________________
૧૬ જાન્યુઆરી ૨૦૦૮)
અને સુહૃદય વાચક આ નવલકથાના વાચન દરમ્યાન પામી શકે આત્મા, કર્મક્ષય થતાં પરમાત્મા બનવાની ક્ષમતા ધરાવે છે એ છે. સર્જક ભાગ્યે જ સીધો ઉપદેશ આપે છે. પ્રગટ થયાના પંચ્યાસી જૈન દર્શનની પાયાની માન્યતા છે. વિચારણા છે. જૈન દર્શન એક વર્ષો પછી પણ પશ્ચિમના વાચકો માટે આ નવલકથા હજીય જે વ્યક્તિમાં નહિ પણ સૌમાં પરમાત્મા હોવાનું માને છે. કર્મ માનભર્યું સ્થાન ધરાવે છે. હર્મન હેલને સાહિત્યનું નોબેલ ઇનામ અને કર્મફળની એટલી ઝીણવટથી જૈન દર્શને વિચારણા કરી છે કે મળ્યું હતું.
એને જગતકર્તા ઈશ્વરની જરૂર લાગી જ નથી. સંસાર અનાદિ અનંત XXX
છે એ માન્યતા ઇશ્વરને જગતનો કર્તા ન જ માને એ સ્વાભાવિક અનેકાન્તવાદ અને સ્યાદવાદ જેટલું જ મહત્ત્વ જૈન દર્શનના છે. ઇ. સ.ની આઠમી સદીમાં હરિભદ્રસુરીએ લખેલા સનસમુચ્ચય. નિરીશ્વરવાદનું છે. કદાચ જૈન દર્શનની પૂર્વે ન્યાય-વૈશેષિક દર્શનો ગ્રંથ પર બીજા સાતસો વર્ષ પછી ગુણરત્ન એના પર તર્વરસ્ય પણ નિરીશ્વરવાદી હતા. સોક્રેટીસ પૂર્વેના ગ્રીક ચિન્તકો અસ્તિત્વની વિપીન નામે ટીકા લખી. એમાં એમણે ત્રણ પ્રશ્નો પૂછ્યાં: ૧. વિચારણા કરતા હતા. પણ બે હજાર વર્ષથી એ વિચારણા પડતી જ્ઞાન પ્રાપ્તિમાં માન્ય સાધનો ઇશ્વરની હસ્તિની વાત સાબીત કરે મૂકવામાં આવી હતી, વર્ષથી કહો કે ભૂલાઈ ગઈ હતી એની નોંધ છે. ૨. વાસ્તવિક જગત વિશેની બુદ્ધિગમ્ય Scheme રજૂ કરવામાં પશ્ચિમના અનેક ફિલસુફોએ લીધી છે. ક્રિશ્ચિયાનીટી, ઇસ્લામ વગેરે અથવા ઊભી કરવા માટે ઇશ્વરની હસ્તીની ધારણા જરૂરી છે. જડ ધર્મોનો પ્રચલિત ઇશ્વરવાદ કેટલો પ્રબળ છે એનો વાસ્તવિક ચિતાર પદાર્થની સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિનો પ્રશ્ન ઉકેલવા માટે ઇશ્વરની હસ્તીની મેળવવો હોય એમને ૨૦૦૬ના ઑક્ટોબરમાં પ્રગટ થયેલા ધારણા જરૂરી છે. ૩. આપણાં નૈતિક વર્તન માટે અને એ વર્તનની રિચાર્ડ ડૉકિન્સ નામના બ્રિટીશ લેખકનું પુસ્તક 'THE GOD આપણી જવાબદારી માટે ઇશ્વરની હસ્તીની માન્યતાની જરૂર છે? DISILUSION' વાંચવાની ભલામણ કરું. બુદ્ધિના પાયા પર ઉભેલા માત્ર તર્કની ભૂમિકા પર ઊભા રહી ગુણરત્ન ઇશ્વરવાદનો રદિયો વિજ્ઞાનના ત્રણસો વર્ષોના વિકાસ દરમ્યાન ‘ઈશ્વર જગતનો કર્તા આપ્યો છે એ એતિહાસિક ઘટનાનું મહત્ત્વ આંકીએ એટલું ઓછું. અને નિયંતા છે” એ માન્યતા ધીમે ધીમે ઘસાતી જશે એવી અપેક્ષા આજે પણ વિજ્ઞાનીઓ વિજ્ઞાનના નિયમોની ઓથ લઈને, હતી. એવું બનવાને બદલે કદાચ ઉછું જ બન્યું છે. વિજ્ઞાનીઓ ગણિતની સૂક્ષ્મતાની ઓથ લઇને METHEMETICAL PROOF અને તત્ત્વચિંતકો તો સહેજે નિરીશ્વરવાદી હોય એવી અપેક્ષા રહે. FOR THE EXISTENCE OF GOD જેવી વિચારણાઓને પણ આજે પણ પશ્ચિમમાં પોતે નિરીશ્વરવાદી છે એવું જાહેરમાં દોહરાવ્યા જ કરતા જોવામાં આવે છે. જુઓ Paul Davis નું પુસ્તક. સ્વીકારતા મોટા ભાગના લોકો અચકાય છે. આ અચકાટની અસર ઇશ્વરની વિભાવનાથી એમને શું અભિપ્રેત છે એની સ્પષ્ટતા શિક્ષણ ક્ષેત્રે અને રાજકીય ક્ષેત્રે ચિંતાજનક સ્થિતિએ પહોંચી છે. પશ્ચિમના ચિન્તકોને બહુ થઈ હોય એવું લાગતું નથી. પૂર્વના તત્ત્વચિંતકોએ તો માત્ર તાર્કિક દલીલોનો આધાર લઈને પશ્ચિમનાં તત્ત્વજ્ઞાને ભારતીય તત્ત્વજ્ઞાનની જેમ દર્શન, ચિત્તન નિરીશ્વરવાદને સ્થાપી આપ્યો છે. ભારતનાં બધાં નિરીશ્વરવાદી અને આચારનું ઐક્ય જાળવી રાખવાને બદલે તત્ત્વજ્ઞાનને દર્શનો આ વિશે સમાન ભૂમિકા પર ઊભા રહ્યાં છે. પશ્ચિમના અસ્તિત્ત્વની વિચારણા (ONTOLOGY) જ્ઞાનની વિચારણા તત્ત્વચિંતનમાં આ વિશે બૌદ્ધિક પ્રામાણિકતા અને પ્રસન્નતા પૂરતા (EPISTEMOLOGY) અને આચારની વિચારણા (ETHICS) એમ પ્રમાણમાં આવેલા દેખાતા નથી. ભારતમાં પણ સેંકડો દેવ-દેવીઓ ત્રણ ભાગમાં વહેંચી નાંખ્યું. પરિણામે તાત્ત્વિક પ્રશ્નોની વિચારણા વિશેની માન્યતા પ્રચલીત હોઈ, નિરીશ્વરવાદની મહત્ત્વની નવા નવા વાદના નામે વિશ્લેષણાત્મક રીતે થતી હોવા છતાં એ વિચારણા આચારમાં ધુંધળી બનતી લાગે છે. એ સંજ્ઞા વ્યક્તિને તત્ત્વચિંતન આજે પર Dead End પર આવી ઊભું છે, એમાં કંઈ નિરીશ્વરવાદી તરીકે ઓળખાવવામાં આડી આવે છે. દોષ પ્રગતિ થતી નથી એવા નિરાશાજનક તારતમ્ય પર પશ્ચિમનું તત્ત્વજ્ઞાનની વિચારણાનો નથી, આપણી હિંમતના અભાવનો તત્ત્વચિંતન આવી ગયું છે. ભારતીય તત્ત્વચિંતને ચેતના, ચૈતન્ય, છે. ઊંડો તાત્વિક રસ હોય એ વાચકોને દેવીપ્રસાદ ચટોપાધ્યાયનું આત્મા વગેરે વિભાવનાઓને લગભગ સમાન અર્થી ગણી છે પુસ્તક INDIAN ATHEISM વાંચવાની ભલામણ કરું છું. પ્રકાશન અને ચેતનાનું સૌથી ઉત્કૃષ્ટ સ્વરૂપ કેવલજ્ઞાન સુધી કમ્યું છે. સ્થળ અને વર્ષ : કલકત્તા, ૧૫મી માર્ચ ૧૯૬૯,
પશ્ચિમનું આધુનિક મનોવિજ્ઞાન આ દિશામાં લઈ જતું હોવા છતાં - જૈન દર્શનને નાસ્તિક દર્શન કહી કોઈકવાર વગોવવામાં આવે તત્ત્વચિંતકો એ દિશામાં આગળ વધી શકતા નથી એનો સ્વીકાર છે. એ ગેરસમજ માટે કોઈ ભૂમિકા નથી. વેદો, યજ્ઞ વગેરે છડેચોક એ વિચારકો કરે છે. જિજ્ઞાસુએ આ વિશે COLIN ક્રિયાકાંડો કરતા અને ઈશ્વરને જગતનો કર્તા-હર્તા માનતા. એટલે MCGINNનામના ફિલસૂફે લખેલું ૨૦૦૨ની સાલમાં પ્રગટ થયેલું વૈદિક ધર્મ આસ્તિક કહેવાયો. (Orthodox) અને જૈન, બુદ્ધ, ચાર્વાક પુસ્તક THE MAKING OF A PHILOSOPHER-ઉપશીર્ષક MY દર્શનો નાસ્તિક કહેવાયા. Retrodox. વ્યક્તિ માત્રામાં રહેલો JOURNEY THROUGH TWENTIETH CENTURY
