________________
૩૬
કર્મગ્રંથ ભાગ-૧ ૩જે ભાગે અથવા ૯મે ભાગે, ૨૭મા ભાગે, ૮૧મા ભાગે, ૨૪૩ મા ભાગે, ચાવતુ છેલ્લા અંતરમૂહૂર્ત પરભવનું આયુષ્ય બાંધે છે. (મતાંતરે- કેટલાક આચાર્યો યુગલિકોને પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલું આયુષ્ય બાકી રહે ત્યારે પરભવનું આયુષ્ય બંધાય છે તેમ કહે છે તથા દેવતાને નારકી છેલ્લા અંતરમૂહૂર્ત આયુષ્ય બાંધે છે. એમ કહે છે આ વાત સેન પ્રશ્નમાં આવે છે.)
આયુષ્ય કર્મના ૪ પ્રકાર છે.
(૧) નરકાયુષ્ય (૨) તિર્યંચાયુષ્ય (૩)મનુષ્પાયુષ્ય (૪) દેવાયુષ્ય - (૧) નરકાયુષ્ય - મનુષ્ય અને તિર્થયને પોતાનું આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં બંધાયેલા નરકાયુષ્યનો આ ક્ષેત્રને વિષે ઉદયથતાં જીવને ખેંચીને નરકક્ષેત્ર તરફ લઈ જાય અને ત્યાં પોતાના આયુષ્ય પ્રમાણે જીવને પકડાઈ રહેવું પડે તે નરકાયુષ્ય કહેવાય
(૨) તિર્યચાયુષ્ય: જે જે ગતિમાંથી જીવોને તે તે ભવનું આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં તિર્યંચ આયુષ્યનો ઉદય થાય. જે ક્ષેત્ર તરફનું આયુષ્ય ઉદયમાં આવેલું હોય તે ક્ષેત્ર તરફ જીવને લઈ જાય તે તિર્યય આયુષ્ય કહેવાય છે.
(૩) મનુષ્પાયુષ્ય :- જે જે ગતિમાં રહેલા જીવો પોતપોતાનું આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં તે તે ક્ષેત્રમાં મનુષ્યનો ઉદય થતાં જીવને મનુષ્યગતિના ક્ષેત્ર તરફ લાવીને મનુષ્યગતિમાં જકડી રાખે તે મનુષ્યાયુષ્ય કહેવાય છે.
(૪) દેવાયુષ્ય :- મનુષ્ય અને તિર્યયોને પોતાનું ભોગવાતું આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં દેવાયુષ્યનો ઉદય થાય અને દેવગતિના ક્ષેત્ર તરફ જીવને લઈ જઈને તે ગતિમાં જેટલું આયુષ્ય હોય તેટલા કાળ સુધી જકડી રાખે તે દેવાયુષ્ય કહેવાય છે.
નામ કર્મ :- આ કર્મ વિચિત્ર પ્રકારનું હોય છે. અને જુદા જુદા અનેક વિચિત્ર પ્રકારના અધ્યવસાયોથી જીવો નામકર્મ ઉપાર્જન કરે છે. તેના મુખ્ય બે ભેદ છે. શુભ નામકર્મ-અશુભ નામકર્મ :
શુભનામકર્મના મુખ્ય ૩ ભેદ (૧) પિંડ પ્રકૃતિ (૨) પ્રત્યેક પ્રકૃતિ (૩) ત્રસ દશક પ્રકૃતિઓ
અશુભનામકર્મના મુખ્ય ૩ ભેદ છે (૧) પિંડ પ્રકૃતિ (૨) પ્રત્યેક પ્રકૃતિ (૩) સ્થાવર દશક પ્રવૃતિઓ
નામકર્મના ૪૨ ભેદની અપેક્ષાએ શુભનામ કર્મના ૩ ભેદના ૩૧ પેટાભેદ થાય છે.
પીંડ પ્રકૃતિના ૧૪ ભેદ (૧) ગતિ (૨) જાતિ (૩) શરીર (૪) અંગોપાંગ (૫) બંધન (૬) સંધાતન (૭) સંધયણ (૮) સંસ્થાન (૯) વર્ણ (૧૦) ગંધ (૧૧) રસ (૧૨) સ્પર્શ (૧૩) આનુપૂર્તિ (૧૪) વિહાયોગતિ
પ્રત્યેક પ્રકૃતીના ૭ ભેદ : પરાધાત-ઉચ્છવાસ-આતપ-ઉદ્યોત-અગુરુલધુજિનનામ-નિર્માણ
ત્રસ દસકના ૧૦ ભેદ (૧) ત્રસ (૨) બાદર (૩) પર્યાપ્ત (૪) પ્રત્યેક (૫) સ્થિર (૬) શુભ (૭) શુભગ (૮) સુસ્વર (૯) આદેય અને (૧૦) યશ
૧૪ + ૭ + ૧૦ = ૩૧ ભેદ થાય છે.
