________________
૨૪
કર્મગ્રંથ ભાગ-૧ સુખને માટે જે તે ગુણોનો ઉપયોગ કરે છે. તેના કારણે એ ગુણ સંસારવર્ધક બને છે. મનુષ્યપણામાં સારામાં સારી સુખ સામગ્રી સંપતિ મળેલી હોય છતાં તેને ધર્મ સાંભળવાથી ખબર પડે કે દુનિયામાં આના કરતાં પણ સારી સુખની સામગ્રી હોય છે એ સામગ્રી આટલું આટલું કષ્ટ વેઠીને ગુણ કેળવીને સહન કરે તો એ સુખ જરૂર મળે એવી શ્રધ્ધા પેદા થતાં એ સુખ મેળવવા માટે વર્તમાનમાં મળેલી સંપતિને છોડીને ચારિત્રનો સ્વીકાર કરી નિરતિચારપણે ચારિત્રનું પાલન કરી શકે છે એ ચારિત્રનું પાલન કરતાં વહેવારમાં મોક્ષપ્રત્યેનો અદ્વેષભાવ દેખાડે છે. જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમભાવ લઈને આવેલા હોય તો સાડાનવ પૂર્વ સુધીનું જ્ઞાન પણ મેળવે છે. આ જીવો આયુષ્ય બંધ કરે તો નિયમા દેવાયુષ્ય બાંધે છે. જઘન્યથી ૧૦ હજાર વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટથી વૈમાનિકના ૩૧ સાગરોપમનું આયુષ્ય બાંધે છે. (૯મા સૈવવિક સુધી)
આ કષાયની હાજરીમાં ધર્મનો પુરૂષાર્થ કરતાં કરતાં જ્યાં સુધી મિથ્યાત્વની મંદતા થાય નહિ ત્યાં સુધી કરેલો સઘળો ધર્મ ઔદયિકભાવ રૂપે ગણાય છે. એ ઔદયિક ભાવે કરેલો ધર્મ નિયમ પાપાનુબંધી પુણ્ય બંધાવે છે. પાપાનુબંધી પુણ્યના ઉદયકાળમાં જે સુખની સામગ્રી મળે તે સામગ્રીમાં પોતા કરતાં બીજાની પાસે અધિક દેખીને ઈર્ષા આદિ દુર્ગુણો પેદા થતાં સુખને સુખરૂપે ભોગવવા દેતું નથી તથા સુખ પોતે જ મારા આત્માને માટે નુકશાનકારક છે એ વિચારણા પણ પેદા થવા દેતી નથી.
અનાદિ કાળથી ભટકતો જીવ સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તપણું પ્રાપ્ત કરીને ૭ કર્મોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થતિનો બંધ કરે છે. તેમાં જ્ઞાન-દર્શન-વેદનીય અને અંતરાયની ૩૦ કોટાકોટી સાગરોપમ, નામ-ગોત્રની ૨૦ કોટાકોટી સાગરોપમ, મોહનીય કર્મની ૭) કોટાકોટી સાગરોપમની સ્થિતિ બાંધે છે. તેનો બંધ કર્યા બાદ તે સ્થિતિને ભોગવવા માટે સંસારની અંદર પરિભ્રમણ કરતો હોય છે તે પરિભ્રમણથી અકામ નિર્જરા કરતાં કરતાં જ્યારે એક કોટાકોટી સાગરોપમથી પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલી સ્થિતિ ઓછી થાય (આટલી સ્થિતિવાળા જીવોને અંતઃ કોટાકોટી સાગરોપમ સ્થિતિવાળા કહેવાય છે.) ત્યારે જીવ ગ્રંથિ દેશે આવેલો ગણાય છે. આ ગ્રંથિ દેશે અભવ્યજીવો-દુર્ભવ્યજીવો- ભારેકર્મી એવા ભવી જીવો તથા લઘુકમીજીવો અંનંતીવાર આવે છે અને પાછા ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધીને સંસારની રઝળપાટમાં ચાલ્યા જાય છે. આ ગ્રંથિદેશે આવેલામાં લઘુકર્મી એવા ભવ્યાત્મા જીવને ધર્મ સાંભળવા મળે અને સાંભળતા સાંભળતાં પોતાના અંતરાત્મામાં વિચારણા કૂરાયમાન થાય કે જીવનમાં કોઈવાર ન સાંભળેલું આજે સાંભળવા મળ્યું એમ વિચારી સાંભળેલા શબ્દોને વારંવાર યાદ કરીને અંદરની વિચારણા વિશેષ રીતે સ્કરાયમાન કરતો કરતો ધર્મ પ્રત્યે આદર અને બહુમાન વાળો થાય ત્યારબાદ વારંવાર સાંભળતા પોતાના આત્માની સ્થિતિનો જ્યારે ખ્યાલ આવે કે અત્યારસુધી સંસારમાં જે પરિભ્રમણ કર્યું. તેમાં રાગ અને દ્વેષ એજ મુખ્ય કારણ છે, કારણ જે સુખની હું ઝંખના કરૂ છું તે બાહ્ય કોઈ પદાર્થમાં નથી પણ મારી પાસે જ છે. આ વિચારબાદ ધર્મ મેળવવાની ભાવના તીવ્ર થતાં રાગાદિ પરિણામ પ્રત્યે સહજ રીતે અરૂચી ભાવ વધતાં વધતી દ્વેષ ભાવ વધારતો જાય છે. આ પ્રયત્ન કરવામાં જે વિચારણા પેદા થયેલી છે, તેનાથી મિથ્યાત્વની મંદતા પેદા થયેલી છે, તેમાં અનંતાનુબંધી કષાયની સહાય મળતાં રાગાદિ પરિણામ પ્રત્યે દ્વેષ વધતો જાય છે. આને જ્ઞાની ભગવંતો પ્રશસ્ત કષાય કહે છે.
