________________
૧૨
કર્મગ્રંથ ભાગરું રીતે શ્રુતજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને ક્રમસર આગળ વધી કેવળજ્ઞાનને પામે છે ત્ય ક્ષયોપશમ ભાવે રહેલું શ્રુતજ્ઞાન સપર્યવસિત બને છે.
(૩) અનેક જીવોની અપેક્ષાએ અનાદિકાળથી જગતમાં સમકિતી જીવો હતા વર્તમાનમાં છે, ભવિષ્યમાં સદાકાળ માટે રહેવાના છે. માટે તે અનાદિગ્સ કહેવાય છે.
(૪) જગતમાં રહેલું અનાદિકાલિન જે શ્રત તે સદાકાળ રહેતું હોવાથી (અને જીવની અપેક્ષાએ) કોઈ કાળે તે શ્રુતજ્ઞાનનો નાશ થતો ન હોવાથી અપર્યરસિકના શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે. '
સામાન્ય રીતે શાસ્ત્રોમાં જણાવેલું છે કે જગતમાં રહેલા સંશી પંચેંદ્રીય પર્યા જીવોમાંથી જધન્યથી કોઈને કોઈ એક જીવ સાત દિવસે સમકિતની પ્રાપ્તિ કરે છે ૧૫ દિવસે સંજ્ઞી પર્યાપ્તા મનુષ્ય અને તિર્યચોમાંથી જધન્યથી કોઈને કોઈ એ જીવ દેશવિરતિને પામે છે. એક મહિને મનુષ્યોમાંથી જધન્યથી કોઈને કોઈ એક જીવ સર્વવિરતિના પરિણામને પામે છે.
(૨) ક્ષેત્રને આશ્રયીને ૪ ભેદ :(૧) ૫ ભરત-૫ ઐરાવત ક્ષેત્રને વિષે જ્યારે તિર્થંકરો તિર્થની સ્થાપના કે ત્યારે શ્રુતજ્ઞાનની આદિ થાય છે તેને સાદિકૃતજ્ઞાન કહેવાય છે.
(૨) ૫ ભરત - ૫ ઐરવત ક્ષેત્રને વિષે તીર્થની આદિ રૂપ જે શ્રુતજ્ઞાન આર્કિ છે તેનો અંત પણ અવશ્ય હોય જ છે તે કારણથી ૨૪મા તિર્થંકરનું શાસન પૂર્વ થાય ત્યારે શ્રુતજ્ઞાનનો વિચ્છેદ ગણાય છે. આને સપર્યવસિત શ્રુતજ્ઞાન કહેવા
.بنا بقا
(૩) પ-મહાવિદેહક્ષેત્રને વિષે :- અનાદિકાળથી શ્રુતજ્ઞાન છે ? અનાદિકૃતજ્ઞાન કહેવાય છે.
(૪) અપર્યવસિત શ્રુતજ્ઞાન- ૫ મહાવિદેહ ક્ષેત્રને વિષે અનાદિ શ્રુતજ્ઞાને હોવાથી તે સદાકાળ રહે છે માટે તેને અપર્યવસિતુ શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે. .
(૩) કાળને આશ્રયીને :- અવસર્પિણી ઉત્સર્પિણી કાળમાં તીર્થકરો તીર્થનમાં સ્થાપના કરે ત્યારે શ્રુતજ્ઞાનની આદિ ગણાય છે તે સાદિ શ્રત. ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી કાળને વિષે તીર્થનો વિચ્છેદ થાય ત્યારે શ્રુતજ્ઞાનનો અંત થાય છે તેમ સપર્યવસિત શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે. જ્યાં ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી કાળ નથી એટલે કે સદા માટે ચોથા આરા જેવો કાળ રહેલો હોય છે તે કાળમાં જે શ્રુતજ્ઞાન હોય છે તે અનાદિ શ્રુતજ્ઞાનું કહેવાય છે.
જ્યાં ઉત્સર્પિણી અને અવસર્પિણી કાળનથી એવા ક્ષેત્રને વિષે રહેલું શ્રુતજ્ઞાન, નાશપામતું ન હોવાથી તે અપર્યવસિત શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે.
(૪) ભાવને આશ્રયીને - અભવ્ય જીવોને જેમતિ જ્ઞાનાવરણીય આદિનો જે ક્ષયોપશમ ભાવ હોય છે તે અનાદિ શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે.
(૨) આ શ્રુતજ્ઞાનનો ક્ષયો પરામ ભાવ અભવ્ય જીવોને કદી નાશન પામતો હોવાથી અપર્યવસિત શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે. જે ભવ્ય જીવો હજી સુધી મોક્ષે જવાન માટે પ્રયત કરવા છતાં સમક્તિ વગેરેની જે પ્રાપ્તિ થઈ નથી.પરંતુ ભવિષ્યમાં થશેખ
