________________
૪૯.
કર્મગ્રંથ ભાગ-૧ દર્શન ઉત્પન્ન કરવાના હેતુઓમાં જે અંતરાય કરવો તેના ગુણને ઓળવવા-દર્શનીય ચીજની ચાડી ખાવી, દર્શનીય પદાર્થોની આશાતના કરવી દર્શનીય પદાથોનો નાશ કરવો તથા દર્શનીય સચેતન કે અચેતન પદાર્થો પ્રત્યે ઈર્ષા કરવી, અદેખાઈ ઘરવી તે દર્શનાવરણીય કર્મ બાંધવાના કારણો છે.
ચાર પ્રકારના દર્શનની (ઉપશમ-ક્ષપોયમ-વેદક-ક્ષાયિક) વિપરિત પ્રરૂપણા કરવી અથવા દર્શન પ્રાપ્ત કર્યું છે જેમણે તેમના પ્રત્યે તથા દર્શન ઉત્પત્તિના કારણો પ્રત્યે વિમ કરવા, તેમના નામ આદિ ઓળવવા, તેમના પ્રત્યે ઈર્ષા કરવી તે દર્શનાવરણીય કર્મ બાંધવાના કારણો સમજવા. શાતા વેદનીય કર્મબંધના કારણો -
દેવપૂજા ગુરુસેવા (સંસારમાં વડીલો તથા મા બાપની સેવા) પાત્ર દાન (પાત્ર સુપાત્રનું દાન) દયા (અનુકંપા એટલે દ્રવ્યદયા અને ધર્મ રહિત જીવો પ્રત્યે ધર્મ પેદા કરવા માટેની જે કરૂણા તે ભાવદયા) રાગ પૂર્વકનું સંયમ, દેશવિરતિ, અકામ નિર્જરા, નિયમ અને વ્રતાદિમાં અતિચાર ન લગાડવા અને આત્માને પવિત્ર રાખવો તે શૌર્ય-બાળતપ તથા શુદ્ધ પરિણામ પેદા કર્યા બાદ સકામ નિર્જરા કરતો કરતો વિશુદ્ધ પરિણામની વૃદ્ધિ થાય ઈત્યાદિ શાતા વેદનીય કર્મબાંધવાના કારણો છે. અશાતા વેદનીય કર્મ બાંધવાના કારણો :
દેવપૂજા ન કરે, ગુરૂસેવા ન કરે,- પાત્રમાં દાન દેવાની ભાવના ન હોય,પરિણામે નિષ્ફર હોય, સ્વભાવ ક્રોધીલો હોય, અવિરતીનું સેવન, પોતાને દુઃખ થાય તેવી પ્રવૃત્તિ, પરને દુઃખ થાય તેવી પ્રવૃત્તિ, બન્નેને દુઃખ થાય તેવી પ્રવૃત્તિ, શોક, વધ, તાપ, આક્રંદ કરવું, વિલાપ કરવો કે પશ્ચાતાપ ઉત્પન્ન કરવો તથા બીજાને કરાવવો તે અશાતા વેદનીય કર્મ બાંધવાના કારણો કહેલો છે. | દર્શન મોહનીય કર્મ બાંધવાના કારણો :- વિતરાગના-વિતરાગ શાસ્ત્રના સંધના-ધર્મના-સર્વ દેવતાઓના અવર્ણવાદ બોલવા, તીવ્ર મિથ્યાત્વના પરિણામ કરવા, સર્વજ્ઞ અને સિદ્ધમાં દેવપણું ન માનવું તેમ વિપરીત ભાવ બતાવવો, તેમના ગુણાદિકને ઓળવવા, ઘાર્મિક માણસોને દુષણ આપવું, ઉન્માર્ગે ચાલવાનો ઉપદેશ કરવો, અનર્થ કરવાનો આગ્રહ રાખવો, અસંયમીર્ની પુજા કરવી, વિચાર કર્યા વિના કોઈપણ કાર્ય કરવું અને ગુરુ વગેરેની આશાતના અવજ્ઞા કરવી તે દર્શન મોહનીય કર્મ બાંધવાના કારણો છે. દર્શન મોહનીયને વિષે ૧ મિથ્યાત્વ મોહનીય બંધાય છે માટે મિથ્યાત્વ બાંધવાના કારણો પણ કહીએ તો ચાલે. ચારિત્ર મોહનીય કર્મ બાંધવાના કારણો -
કષાયના ઉદયથી આત્માના તીવ્ર પરિમામ પેદા થવા તે ચારિત્ર મોહનીય બાંધવાના કારણો છે. એટલે કે અનુકુળ પદાર્થોની ઈચ્છા અથવા તૃષ્ણા તથા પ્રતિકુળ પદાર્થો પ્રત્યે દ્વેષ નારાજી કંટાળો એ કષાય મોહનીય બાંધવાના કારણો છે.
હાસ્ય મોહનીય કર્મ બાંધવાના કારણો : મશ્કરી કરવાની ટેવ, કામ ઉત્પન્ન કરે એવી સ્ત્રી આદિની હાંસી કરવી તે સકામ ઉપહાસ કહેવાય છે. વિશેષ હસવાનો સ્વભાવ બહુ બોલવાનો સ્વભાવ અને દિનતા બતાવનારી યુક્તિ તે હાસ્ય મોહનીય કર્મના કારણો છે.
