Karmgranth 1 Vivechan

Author(s): Narvahansuri
Publisher: Padarth Darshan Trust

Page 9

કર્મગ્રંથ ભાગ-૧ વડે-) તો માટીનો વિયોગ થતો દેખાય છે. એમ જીવને પણ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર રૂપી ધ્યાનનાં અગ્નિ વડે અનાદિ કર્મની સાથેનો વિયોગ થતો સિદ્ધ થાય છે, માટે કર્મનો વિયોગ થઈ શકે છે.
આ કર્મ મુખ્યત્વે ચાર પ્રકારે છે. (૧) પ્રતિબંધ (૨) સ્થિતિબંધ (૩) રસબંધ (૪) પ્રદેશબંધ તે ચારે ભેદો લાડવાનાં દ્રવંતથી જાણવાં. જેમ કે જેટલા વજનથી * લાડવા બનાવવા હોય એટલા વજનનાં લોટ આદિના સમુદાયને ભેગા કરો. તે, પ્રદેશરૂપે કાર્મણ વર્ગણાના પુગલોને જીવજે ગ્રહણ કરે છે તે ગણાય છે. તે લાડવા બનાવવામાં પ્રમાણોપેત ધી, સાકર નાંખવામાં આવે છે તો તેનો સ્વાદ બરાબર જળવાઈ રહે છે. તેવી રીતે ગ્રહણ કરેલા કાર્મણ વર્ગણાનાં પુદ્ગલોને વિષે શુભ અથવા અશુભ, મંદ, મંદતર, મંદતમ, તીવ્ર, તીવ્રતર, તીવ્રતમ, રૂપ તરતમતાનાં પ્રકારરૂપે કર્મનો જે રસ બંધાય છે તે રસ બંધ કહેવાય છે.
તૈયાર થયેલા લાડવા કોઈ એક દિવસ-બે દિવસ યાવત પંદર દિવસ-૨૦ દિવસ કે એક માસ સુધી એવાને એવા સ્વાદવાળા રહે છે તે લાડવાની સ્થિતિ કહેવાય તે રીતે કર્મરુપે પરિણામ પામેલા પગલો આત્માની સાથે કેટલાક એક અંતરમુહૂર્ત સુધી, કેટલાક બે અંતર મુહૂર્ત સુધી, કેટલાક ૧ દિવસ- યાવત કેટલાક અંતઃ કોટાકોટી સાગરોપમ સ્થિતિ પ્રમાણ, કેટલાક ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ રુપે વધારેમાં વધારે ૭૦ કોટાકોટી સાગરોપમ સુધી જે રહે છે તે સ્થિતિબંધ કહેવાય છે.
તૈયાર થયેલા લાડવા અનેક પ્રકારનાં એટલેકે અનેક જાતનાં હોય છે. જેમકે સૂંઠનો લાડુ પિત્તને હરે, તે રીતે વાયુને હરનાર, કફને હરનાર લાડવા વગેરે. સ્વભાવ મુજબ અનેક પ્રકારનાં લાડવા બને છે. તેવી રીતે કામણવર્ગણાને ગ્રહણ કરેલા પુદ્ગલોમાંથી કેટલાક પુગલોને જ્ઞાનને આવરે તેવા બનાવે છે. કેટલાક દર્શનને આવરે તેવા બનાવે છે. કેટલાક સુખ દુઃખને આપવામાં સહાયભૂત થાય તેવા બનાવે. કેટલાક સારાસારનાં વિચાર કરવામાં મુંઝવણ પેદા કરાવે તેવા બનાવે છે. કેટલાક તો ભવપર્યત સુધી જીવને પકડી રાખે તેવા બનાવે છે. કેટલાક વિચિત્ર પ્રકારનાં શરીર અંગોપાંગ આદિ પેદા કરવામાં નિમિત્તભૂત બનાવે છે. કેટલાક ઊંચનીચ પ્રકારનાં વહેવાર પ્રાપ્ત કરાવે તેવા બનાવે છે. કેટલાક દાન-લાભ-ભોગ વગેરેમાં અંતરાય કરનારા બનાવે છે. આ પ્રતિબંધ કહેવાય છે.
આ ચારે પ્રકાર, કર્મનાં મૂળભેદરૂપે ગણાય છે. એટલે કે જે કર્મનાં ભેદ તથા પ્રભેદ કહેવાશે તે દરેકમાં આ ચાર ભેદ હોય જ એમ જાણવું. તે મૂળ કર્મ ૮ છે. અને તેનાં ઉત્તરભેદ ૧૫૮ છે. મુળભેદ
ઉત્તરભેદની સંખ્યા (૧) જ્ઞાનાવરણીય કર્મ
૫ ભેદ (૨) દર્શનાવરણીય કર્મ
૯ ભેદ (૩) વેદનીય કર્મ
૨ ભેદ (૪) મોહનીય કર્મ
૨૮ ભેદ (૫) આયુષ્ય કર્મ
૪ ભેદ