________________
વિધાન છે, જે શાસ્ત્રજ્ઞાન અને તેમાં ચાર પ્રકારની બુદ્ધિનો અર્થાત્ અવાયનો જણાવેલ સાધના-માર્ગને અનુસરવાનું જ અભાવ થાય છે. સમર્થન કરે છે.
(૯) નિરીહી કરણ : આ કરણમાં ઇહા યોગ, વીર્ય આદિના પ્રાબલ્યથી એટલે વિચારણાનો અભાવ થાય છે. જયારે ધ્યાન સ્થિર અને સ્થિરતર, વિશુદ્ધ (૧૦) નિમંતી કરણ : આ કરણમાં અને વિશુદ્ધતર બને છે, ત્યારે નિર્વિકલ્પ મતિ એટલે દસ પ્રકારના અવગ્રહનો સમાધિરૂપ ઉન્મનીકરણ આદિનો પ્રારંભ અભાવ થાય છે. થાય છે અને તે બાર કરણોમાં મન, ચિત્ત (૧૧) નિર્વિતર્ક કરણ : આ કરણમાં આદિ બાહ્ય સાધનો-આલંબનો છૂટતાં વિતર્કનો અભાવ થાય છે. (જે ઇહા પછી જાય છે, તેનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું અને અવાય પૂર્વે થાય છે.) છે, તે ટૂંકમાં આ પ્રમાણે છે -
(૧૨) નિરુપયોગી કરણ : આ (૧) ઉન્મની કરણ : ‘ઉન્મની- કરણમાં ઉપયોગ એટલે વાસનાનો અભાવ કરણ'માં મનનો એટલે (સામાન્ય) થાય છે. ચિંતનનો અભાવ થાય છે.
પાંચ ઇન્દ્રિયો અને મનથી થતા (૨) નિશ્ચિત્તી કરણ : આ કરણમાં મતિજ્ઞાનથી ઉત્પત્તિનો ક્રમ-અવગ્રહ, ચિત્ત એટલે ત્રિકાળ વિષયક ચિંતનનો ઇહા, અવાય અને ધારણા છે. તેનો અભાવ હોય છે.
અભાવ ઉત્ક્રમથી અહીં (છઠ્ઠા કરણથી) (૩) નિશ્ચતની કરણ : આ કરણમાં બતાવવામાં આવ્યો છે. શરીરગત ચેતનાનો અભાવ થાય છે. જરા વધુ ઊંડાણથી વિચારતાં સ્પષ્ટ
(૪) નિઃસંજ્ઞી કરણ : આ કરણમાં રીતે સમજી શકાય છે કે - આ બાર આહારાદિની આસક્તિનો અભાવ થાય છે. કરણોમાં મતિજ્ઞાનના સાધનો - પાંચ
(૫) નિર્વિજ્ઞાની કરણ : આ કરણમાં ઇન્દ્રિયો અને મન-ચિત્તનો તથા વિજ્ઞાનની એટલે જાગૃત દશામાં પણ મતિજ્ઞાનના મુખ્ય ચાર પ્રકારો (અવગ્રહ, વસ્તુના વિજ્ઞાનનો અભાવ થાય છે. ઇહા અવાય અને ધારણા)ના અભાવનો
(૬) નિર્ધારણી કરણ : આ કરણમાં નિર્દેશ થયો છે. અવિશ્રુતિરૂપ ધારણાનો અભાવ થાય છે. હકીકતમાં સાધનાનો ક્રમ આ જ છે.
(૭) વિસ્મૃતી કરણ : આ કરણમાં કે - સર્વ પ્રથમ શુભ ચિંતન અને યમસ્મૃતિરૂપ ધારણાનો અભાવ થાય છે. નિયમ આદિ શુભ પ્રવૃત્તિ દ્વારા ચિત્તને
(૮) નિબુદ્ધી કરણ : આ કરણમાં શુદ્ધ અને સ્થિર કરવું. આ પ્રકારના
ધ્યાન વિચાર (સવિવેચન) • ૨૬૯
