________________
કર્મગ્રંથ ભાગ-૧ છે તે ચક્ષુદર્શનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે.
(૨) અચક્ષુ દર્શનાવરણીય કર્મ :- એકેન્દ્રીય જીવોને ૧ સ્પર્શેન્દ્રિયનો લયાપરામનો, બે ઈદ્રિય જીવને સ્પર્શ-રસ બેનો ક્ષયો પરામ, તે ઈદ્રીય જીવોને સ્પર્શ-રસ-પ્રાણનો ક્ષયોપશમ, ચરિદ્રીય જીવોને સ્પર્શ-રસ-પ્રાણનો ક્ષયોપશમ-પંચેન્દ્રિય જીવોને સ્પર્શ રસ ધ્રાણ અને શ્રોતેંદ્રિયનો ક્ષયો પરામ ભાવ જે પેદા થાય છે તેમાં અનેક જીવોની અપેક્ષાએ ક્ષયોપશમ ભાવમાં તરતા જણાય છે એટલે કે તીવ્ર-તીવ્રતર-તીવ્રતમ-મંદ-મંદત્તર-મંદત્તમ રુપે હોય છે તે અચક્ષુદર્શનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે.
(૩) અવધિ દર્શનાવરણીય કર્મ :- સમક્તિની પ્રાપ્તિ સાથે ચારે ગતિમાં રહેલા સંજ્ઞી પંચૅન્દ્રિય પર્યાપ્ત જીવોને જ્યારે અવધિજ્ઞાનાવરણીયના ક્ષયોપશમ ભાવથી અવધિજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. તેની પહેલાં નિરાકાર રૂપયોગ રુપે અવધિદર્શનાવરણીય ક્ષયોપશમના ભાવથી અવધિદર્શન પેદા થાય છે. તે અવધિદર્શનને વિષે તીવ્ર-તીવ્રતર- તીવ્રતમ-મંદ- મંદત્તર-મંદત્તમ રુપ તરતમતા હોય છે. તે અવધિદર્શનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે.
(૪) કેવળદર્શનાવરણીય કર્મ :- ૧૨મા ગુણસ્થાનકના અંતે ૪ ઘાતી કર્મના ઉદય-ઉદીરણા-સત્તામાંથી સંપૂર્ણ ક્ષય થાય ત્યારે જીવને કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે તે કેવળજ્ઞાનનો ઉપયોગ ૧ સમય રહે છે તેના બીજા સમયે જીવને કેવળદર્શનનો ઉપયોગ પ્રાપ્ત થાય છે. આ કેવળદર્શનને સંપૂર્ણરૂપે આવરનાર કર્મ તે કેવળદર્શનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે.
(૫) નિદ્રા : સૂતેલા મનુષ્યોને કોઈ પણ પ્રકારનો સામાન્ય કે વિશેષ અવાજ વગેરે પ્રાપ્ત થતાં તરતજ જે નિદ્રાનો નાશ થાય છે તેને નિદ્રા કહેવાય છે આ નિદ્રા કુતરા જેવી હોય છે.
(૬) નિદ્રા-નિદ્રા :- સૂતેલા મનુષ્યોને જગાડવા માટે કોઈપણ પ્રકારના અવાજ વગેરે થવા છતાં જલદી જાગી શકે નહિ પણ વારંવાર ઢંઢોળવા પડે તે નિદ્રા નિદ્રા કહેવાય છે.
(૭) પ્રચલા :- જીવનમાં કોઈપણ પ્રવૃત્તિ કરતાં આળસ, થાક વગેરે પ્રાપ્ત થતાં મનુષ્યોને બેઠાં બેઠાં કે ઉભા ઉભા જે નિદ્રા પ્રાપ્ત થાય છે તે પ્રચલા કહેવાય છે.
(૮) પ્રચલા પ્રચલા :- ચાલતાં ચાલતાં જીવોને નિદ્રાનો ઉદય પેદા થાય તેવી નિદ્રાને પ્રચલા પ્રચલા કહેવાય છે.
(૯) થીણધ્ધિ :- દિવસના કામનો બોજ ઘણો હોય તથા કોઈની સાથે ગુસ્સો કે દ્વેષ પ્રાપ્ત થયાં હોય તેની વિચારણા આખો દિવસ મગજમાં ચાલેલી હોય તથા તેમાં ધારેલી સફળતા મળી ન હોય, રાતના સુતી વેળા તેની વિચારણામાં સુઈ જાય તો તે નિદ્રાના કાળમાં એ વિચારને દ્દઢ બનાવી ઉઠીને જે કાર્ય કરવાનું હોય તે કરવા માટે જાય કાર્ય પૂર્ણ કરીને પાછો આવે અને પછી સુઈ જાય તેમાં પોતાને આવા પ્રકારનું સ્વમ આવ્યું છે એવો ભાસ સવારે ઉઠયા પછી થાય આ જીવોનું બળ પોતાના બળ કરતાં વર્તમાન કાળમાં આઠ ગણું પેદા થાય છે અને ૧લા સંધયણવાળા જીવોના કાળમાં પ્રતિવાસુદેવ જેટલું બળ પેદા થાય છે. તે થીણધ્ધિ નિદ્રા કહેવાય છે. આ નિદ્રાના ઉદયવાળા જીવો નરકગામી હોય છે.
