________________
ज्ञानसार અર્થ : સમાધિયોગ પ્રત્યે (ઉપર) ચઢવાને ઇચ્છતો (આરુરુક્ષ) મુનિ બાહ્યક્રિયા (બાહ્ય આચાર) પણ સેવે, જ્યારે યોગરૂપ ગિરિના શિખરે ચઢેલ (યોગારૂઢ) અને જેનામાં ક્રિયા અંદર ચાલે છે તેવા પુરુષ તો ઉપશમથી જ શુદ્ધ થાય છે.
એ ભાવસાધક (આરુરુક્ષ) પ્રીતિ, ભક્તિ, વચનરૂપ શુભ સંકલ્પમય ક્રિયા વડે અશુભ સંકલ્પને ટાળતો આરાધક થાય. સિદ્ધિયોગ તો રાગદ્વેષ અભાવરૂપ ઉપશમથી જ કૃતાર્થ છે. તેને અસંગક્રિયા છે તે લક્ષ્યરૂપ છે, આલંબનરૂપ નથી. ૩
ध्यानवृष्टेर्दयानद्याः शमपूरे प्रसर्पति ।
विकारतीरवृक्षाणां मूलादुन्मूलनं भवेत् ।। ४ ।। बा०- ध्यानवृष्टेः क० ध्यानरूप वरसात थकी । दयानद्याः क० दयारूप नदीनइं । शमपूरे क० उपशमरूप पूरई। प्रसर्पति क० वृद्धि पामतइ थकइं । विकार क० चित्तनो अन्यथाभाव, ते रूप। तीरवृक्ष क० तटनां झाड तेहगें । मूलात् क० मूल थकी । उन्मूलनं क० उपडवू ते। भवेत् क० होइ । ४
અર્થ : ધ્યાનરૂપ વરસાદથી દયારૂપ નદીનું ઉપશમરૂપ પૂર વૃદ્ધિ પામે છે ત્યારે વિકાર (એટલે ચિત્તના અન્યથાભાવ) રૂ૫ કાંઠાના ઝાડ મૂળથી જ ઊખડી જાય છે. ૪
ज्ञानध्यानतपः शील सम्यक्त्व सहितोऽप्यहो ।
तं नाप्नौति गुणं साधुर्यमाप्नोति शमान्वितः ।। ५ ।। बा०- ज्ञान क० तत्त्वबोध । ध्यान क० सजातीय परिणामधारा । तप क० इच्छानिरोधलक्षण बार प्रकार । शील क० ब्रह्मचर्य । सम्यक्त्व क० तत्त्वश्रद्धान एतले गुणे । सहित अपि क० पणि। अहो इति आश्चर्ये । तं क० ते । नाप्नोति क० न पामइ । गुणं क० गुण प्रति। साधु क० चारित्रीओ। यं क० ये प्रति । आप्नोति क० पामइ । शमान्वितः क० एक शमगुणइं अलंकृत पुरुष। ५
અર્થ : જ્ઞાન એટલે તત્ત્વબોધ, ધ્યાન એટલે સજાતીય પરિણામની ધારા, તપ એટલે ઇચ્છાનિરોધલક્ષણ બાર પ્રકાર, શીલ એટલે બ્રહ્મચર્ય, સમ્યક્ત્વ એટલે તત્ત્વશ્રદ્ધાન – આટલા ગુણોસહિત હોય તો પણ ચારિત્રીયા સાધુ તે ગુણને પામતો નથી જે ગુણને એક શમગુણથી અલંકૃત પુરુષ પ્રાપ્ત કરે છે. ૫
स्वयंभूरमणस्पार्धिवर्धिष्णुसमतारसः ।
मुनिर्येनोपमीयेत कोऽपि नासौ चराचरे ।। ६ ।। १. 1, दयारूप नदीनु पूर २. 1,8, गुणे; 3 गुण । ३. 1,'पुरुष' २०६ नथी.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
