________________
પરિશિષ્ટ - ૧
१७५ “આગમવાદી' તરીકે ઓળખાય છે. જ્યારે સિદ્ધર્ષિ મહારાજ, સિદ્ધસેન દિવાકરજી, ઉપાધ્યાયજી મ. જેવા જ્ઞાનવાદીઓ જ્ઞાનને મહત્વનું ગણે છે અને જ્ઞાન તથા દર્શનને એક જ ગણે છે.
પૂ. હરિભદ્રસૂરિજી “અષ્ટક પ્રકરણમાં જે વિચારણા રજૂ કરે છે તેના કરતાં આગળ વધીને ઉપાધ્યાયજી મહારાજ તો સાધનમાં સાધ્યનો ઉપચાર કરે છે. પહેલાં તો ચારિત્ર'ની સીધીસટ સમજૂતી આપે છે કે, આત્માને વિષે જ ચાલવું અને પુદ્ગલથી નિવૃત્તિ એટલે જ ચારિત્ર. હવે જ્ઞાનને મુખ્ય કરે છે અને જ્ઞાનમાં ક્રિયા આવી જ જાય છે તેમ જણાવે છે. જ્ઞાન એ આંબો છે અને ક્રિયા તે કેરી છે. આંબાનું ફળ કેરી. આંબો કહીએ તેમાં કેરી આવી જ જાય. તે જ રીતે જ્ઞાનનું ફળ ક્રિયા, એટલે જ્ઞાન કહીએ તેમાં ક્રિયા આવી જ જાય. તેઓ જ્ઞાનની અંતર્ગત જ ક્રિયાનો સમાવેશ કરે છે. હિંસા કરવી તે પાપ' આ જો જ્ઞાન હોય તો હિંસાનો ત્યાગ કરવો તે “ક્રિયા” આ જ્ઞાનની અંદર પડેલી જ છે. સાધન (ક્રિયા)માં જ સાધ્ય(જ્ઞાન)નો ઉપચાર કરીને જ્ઞાન અને ક્રિયાને અભિન્ન ગણે છે. સાધ્ય તે જ્ઞાન, ફળ તે ક્રિયા.
ખરેખર તો તેમનો મત જ્ઞાનાદ્વૈતનયનો છે. એટલે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રમાં અંતે તો જ્ઞાન જ રહે છે. વ્યાવૃત્તિનય એટલે કોઈ પણ બાબતને સમજાવવા માટે તે શું શું નથી એવી નકારાત્મક વાત પહેલાં કરવી છે. દા.ત. સફેદ રંગ તે લાલ નથી, કાળો નથી, પીળો નથી વગેરે અને આ રીતે બાદબાકી કર્યા પછી તેનું મૂળ સ્વરૂપ સ્પષ્ટ કરે તે વ્યાવૃત્તિનય. (વ્યાવૃત્તિ = ત્યાગ, છોડી દેવું તે, નય = વિચાર)
સ્કોર શરૂ/૮ (ચોતિર્મથીવ લીપી... મૌનમનુત્તરમ્ | તેમાં આવતું અવતરણ “વિવે.)
ન્યાયમાં પાંચ પ્રકારના અન્યથાસિદ્ધ કારણો વર્ણવ્યા છે. આ કારણો વિના પણ કાર્ય થાય નહીં. પ્રત્યક્ષ રીતે તો ઉપાદાનકારણ (માટી), નિમિત્તકારણ (કુંભાર) વગેરે જોઈએ જ. પણ પરોક્ષ રીતે આ અન્યથાસિદ્ધ કારણો જોઈએ. તેમાં ૧ આકાશ, ૨. ગધેડો, ૩. કુંભકારના પિતા વગેરે પાંચ કારણો વર્ણવ્યા છે તેની અહીં વાત છે.
વિત એટલે આકાશ. ઘડો ઉત્પન્ન થાય તેમાં આકાશ હોવું જોઈએ. આકાશ ઘડાની ઉત્પત્તિમાં કારક બને છે તે ન્યાયે મૌનીની સર્વ ક્રિયામાં જ્ઞાન હાજર છે, અર્થાત્ મૌનીની બધી ક્રિયા જ્ઞાનમય હોય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
