________________
૪૦
કર્મગ્રંથ ભાગ-૧ દુસ્વર, અનાદેય, અયશ.
નિયમ : ૧ નામકર્મની ૬૭ પ્રકૃતિઓ બીજા કર્મ ગ્રંથને વિષે તથા આગળના દરેક કર્મગ્રંથને વિષે બંધ ઉદય ઉદીરણામાં ઉપયોગી બને છે.
પ્રકૃતિ : જે પ્રકૃતિઓના મૂળભેદ વિષે અવાંતર બીજા ભેદો રહેલા હોય છે તે પિંડ પ્રકૃતિ કહેવાય છે.
પ્રત્યેક પ્રકૃતિ :- જે પ્રકૃતિઓના મૂળ ભેદને વિષે અવાંતર ભેદો હોતા નથી એ પ્રકૃતિઓને પ્રત્યેક પ્રકૃતિ કહેવાય છે.
ત્રણ દશક :- ત્રસ નામ કર્મના પદથી શરૂ થતી ૧૦ પ્રકૃતિઓની સંજ્ઞાને ત્રણ દશક કહેવાય છે.
સ્થાવર દશક :- સ્થાવર નામકર્મ પ્રકૃતિથી શરૂ થતી ૧૦ પ્રકૃતિઓના સમુદાયને સ્થાવર દશક સંજ્ઞા કહેવાય છે.
(૧) નરકગતિ : જ્યાં સઘળી અશુભ પ્રવૃતિઓના મોટે ભાગે ઉદય હોય છે. તે નરકગતિ કહેવાય છે. જે જીવો તિર્થકર નામકર્મ નિકાચિત કરીને નરકગતિમાં ગયેલો હોય છે તેઓને શુભ પુદ્ગલનો આહાર હોય છે.
(૨) તિર્યંચગતિ - જીવને તિર્ફે લઈ જાય-તિથ્થુ ચલાવે અને તિચ્છલોકને વિષે મોટે ભાગે ઉત્પન્ન કરે તેને તિર્યંચ ગતિનામ કર્મ કહેવાય છે.
(૩) મનુષ્યગતિ - જીવોને મોટે ભાગે સામાન્ય રીતે શુભ પ્રકૃતિઓનો ઉદય પેદા કરાવે તે મનુષ્યગતિ કહેવાય છે.
(૪) દેવગતિ :- જીવોને જ્યાં સઘળી શુભ પ્રકૃતિનો ઉદય પેદા કરાવીને દેવગતિની અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરાવનાર કર્મતિ દેવગતિ નામકર્મ કહેવાય છે.
અવ્યભિચાર :- નિર્દોષ સરખાપણા વડે એક કરાયેલ વસ્તુસ્વરુપ જે એકેંદ્રિયાદિ શબ્દની પ્રવૃત્તિનું નિમિત્ત એકૅન્દ્રિયાદિ જીવોમાં સમાન પરિણામની પર્યાપ્તિ તે જાતિ કહેવાય છે. - બાહ્ય ઈદ્રિયો, (દવ્ય ઈદ્રિય) અંગોપાંગ નામ કર્મઅને ઈદ્રિય પર્યાપ્તિના ઉદયથી થાય છે અને ભાવેંદ્રિયો મતિ જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમ ભાવથી પેદા થાય
(૫) એકેંદ્રિયજાતિ :- જે જીવોને ૧ સ્પર્શેન્દ્રિયનો ક્ષયોપશમ ભાવ પેદા થયેલો હોય તે જીવોને એકૅન્દ્રિય જાતિ નામકર્મવાળા કહેવાય છે.
(૬) બેઈદ્રિયજાતિ : જેને સ્પર્શ અને રસનેન્દ્રિય આ બે ઈદ્રિય હોય તે જીવો બેઈદ્રિયજાતિ નામકર્મવાળા કહેવાય.
(૭) તેઈદ્રિય જાતિ : જેને સ્પર્શના-રસના-ધ્રાણેદ્રિય એમ ૩ ઈદ્રિય હોય તેઓને તેઈદ્રિય જાતિનામકર્મવાળા કહેવાય છે.
(૮) ચઉરિંદ્રિય : જે જીવોને સ્પર્શના-રસના-પ્રાણ અને ચક્ષુરિંદ્રિય આ ચાર ઈદ્રિયો હોય તેઓને ચઉરિદ્રિય જાતિ વાળા જીવ કહેવાય છે.
(૯) પંચેદ્રિયજાતિ :- જે જીવોને સ્પર્શ-રસ-પ્રાણ-ચક્ષુ- શ્રોતેંદ્રિય હોય છે તેઓને પંચેંદ્રિય જાતિ નામકર્મવાળા જીવ કહેવાય છે.
