Gyansara

Author(s): Pradyumnasuri, Malti K Shah
Publisher: Shrutgyan Prasarak Sabha

Page 191

१७०
ज्ञानसार સંબંધ. આ ગાળામાં સાધક ૧૨ ભાવનાઓનો આશ્રય લે. અનિત્ય, અશરણ વગેરેમાંથી જે જરૂરી હોય તે ભાવનાના આશ્રયથી તેને બળ મળે. ધ્યાનનો પડ્યો વધારે ના પડે તે માટે ક્રિયા કરે. સાધક આવશ્યકાદિ (સામાયિક વગેરે છે આવશ્યક) ક્રિયા કરે તો પણ તે લપાતો નથી.
આત્મધ્યાનની ધારા માટે ઉપનિષદમાં તૈલધારા શબ્દ છે. તે સ્મૃતિનું વિશેષણ છે. શ્વાસની જેમ આ ધારા સતત રહે છે.
અન્ય અર્થો – આ શ્લોકનો અર્થ પકડવા માટે અન્ય પૂ. ગુરુભગવંતો પાસેથી જે જવાબો પ્રાપ્ત થયા તે નીચે મુજબ છે.
૧. પ.પૂ. આચાર્ય શ્રી યશોવિજયસૂરિ
સ્ટિસના શ્લોકનો અર્થ આવો સંભવે છે. છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકે રહેલ કોઈ સાધકે અનાસક્તિની દિશામાં મોટી હરણફાળ ભરેલી છે. આવો “અલિપ્ત' સાધક પણ આવશ્યકાદિ અને જ્ઞાનાચારાદિ ક્રિયાઓ કરશે. આ ક્રિયાઓ એની અલિપ્તતાની અનુભૂતિને તીવ્ર બનાવશે. લિપ્તદશાના જ્ઞાનને આવતું રોકશે. હું રાગ-દ્વેષાદિથી (કર્માદિથી) લિપ્ત છું આવો ખ્યાલ કદાચ આવી જાય તો આ ક્રિયા એ ખ્યાલને રોકી અલિપ્તદશાની અનુભૂતિને વધુ ઝંકૃત કરશે.
આવશ્યકાદિ ક્રિયાઓ એ અગાઉ રાગ-દ્વેષાદિને આવતાં રોકવા અથવા પ્રમાદથી થયેલ રાગ-દ્વેષાદિને ભૂંસવા ઉપયોજાતી હતી, તે હવે અલિપ્તદશાની અનુભૂતિની ક્ષણોમાં એ અનુભૂતિને તીવ્ર બનાવવા માટે ઉપયોજાશે.
૨. ૫. પૂ. ઉપાધ્યાય શ્રી ભુવનચંદ્રવિજયજી
સંપાતા = આવી પડવું, ઓચીંતું બનવું વગેરે. પ્રતિઘાત = પ્રતિકાર, નિવારણ. લિપ્તતાજ્ઞાન = “હું લિપ્ત છું' એવા પ્રકારનું જ્ઞાન.
જ્ઞાની પોતાના જ્ઞાનબળથી જ કર્મબંધથી અસ્પષ્ટ રહી શકે છે. ખાતાં-પીતાં પણ તેને નિર્જરા હોય. જો આમ હોય તો પછી એને “ક્રિયાની શી જરૂર ? એવા પ્રશ્નનો અહીં બહુ જ સંગત ઉત્તર અપાયો છે. આ જવાબ ક્રિયાજડ લોકોને સમજવામાં આવે એવો નથી. જ્ઞાનીને ક્રિયાની જરૂર નથી એવું માનીને નીતિ-નિયમથી પરવારી બેસનારા કૃતક જ્ઞાનીઓને રૂચે એવો પણ નથી.