકાંતવાદ'માં. વિસંવાદમાં સંવાદ સાધવાની ગુરુ જિતભાઈ શાહનો વિશેષ આભાર માનું છું. જ્ઞાના છતા સહજ # ચાવી છે અહીં આવી કંઈક સમજ કેળવાઈ હતી ત્યાં શ્રી ધનવંતભાઈ અને પ્રોત્સાહિત કરનાર તેઓ છે. તેમનું ઋણ-સ્વીકાર. આપ સર્વ હું શાહે પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં અનેકાંત વિશે બોલવાનું નિમંત્રણ સુજ્ઞજનોને વંદન. એક સાથે પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે જોડાયેલ સહુને શું આપ્યું અને એમના પ્રોત્સાહનથી બોલવાનું સ્વીકાર્યું. વધુ ઊંડાણ- પ્રણામ. ૐ પૂર્વક આ વિશે અભ્યાસ કરવાનો મોકો મળી ગયો. વ્યાખ્યાન પછી આ સમગ્ર અંકમાં મારી સાથે ધીરજપૂર્વક મને સહકાર આપનાર કે ફરી એ નોટ્સ અને પુસ્તકો ખૂણો મુકાઈ ગયા. ત્યાં જ ફરી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'નું મુદ્રણકાર્ય સંભાળનાર જવાહરભાઈનો હું કે હું ધનવંતભાઈએ ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’નો વિશેષાંક ‘અનેકાંતવાદ' પર પ્રગટ હૃદયપૂર્વક આભાર માનું છું. શું કરીએ એવું સૂચવ્યું. ખૂબ જ ગહન વિષય અને મારી પ્રત્યેક મર્યાદા અહીં મૂકવામાં આવેલ વિચારો અનેક સંદર્ભોના આધારે તૈયાર જે સ્વીકારી મેં ના પાડી. પરંતુ એમના વિશ્વાસ અને શ્રદ્ધાએ મને તૈયાર કરાયા છે. હ કરી. આ વિષય માત્ર ધાર્મિક નહીં પરંતુ તાત્વીક પણ છે, એની “જ્યાંથી જ મળી ઝળહળાં ક્ષણો, પૂરતી જાગૃતિ સાથે અનેકાંતવાદ’ને પાર પાડવાનું બીડું ઝડપ્યું. તે ફરી આપને અર્પણ કરું...' અને આજે હાજર છે આપની સમક્ષ પરિણામ.
એટલે આ કોઈ નવી વાત નથી, પરંતુ ફરી પ્રાગટ્ય જાગૃતિ છું અહીં મારે થોડીક સ્પષ્ટતા કરવી જોઈએ કે આ વિષયનું કેન્દ્ર ભણી.
અનેકાન્તવાદ, ચાર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્ વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાન્તવાદ, સ્યાદવીદ
'અનેકાન્તવાદ, સ્વાદુવાદ અને નયવાદ વિશેષાંક
અનેકાંતવાદ, સ્યાદ્વાદ અને નયવાદ વિશેષાંક ક અનેકાંતવાદ, સ્યાદુર્વાદ અને તેયવાદ વિશેષાંક ર્ક અનેકાંતવાદ, ચાટ્વીદ અને વયવીદ વિશેષાંક F અનેકાંતવાદ, ચાર્વાદ અને
