________________
१२७
योगाष्टकम्
गौरवविशेषयोगाद् बुद्धिगतो यद्विशुद्धतरयोगम् । क्रिययेतर तुल्यमपि ज्ञेयं तद्भक्त्यनुष्ठानम् ।।२।। अत्यंतवल्लभा खलु पत्नी तद्वद्धिता च जननीति । तुल्यमपि कृत्यमनयोतिं स्यात् प्रीतिभक्तिगतम् ।।३।। वचनात्मिका प्रवृत्तिः सर्वत्रोचित्ययोगतो या तु । वचनानुष्ठानमिदं चारित्रवतो नियोगेन ।।४।। यत्त्वभ्यासातिशयात् सात्मीभूतमिव चेष्टते सद्भिः । तदसंगानुष्टानं भवति त्वेतत् तदेवैधात् ।।५।। चक्रभ्रमणं दंडात् तदभावे चैव यत्परं भवति । वचनासंगानुष्ठानयोस्तु तज्ज्ञापकं ज्ञेयम् ।।६।। अभ्युदयफले चाद्ये निःश्रेयससाधने तथा चरमे । एतदनुष्ठानानां विज्ञेये इह गतापाये ।।७।।"
'षोडश:'-१०, दो. 3-८ અર્થ : પ્રીતિ, ભક્તિ, વચન, અસંગ એ ભેદના સ્થાનાદિક વીશ યોગ પણ ચાર પ્રકારે છે. તે સકલ યોગથી અયોગ નામે જે શૈલશીયોગની પ્રાપ્તિ થાય તેનાથી અનુક્રમે મોક્ષયોગ પ્રાપ્ત થાય છે. ૭
પ્રીતિ અનુષ્ઠાન-“જેમાં અધિક આદર હોય, જેમાં સિર્વના હિતનો ઉદય કરનાર કર્તાની પ્રીતિ-રુચિ હોય અને બાકીના પ્રયોજનનો ત્યાગ કરીને જેને એકનિષ્ઠાથી કરે તે પ્રીતિ અનુષ્ઠાન કહેવાય છે. ૧ - ભક્તિ અનુષ્ઠાન - “વિશેષ ગૌરવના યોગે બુદ્ધિમાન પુરુષનું વધારે વિશુદ્ધ યોગવાળું, ક્રિયા વડે અન્યના (એટલે કે અગાઉના પ્રીતિ અનુષ્ઠાનના) જેવું હોવા છતાં તે ભક્તિ અનુષ્ઠાન જાણવું. ૨
પ્રીતિ અને ભક્તિ અનુષ્ઠાનની વિશેષતા - “[પુરુષને] પત્ની ખરેખર અત્યંત પ્રિય છે, તે જ રીતે હિતકારી માતા પણ અત્યંત પ્રિય છે; બન્નેના પાલનપોષણનું કાર્ય
१. 2 योगं; 1, 4, 5, 7 योग; 3 योगः। २. 1, 2, 4, 5, 7, 8, 9, 11 क्रियतेतर । ३. 1, 4, 5, 7, 11 सात्मीभूतमिव; 3 सात्मीभूतामिव । ४. 2 त्वेतत् तदेवैधात्; 3 हि चैतत्त्वदेवविधम् ५. 1, 4, 5, 7 यत्पर
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
