________________
કર્મગ્રંથ ભાગ-૧
૧૦
બોલાતા નથી. પણ તેનું જ્ઞાન થાય છે. જેમ કે ગોળ- ખાંડની મીઠાસ કેવી છે ?તે અનુભવી શકાય પણ કહી શકાતી નથી એવી જ રીતે ધીનો સ્વાદ કેવો ઈત્યાદિ.
(૨) અભિલાપ્ય પદાર્થો કે જે શબ્દોથી બોલી શકાય અને અનુભવી શકાય છે. અનઅભિલાપ્ય પદાર્થો જગતમાં જેટલા રહેલા છે તેના અનંતમા ભાગ જેટલા અભિલાપ્ય પદાર્થો જગતમાં હોય છે. તેના અનંતમા ભાગ જેટલા અભિલાપ્ય પદાર્થો શાસ્ત્રોમાં ગુંથાયેલા (રચાયેલા) હોય છે. માટે જ્ઞાનીભગવંતોએ કહ્યું છે કે એક એક સૂત્રના અથવા એક એક શબ્દના અનંતા અનંત અર્થો હોય છે. વાંચના-પૃચ્છના-પરાવર્તના અને ધર્મકથા આ ચાર દ્રવ્યશ્રુત છે અને અનુપ્રેક્ષા તે ભાવશ્રુત છે.
સંવેદનરૂપ શ્રુતજ્ઞાન એટલે શાસ્ત્રો વાંચવા તથા સાંભળવાથી જે અર્થજ્ઞાન થાય છે તે.
.
આ શ્રુત જ્ઞાનના ૧૪ ભેદ કહેલા છે.
(૧) અક્ષરશ્રુત :- તેના ત્રણ ભેદ છે. (૧) વ્યંજનાક્ષર (૨) સંજ્ઞાક્ષર (૩) લબ્માક્ષર
(૧) વ્યંજનાક્ષર :- શાસ્ત્રમાં ૧૮ પ્રકારની લીપી કહેલી છે. તે લીપીની બારાખડીઓ જે જે જણાવેલી હોય તે બારાખડીના અક્ષરનું જે જ્ઞાન તે વ્યંજનાક્ષર કહેવાય છે.
(૨) સંજ્ઞાક્ષર ઃ- શાસ્ત્રમાં જણાવેલી ૧૮ પ્રકારની લીપી એટલે કે વ્યંજનાક્ષરમાં જણાવેલા જે અક્ષરો તેના સંયોગથી જે શબ્દો બને છે તે શબ્દોનું જે જ્ઞાન તે સંજ્ઞાક્ષર કહેવાય.
(૩) લધ્યાક્ષર :- વ્યંજનાક્ષર અને સંજ્ઞાક્ષરથી આત્મામાં શબ્દાત્મક રુપે જે ક્ષયોપશમ ભાવ પેદા થાય તે લબ્માક્ષર કહેવાય છે.આત્માના બોધરૂપે અવ્યક્ત અક્ષરો તે લબ્માક્ષર કહેવાય છે. (શબ્દના અર્થનો વિચાર કરતાં પણ આત્માની અંદર અક્ષરપંક્તિપૂર્વક જ વિચાર કરાય છે માટે તે અંતરંગ અક્ષરપંક્તિ એજ લયાક્ષર કહેવાય છે.)
(૨) અનક્ષરશ્રુત :- અક્ષર જ્ઞાન વગરનું શરીરના અવયવો વગેરેની સંજ્ઞાથી ઈગીતાકાર વગેરે એટલેકે કોઈને આંખ ફરકાવવાથી જણાવાય, હાથના હલન-ચલનથી જણાવાય, મોઢું મચકોડવાથી જણાવાય, આક્રિયા કરતાં આમાં શબ્દાત્મકજ્ઞાન નથી છતાં પણ સામા જીવના અંતરમાં શબ્દાત્મકજ્ઞાન ઉત્પન્ન થવાનું કારણ બને છે તેથી આ શ્રુત જ્ઞાનને અનક્ષરશ્રુત કહેવાય છે.
(૩) સંજ્ઞીશ્રુત :- સંજ્ઞા ૩ પ્રકારની કહેલી છે. (૧) હેતુવાદોપદેશીકી (૨) દીર્ઘકાલીકિ (૩) દ્રષ્ટિવાદોપદેશીકી
(૧) હેતુવાદોપદેશીકી :- આ સંજ્ઞાના બળે જીવોને વર્તમાન કાલીન તથા અલ્પ નજીકના ભૂત અને ભાવિ કાળનું જ્ઞાન હોય તે હેતુવાદોપદેશીકી સંજ્ઞા કહેવાય
છે.
(૨) દીર્ધકાલીકી સંજ્ઞા :- આ સંજ્ઞાના બળે જીવોને ભૂતભાવિ અને વર્તમાન એમ ત્રણે કાળનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયેલું હોય એટલેકે ભૂતકાળમાં મેં આવું કર્યું હતું.
