________________
૨૬
લોભ
ક્રોધ
કર્મગ્રંથ ભાગ-૧ (૧૧) અપ્રત્યાખ્યાનીય પ્રત્યાખ્યાનીય માયા (૧૨) અપ્રત્યાખ્યાનીય પ્રત્યાખ્યાનીયા (૧૩)
અપ્રત્યાખ્યાનીય સંજવલન (૧૪) અપ્રત્યાખ્યાનીય સંજવલન
માન (૧૫) અપ્રત્યાખ્યાનીય સંજવલન
માયા (૧૬) અપ્રત્યાખ્યાનીય સંજવલન લોભ અપ્રત્યાખ્યાનીય અનંતાનુબંધી કષાયનું વર્ણન :
આ કષાય સમકિતિ જીવોને હોય છે. આ કષાય સ્વાભાવિક રીતે પેદા થયેલો હોતો નથી પણ પુરૂષાર્થ કરીને પેદા કરવાનો હોય છે. તેના કારણે જેમ જેમ આ કષાયની સહાય મળતી જાય તેમ તેમ સમકિતમાં અતિચાર ન લાગે ને નિરતિચાર સમકિતનું પાલન સારામાં સારી રીતે થાય તેવી જાગૃત અવસ્થા રહે છે. અને સંસારમાં પોતાની શક્તિ મુજબ ભગવાનની ભકિત- સાધુની વૈયાવ્યય સાધર્મીક ભકિત સારામાં સારી રીતે કરવાનું બળ આપે છે. આના પ્રતાપે જીનેશ્વર ભગવંતોએ જગતમાં પ્રરૂપેલા પદાર્થો એજ સત્ય છે. સંસાર તારક છે. એવી અવિહડ બુધ્ધિ પેદા થાય છે અને અશુભ કર્મોની સ્થિતિ તથા રસ ઘટાડતાં શુભ કર્મોની પુણ્યાનીબંધી પુણ્ય રૂપે સ્થિતિ તથા રસ વધારતાં પોતાના જન્મમરણ રૂપ ભવોની પરંપરા ઓછી કરતો જાય છે. દા.તા. શ્રેણીક મહારાજા તથા અભયકુમાર
અપ્રત્યાખ્યાનીય અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાયનું વર્ણન :- આ કષાય ચોથા અવિરત સમ્યદ્રષ્ટિ ગુણ સ્થાનકે ઉપશમ-ક્ષયોપશમ કે ક્ષાયિક સમકિતિ જીવોને હોય છે. આ કષાયના કાળમાં જીવોને ચારિત્ર લેવાની ભાવના પેદા થાય છે પોતાની શકિતપણ લાગે છે છતાં પણ પરિણામ પેદા થતો નથી તેના કારણે નાનામાં નાના પચ્ચકખાણ વ્રત નિયમ વગેરેથી શરૂ કરીને કોઈપણ જાતના વ્રત નિયમ પચ્ચકખાણ પેદા થવા દેતો નથી. પણ દેવભકિત- ગુરૂભકિત-સાઘર્મિકભકિત પોતાની શકિત મુજબ સારામાં સારી રીતે કરવાનું બળ આપે છે. તથા કોઈપણ જીવો વ્રત નિયમ પચ્ચકખાણ વગેરે ગ્રહણ કરતાં હોય તો તેમનું હૈયું નાચી ઉઠે છે અને શરીરમાં રોમરાજી ખડી થઈ જાય છે. એટલો અત્યંત રાગ સર્વવિરતી પ્રત્યે રહેલો હોય છે. નિકાચીત અવિરતિનો ઉદય લઈને આવેલા હોય તો ચારિત્ર લઈ ન શકે પણ જે કોઈ લેતા હોય તેને સહાય કરે તેના વિપ્રોને દૂર કરવા પ્રયાસ કરે અને ચારિત્ર અપાવવામાં પ્રેરક બળ પુરૂ પાડે છે. દા.ત. કૃષ્ણ મહારાજા. નેમનાથ ભગવાન જ્યારે દ્વારિકા નગરીના બહારના ભાગમાં સમોસર્યા ત્યારે દેશના સાંભળીને એટલો અત્યંત આનંદ પેદા થયો કે દેશના પૂર્ણ થયા બાદ આખી સભા વચ્ચે ઉભા થઈને ભગવાનને વિનંતી કરી " હે ભગવાન ! સર્વ વિરતિ એજ ખરેખર લેવા જેવી ચીજ છે. પરંતુ મને લેવાના પરિણામ પેદા થતા નથી પણ મારા તાબામાં ગણાતા દેશ નગર ગામો છે તેમાંથી જે કોઈને સર્વ વિરતિની ભાવના થશે તેને જે અંતરાય નડતા હશે તે અંતરાયો દૂર કરીને તેને સર્વ વિરતિ અપાવીશ. એવો અભિગ્રહ ભગવાન પાસે લીધો. (આની સાથે અપ્રત્યાખ્યાનીય અનંતાનુબંધી કષાયનું બળ રહેલું છે.) પોતાના દેશમાં જે કોઈ રૂપવાન કન્યા દેખાય તેને પ્રત્યે મોહ પેદા થતાં પોતાને ગમી જાય તો સૌ પ્રથમ
