________________
૩૨
કર્મગ્રંથ ભાગ-૧ નિરતિચારપણે ચારિત્રનું પાલન કરવાનો વર્ષોલ્લાસ પેદા થતા થતા પોતાની શક્તિ મુજબ નિરતિચાર ચારિત્ર સુંદર રીતે પરિપાલન કરે છે. તથા સંજવલન અનંતાનુબંધી કષાયની સહાયથી નિરતિચાર ચારિત્રને દુષણ કરનારા એટલે કે અતિચાર લગાડનારા જેટલા જેટલા ભયસ્થાનો હોય છે. તેનાથી સદા માટે ઉપયોગ પૂર્વક જાગૃતિ રાખી સાવધ રહે છે. અને જેમ જેમ આ ચારિત્રનું પાલન સુંદર રીતે પ્રાપ્ત થતું જાય છે તેમ તેમ વિતરાગ ભાવને પેદા કરવાની વિચારણા સારામાં સારી રીતે પ્રાપ્ત થાય છે. કષાયના ભેદોને વિષે આયુષ્યબંધનું વર્ણન :
અત્રે જે આયુષ્યના બંધની વાત લખાય છે તે સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્ત મનુષ્ય અને તિર્યંચના જીવને આશ્રયી જાણવું.
અનંતાનુબંધી અનંતાનુબંધી કષાયથી આયુષ્યનો બંધ પડે તો નિયમા નરક આયુષ્ય બંધાય છે. તેમાં જધન્ય દસ હજાર વર્ષથી શરૂ કરીને ઉત્કૃષ્ટ ૩૩ સાગરોપમ સુધીના વચલા કાળના જેટલા સમયો થાય તેટલા આયુષ્ય બંધના અધ્યવસાય સ્થાનો હોય છે.
અનંતાનુબંધી અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાયથી નિયમા તિર્યંચનું આયુષ્ય બંધાય છે તેમાં જધન્ય નિગોદનું એટલે કે ૨૫૬ અવલિકાના કાળ જેટલા આયુષ્યથી શરૂ કરીને ઉત્કૃષ્ટ ૩ પલ્યોપમની વચમાં જેટલા સમયો પ્રાપ્ત થાય તેટલા આયુષ્ય બંધના અધ્યવસાય સ્થાનો હોય છે.
અનંતાનુબંધી પ્રત્યાખ્યાન કષાયથી જીવો નિયમા મનુષ્ય આયુષ્ય બાંધે છે તેમાં જધન્ય આયુષ્ય ૨૫૬ અવલિકાના સમયથી ઉત્કૃષ્ટથી ૩ પલ્યોપમના આયુષ્ય સુધીના સમયોરૂપ આયુષ્ય બંધના અધ્યવસાય સ્થાનો હોય છે.
અનંતાનુબંધી સંજવલન કષાયથી નિયમા દેવ આયુષ્ય બાંધે છે. જધન્ય ૧૦ હજાર વર્ષના આયુષ્યથી શરૂ કરીને ઉત્કૃષ્ટ ૩૧ સાગરોપમ સુધીના જેટલો સમયો થાય તેટલા આયુષ્યબંધના અધ્યવસાય સ્થાનો હોય છે. ૩૧ સાગરોપમનું આયુષ્ય બાંધવામાં મુખ્ય કારણ નિરતિચાર ચારિત્રનું (વ્યવહારથી) પાલન તથા (વહેવારથી) મોક્ષ પ્રત્યેનો અદ્વેષભાવ ગણાય છે.
અપ્રત્યાખ્યાનીય અનંતાનુબંધી કષાય સમકિતિ જીવોને હોય છે જો આ કષાય અતિચાર લગાડવામાં વેગ આપે તેમ હોય તો ભવનપતિ આદિનું આયુષ્ય બાંધે છે પણ વૈમાનિકનું આયુષ્ય બાંધતો નથી. તથા સમક્તિને નિરતિચાર કરવામાં સહાયભૂત બનતો હોયતો નિયમા વૈમાનિકનું આયુષ્ય બાંધે છે. ”
અપ્રત્યાખ્યાનીય અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાયની વિદ્યમાનતામાં મોટે ભાગે જીવ સાતિચાર સમકિતિ હોય છે તેના કારણે આયુષ્યનો બંધ ભવનપતિ આદિનો પડે છે. પણ વૈમાનિકનું બાંધતો નથી.
અપ્રત્યાખ્યાનીય પ્રત્યાખ્યાનીય તથા સંજવલન કષાયમાં વિદ્યમાન જીવો નિરતિચાર પણે સમક્તિ ટકાવી રાખતા હોવાથી નિયમા વૈમાનિકનું આયુષ્ય બાંધે છે તેમાં જધન્ય પલ્યોપમ અને ઉત્કૃષ્ટ ૧રમાં દવલોક સુધીનું ૨૨ સાગરોપમનું આયુષ્ય બાંધી શકે છે.
