________________
વિવેચન : રોહિણી આદિ ૧૬ કરનારા સમ્યગુ-દષ્ટિ દેવોના સ્મરણ માટે વિદ્યાદેવીઓ, અશ્વિની આદિ ૨૮ નક્ષત્રો, કાયોત્સર્ગ અને સ્તુતિ કરવામાં આવે છે. અંગારક આદિ ૮૮ ગ્રહો, ભોગંકરા આદિ તેમજ “પરમેષ્ઠી સ્તવમાં પણ દેશપદ દિકુમારીઓ, સૌધર્મેન્દ્ર આદિ ૬૪ દિપાલ, પાંચ લોકપાલ, નવ ગ્રહ, ઇન્દ્રો, અપ્રતિચક્ર આદિ ૨૪ શાસન- શ્રુત-દેવતા અને શાસન-દેવતા આદિનું દેવીઓ તથા ગોમુખ આદિ ૨૪ યક્ષો સ્મરણ કરાય છે. (શાસન-દેવો) - આ બધાં જ તીર્થકર અંજન-શલાકા, પ્રતિષ્ઠા, બૃહતું-લઘુ પરમાત્માના પરિવારરૂપ હોવાથી જિન- શાન્તિ-સ્નાટો વગેરે તેમજ અહંદુશાસનના અંગભૂત અને તે તે વિશેષ મહાપૂજન, સિદ્ધ-ચક્ર તથા ઋષિ-મંડલ શક્તિથી સંપન્ન છે. તેથી તેમનું સ્મરણચિંતન મહાપૂજન વગેરેમાં પણ શાસન-રક્ષક પણ સાધનામાં સહાયક બને છે. દેવો, નવ ગ્રહ, દશ દિપાલાદિનું - વલયાકારે તેમની સ્થાપના કરવા વિધિપૂર્વક આહાન વગેરે કરીને પૂજન પાછળ વિશેષ હેતુ છે. તેનું રહસ્ય કરવામાં આવે છે. સૂરિમંત્ર-કલ્પ-સમુચ્ચય' વગેરે ગ્રંથોના આ રીતે દેવ-દેવીઓનાં નામઅભ્યાસથી સમજી શકાય છે.
સ્મરણ, પૂજનાદિ કરવાથી તેમનું લક્ષ્ય‘સૂરિમંત્ર’ આદિના પટોમાં ઇન્દ્રાદિ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવે છે; જેથી દેવ-દેવીઓની સ્થાપના કરવામાં આવે છે. ઉપરોક્ત શાસ્ત્રીય અનુષ્ઠાનાદિમાં તેમના સમ્યગુ-દષ્ટિ દેવ-દેવીઓનાં નામ- દ્વારા જરૂરી સહાય-સરંક્ષણાદિ મળી રહે
સ્મરણનાં વિવિધ સ્થાનો : છે અને તે તે ધાર્મિક-કાર્યો નિર્વિદને પૂર્ણ દેવ-વંદન, પ્રતિક્રમણ આદિ થાય છે. આવશ્યક-ક્રિયાઓમાં પણ ચોથી થાય સમ્યગુ-દષ્ટિ દેવ-દેવીઓનાં વિશિષ્ટ અને કાયોત્સર્ગ દ્વારા સમ્ય-દષ્ટિ દેવ- કાર્યો : દેવીઓની સ્મૃતિ અને સ્તુતિ થાય છે. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી જિનપ્રભસૂરિજી
તેમજ દીક્ષા, વ્રતોચ્ચારણ, ઉપધાન- વિરચિત “સૂરિમંત્ર’ વિવરણમાં કેટલાંક માળા, તીર્થ-માળા આદિ મંગળ વિધિ- દેવદેવીઓનાં વિશિષ્ટ કાર્યો-કર્તવ્યોની વિધાનોમાં તથા “આચારાંગ’ આદિ માહિતી આપી છે તે નીચે પ્રમાણે છે - સૂત્રોની અનુજ્ઞા આપતી વખતે ‘નંદી'ની રૂરિ-શાન્તિદેવી, જિરી-અભયાદેવી, ક્રિયામાં પણ શ્રુત-દેવતા, શાસન-દેવતા રિ-નિવૃત્તિદેવી - આદિમાં જ્યારે અને અન્ય સમસ્ત વૈયાવૃત્ય આદિ સ્મરણ કે કાયોત્સર્ગ કરવામાં આવે છે,
ધ્યાન વિચાર (સવિવેચન) • ૧૭૧
