________________
કર્મગ્રંથ ભાગ-૧
૩૫
બકરીની લીંડીના અસિ જેવો હોય છે. જેમ જેમ એ અસિ ફેરવવામાં આવે તેમ તેમ અસિ વધે છે તથા પિત્તના પ્રકોપથી મિષ્ટાન્ન ખાવાની ઈચ્છા થાય તેની જેમ આ વેદ જાણવો.
(૯) નપુંસક વેદ :- પુરુષ અને સ્ત્રી બન્નેને સેવવાનો અભિલાષ તે નપુંસકવેદ કહેવાય છે. આને નગર દાહ જેવો ગણેલ છે જેમ નગરનો દાહ ઓલવી શકાતો નથી તેમ આ વેદનો ઉદય પણ શમાવી શકાતો નથી.
આયુષ્ય કર્મ :- આઠ કર્મોની અંદર આ કર્મની વિશેષતા એ છે કે આખા ભવની અંદર એક જ વાર એક અંતરમૂહૂર્ત સુધી જ બંધાય છે અને તેનો ઉદય જે ભવનું આયુષ્ય ચાલતું હોય તે ભવનું આયુષ્ય ભોગવતા પૂર્ણ થાય તેજ સમયે આ બંધાયેલા આયુષ્યનો ઉદય થાય છે. જ્યારે બાકીના કર્મો આ ભવમાં બાંધેલા હોય તો તે આ ભવમાં પણ ઉદયમાં આવે છે. આવતા ભવે પણ ઉદયમાં આવે છે તથા સંખ્યાતા અસંખ્યાતા ભવો પછી પણ ઉદયમાં આવી શકે છે અને આખા ભવમાં આયુષ્ય કર્મ જ્યારે બંધાતું હોય ત્યારે એક અંતરમૂહૂર્ત કાળ સુધી આઠે કર્મનો બંધ થાય છે. બાકીના કાળમાં સમયે સમયે ૭ કર્મોનો બંધ ચાલુ જ હોય
છે.
આ આયુષ્ય કર્મનો બંધ બે પ્રકારે પડે છે. (૧) અનપવર્તનીય (૨) અપવર્તનીય
(૧) અનપવર્તનીય :- આ આયુષ્યના ઉદય કાળમાં ગમે તેટલી ધાતો આવે અને લાગે કે હવે જીવ બચી શકે તેમ નથી પણ જો જીવનું આયુષ્ય સંપૂર્ણ પૂર્ણ થવાનું હોય તો મરણ પામે નહિતર આ જીવ જીવી જાય છે. આ આયુષ્ય ૬૩ શલાકા પુરુષ જીવોને, નારકી તથા દેવોને, યુગલીક મનુષ્યો તથા યુગલીક ત્રિંર્યચોને, નિયમા હોય છે. બાકીના જીવોને હોય પણ ખરૂં અને ન પણ હોય.
(૨) અપવર્તનીય :- આ આયુષ્યના ઉદયકાળમાં મરણાંત કષ્ટ પડતાં કે કોઈપણ જાતની ધાત વિગેરે આવતાં બંધાયેલા આયુષ્યને જેટલા કાળ સુધી ઉદયમાં ભોગવવા લાયક તરીકે બાંધેલું હતું. તેટલા કાળ સુધી સંપૂર્ણ ભોગવવા દે નહિં પણ ધાત વખતે છેલ્લા અંતરમુહૂર્તે એક સાથે આયુષ્યના દલિકોનો ભોગવટો કરીને નાશ કરી નાંખે છે આ આયુષ્યના ઉદયવાળા સ્થાવરના જીવો, વિકલેન્દ્રિયના જીવો, સંમુર્ચ્છિમ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ, સંમુર્ચ્છિમ મનુષ્યો, સંખ્યાત વર્ષના આયુષ્યવાળા તિંર્યંચ તથા મનુષ્યો હોઈ શકે છે અપવાદ (મતાંતરે) યુગલિક મનુષ્ય અને તિંર્યંચોમાં કોક જીવને હોય છે.
આ ઉપક્રમ ૭ પ્રકારે લાગે છે. (૧), અધ્યવસાયથી (ગાઢ રાગના અધ્યવસાયથી, કોઈની સાથેના સ્નેહના અધ્યવસાયથી તથા ભયના અધ્યવસાયથી) (૨) નિમિત્ત :- વિષના નિમિત્તથી, શસ્ત્ર, અત્રિ, જલાદિ વગેરે (૩) વેદના :શૂળ ઉપડે, સખત વેદના થાય એટલે (૪) પરાધાત : જોરદાર આધાતલાગવાથી (૫) આહાર :- અધિક ખાવાથી (૬) સ્પર્શ : સ્પર્શ કરવાથી એટલે કે કોઈપણ પદાર્થને સ્પર્શ કરતાં તેમાં રહેલું વિષે ચડતાં માણસ ખલાસ થઈ જાય જેમ કે વિષકન્યા. (૭) શ્વાસોશ્વાસ :- જોરદાર ચાલવાથી અથવા એકદમ રોકાઈ જવાથી મૃત્યુ થાય છે.
દેવતા, નારકી, યુગલિક તિર્યંચો, તથા યુગલિક મનુષ્યો પોતાનું ૬ માસ જેટલું આયુષ્ય બાકી રહે ત્યારે આયુષ્યનો બંધ કરે છે બાકીના જીવો પોતાના આયુષ્યના
