________________
ગાંધી જીવું
અ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૫ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન • ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૯ પૃષ્ઠ ૪૧ અંતિમ
5 hષાંક ક
ઉપવાસના બીજા દિવસે પ્રાર્થનાસભામાં આપેલું પ્રવચન
ૐ “બહેનો અને ભાઈઓ,
ભગવાન સામે દોષી નથી બનવું. મુસ્લિમોએ પણ ભારતમાં પવિત્ર રોજની જેમ આજે મારું પ્રવચન પંદર મિનિટમાં નહીં પતે, આજે બનીને શાંતિથી જીવવું જોઈએ. ભાગલા પડ્યા તે પહેલાં દિલના હું શું મારે ઘણું કહેવું છે. આજે અહીં આવી શક્યો કારણ, ઉપવાસના ભાગલા તો ક્યારના પડી ચૂક્યા હતા. આમાં મુસમલાનોનો પણ છે પહેલા ચોવીસ કલાકમાં એની અસર શરીર પર એટલી વરતાતી વાંક છે, પણ એમ ન કહી શકાય કે એમનો એકલાનો જ વાંક છે. હૈ = નથી, વરતાવી ન પણ જોઈએ.આજે મેં કેટલાંક કામો પણ કર્યા. હિંદુ, શિખ અને મુસ્લિમ બધાને માથે આળ આવે તેમ છે. પણ હવે મેં પર પણ આવતી કાલથી એમાં ફેર પડશે. અહીં આવું અને બોલી ન શકું બધાએ ફરી મિત્ર બનવાનું છે. સૌ ભગવાન સામે જુએ, શેતાન હું તેના કરતાં હું મારી ઓરડીમાં બેઠો બેઠો ચિંતન કરીશ. ભગવાનનું સામે નહીં. મુસ્લિમોમાં પણ એવા ધણા છે જે શેતાન ભણી તાકે
નામ સ્મરણ કરવું હોય તો તે પણ ત્યાં થઈ શકે. એટલે, મને લાગે છે. તેવી રીતે હિંદુ અને શિખોમાં પણ એવા છે જે ગુરુ નાનક કે 5 છે કે હું આવતી કાલથી પ્રાર્થનાસભામાં નહીં આવું. પણ તમને બીજા ગુરુઓ ભણી નહીં, શેતાન ભણી તાકે છે. ધરમને નામે ૬ પ્રાર્થનામાં આવવાનું મન થાય તો આવજો. આ બહેનો અહીં આવશે આપણે અધરમી બન્યા છીએ. ૬ અને ભજનો ગાશે.
“મેં મુસ્લિમો ખાતર થઈને ઉપવાસ શરૂ કર્યા છે ત્યારે એમને “ગઈ કાલનું મારું પ્રવચન મેં લખી નાખ્યું હતું, એ છાપાઓમાં માથે મોટી જવાબદારી આવી પડે છે. એ લોકોને એ સમજાવું જોઈએ ( છપાયું પણ છે. ઉપવાસ શરૂ કર્યા તે વાત ઘણાંને નહીં સમજાય. કે એમણે જો હિંદુઓની સાથે ભાઈચારાથી રહેવું હોય તો એમણે
મારા મનમાં કોઈનો વાંક નથી. હું તો કહું છું કે આપણે બધા જ ભારતને વફાદાર રહેવું જોઈશે, પાકિસ્તાનને નહીં. હું ગુનેગાર છીએ. એટલે કોઈ એક જ જણે ગુનો કર્યો છે એમ નથી. “સરદારનું નામ વગોવાય છે. મુસ્લિમો કહે છે કે હું તો સારો 8 કું મુસલમાનોને ભગાડવા માગનાર હિંદુઓ હિંદુ ધર્મનું પાલન નથી છું, પણ સરદાર સારા નથી, એમને ત્યાંથી દૂર કરવા જોઈએ. મારે ?
કરતા. અને આજે હિંદુ ને શિખ બંને એમ કરવા મંડ્યા છે. પણ હું કહેવું જોઈએ કે એમની વાત બરાબર નથી. કારણ, સરકાર એટલે શું છે બધા જ હિંદુ અને બધા જ શિખોને પણ દોષ નથી દેતો, કારણ આખું મંત્રી મંડળ, એકલા સરદાર કે એકલા જવાહર નહીં. એ હું બધા જ એમ નથી કરતા. આ વાત લોકોએ સમજવી જોઈએ. લોકો તમારા સેવકો છે. તમે એમને હટાવી શકો. એ ખરું કે એકલા મુસ્લિમો છું
એ ન સમજે તો મારા ઉપવાસનો હેતુ પણ બર નહીં આવે અને એમને હટાવી ન શકે. પણ એમના ધારવા પ્રમાણે સરદારની કોઈ , તે મારા ઉપવાસ પણ નહીં છૂટે. ઉપવાસમાંથી હું ઊગરી ન શકું તો ભૂલ થતી હોય તો એ તરફ એમનું ધ્યાન તો દોરી જ શકે. એમણે હું છે તેમાં કોઈનો દોષ નથી. હું પાત્ર નહીં હોઉં તો ભગવાન મને ઉપાડી ક્યાંક કશુંક કહ્યું હોય તે ટાંકવા માત્રથી નહીં ચાલે, એમણે શું હું લેશે.
ખોટું કર્યું તે તમારે મને કહેવું જ પડશે. હું એમને અવારનવાર $ “લોકો મને પૂછે છે કે તમે મુસલમાનો માટે થઈને ઉપવાસ મળતો રહું છું, હું એમનું એ વાત તરફ ધ્યાન ખેંચીશ. જવાહરલાલ ? 3 કરો છો ? મારે કહેવું પડે કે હા, એમ જ છે. કેમ? કારણ, આજે એમને હટાવી શકે, પરંતુ એ હટાવતા નથી તો તેનું કંઈ કારણ * અહીંના મુસ્લિમો બધું જ ગુમાવી બેઠા છે. આજે અહીં મુસ્લિમ હશે. એ તો સરદારની પ્રશંસા કરે છે. પછી સરદાર જે કાંઈ કરે છે શું લીગ નથી રહી. મુસ્લિમ લીગે દેશના ભાગલા તો પડાવ્યા પણ તે માટે સરકારની જવાબદારી છે. તમે પણ જવાબદાર છો કારણ કે હૈં કે ત્યાર પછી પણ અહીં મુસલમાનો બહુ મોટી સંખ્યામાં છે. હું બરાબર એ તમારા પ્રતિનિધિ છે. લોકશાહીમાં એ રીતનો વહેવાર હોય છે. જે ક કહેતો રહ્યો છું કે જે લોકો અહીં રહી ગયા છે તે બધાને બધી જ એટલે મારું કહેવું છે કે મુસ્લિમોએ નિર્ભય અને બહાદુર બનવું છે રીતે મદદ કરવી જોઈએ. આ જ માણસાઈ છે.
જોઈએ. સાથે સાથે ભગવાન-ભીરુ પણ બનવું જોઈએ. હું એમની “મારા ઉપવાસ આત્મ-શુદ્ધિ માટે છે. દરેક જણે પોતાની જાતને સાથે છું. મારે એમની સાથે રહેવું અને મરવું છે. તમારી એકતા હું છું શુદ્ધ કરવી જોઈએ. મુસ્લિમોએ પણ પોતાની જાતને શુદ્ધ કરવી જાળવી ન શકું તો મારું જીવન વ્યર્થ છે. આમ મુસ્લિમોને માથે હું જોઈએ. દરેક જણે પોતાનું દિલ સાફ કરવું જોઈએ.
મોટી જવાબદારી છે, એ વાત એમણે ભૂલવી ન જોઈએ. આ મુસલમાનોને કે કોઈનેય સારું લગાડવા માટે નથી કહેતો. “સરદારની ભાષા જરા કરડી છે. ક્યારેક એમની વાત કડવી ૨ 8 મારે મારા આત્માને એટલે કે ભગવાનને સારું લગાડવાનું છે. મારે લાગે તેવી હોય છે. એમણે લખનૌમાં અને કલકત્તામાં કહ્યું કે બધા
વિશેષક F Iધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૬ ગાંધીજીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૬ ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાયવિશેષાંક ૬ ગાંધી ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાયા
ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક કા ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી 4
| ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાચ વિશેષ
નિર્બલ કે બલ રામ
વતનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ક
