________________
કર્મગ્રંથ ભાગ-૧
૧૫
(૧૮) વસ્તુસમાસશ્રુત :- ૧૦૦ વસ્તુના અધિકારવાળા વસ્તુતામાંથી ૨-૩ કે તેથી વિશેષ વસ્તુના અધિકારનું જ્ઞાનપ્રાપ્ત થાય તે વસ્તુ સમાસશ્રુતજ્ઞાન કહેવાય
છે.
(૧૯) પૂર્વશ્રુત :- ૧૪ પૂર્વના જ્ઞાનમાંથી કોઈપણ એકાદ પૂર્વનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તે પૂર્વશ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે.
(૨૦) પૂર્વસમાસશ્રુત :- ૧૪ પૂર્વમાંથી ૨-૩ ઈત્યાદિ વિશેષ પૂર્વનું જ્ઞાનજે પ્રાપ્ત થાય તે પૂર્વસમાસશ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે.
શ્રુતજ્ઞાન પ્રમાણ અને નયના બોધ વિના વાક્યનો સમન્વય અર્થમાત્ર જણાવે તે શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે. અજ્ઞાન કોઠીમાં રહેલા બીજ જેવું છે. તથા સ્વચ્છ અને સ્વાદિષ્ટ જળના સ્વાદ જેવું હોય છે.
(૨) ચિંતાજ્ઞાન :- સર્વ પ્રમાણ અને નય ગર્ભિત સુક્ષ્મ ચિંતન યુકત હોય છે. તેમજ તે જળમાં તેલબિંદુની જેમ વિસ્તાર પામે છે. ક્ષીર રસના સ્વાદ તુલ્ય આનો સ્વાદ હોય છે.
(૩) ભાવનાજ્ઞાન :- આ જ્ઞાન શાસ્ત્રના તાત્પર્ય પૂર્વકનું હોય છે. દરેક પ્રવૃતિમાં સર્વજ્ઞની આજ્ઞાને પ્રાધાન્ય આપે છે. એટલે કે આદર અને બહુમાન પૂર્વક સદ્અનુષ્ટાનમાં પ્રવૃતિ કરાવે છે. તેથી સ્વ-પર ઉભયને પરમ હિતકારક બને છે. તેનો સ્વાદુ અમૃતરસ તુલ્ય છે. ભાવનાજ્ઞાનથી ભાવિત બનેલો આત્મા અનુભવ પ્રકાશને પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
શ્રુતજ્ઞાનના અભ્યાસથી મોહનો સંતાપ નાશ પામે છે. અને ચિત નિર્મળ બને છે. ચિંતાજ્ઞાનના અભ્યાસથી ચિત્તની ચપળતા નાશ પામે છે. અને સ્થિરતા પ્રાપ્ત થાય છે. તેના કારણે આત્માના સમ્યક્ દર્શનાદિ ગુણો પુષ્ટ બને છે. ભાવનાજ્ઞાન અમૃતરસના પાનથી આત્મા સહજ સ્વભાવમાં તન્મયતા સિધ્ધ કરે છે.
અવધિજ્ઞાનનું વર્ણન :
મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન પછી અવધિજ્ઞાન જે કહેવામાં આવેલું છે તે નીચેના
કારણોથી તેમાં સાપણું રહેલું છે. માટે ત્રીજું અવધિજ્ઞાનલું છે.તે સામ્યપણું
કાળ :- સમકિતથી નહિં પડેલા કોઈપણ એક જીવને આશ્રયીને મતિ તથા શ્રુતજ્ઞાનનો ૬૬ સાગરોપમનો કાળ કહેલો છે તે પ્રમાણે અવધિજ્ઞાનનો પણ ૬૬ સાગરોપમ પ્રમાણ કાળ જાણવો. એટલે કે કોઈ જીવને મનુષ્યપણામાં અવધિજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય એ અવધિજ્ઞાન સાથે અનુતર વિમાનમાં ૩૩ સાગરોપમ કાળ રૂપે ઉત્પન્ન થાય ત્યાંથી અવધિજ્ઞાન સાથે મનુષ્યપણામાં આવે ફરીથી અવધિજ્ઞાન સાથે ૩૩ સાગરોપમમાં ઉત્પન્ન થાય ત્યારબાદ મનુષ્યપણમાં અવધિજ્ઞાન લઈને આવે પણ ખરો અગર ન પણ આવે. આ પ્રમાણે ૬૬ સાગરોપમ મનુષ્ય અધિક
અવધિજ્ઞાનનો કાળ જાણવો.
વિપર્યય :- કોઈ સમકિત જીવને મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન હોય છે. ત્યાંથી પડીને મિથ્યાત્વે આવે ત્યારે વિપર્યયરૂપે મતિઅજ્ઞાન શ્રુતઅજ્ઞાન રૂપે થાય છે .એવીજ રીતે સમકિતી જીવને અવધિજ્ઞાન પેદા થયા બાદ મિથ્યાત્વના ઉદયથી તે અવધિજ્ઞાન વિપરીત રૂપે એટલે વિભંગજ્ઞાન રૂપે ઉત્પન્ન થાય છે.
