________________
પ્રથમ સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિ લબ્ધિઓ ‘કર્મપ્રકૃતિ'માં બતાવી છે.
મોક્ષનો માર્ગ જીવને અનાદિ કાળથી સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્તિની પૂર્વે યથા-પ્રવૃત્તિ આદિ દુર્લભ છે. મિથ્યાત્વ આદિ દોષોને લઇને ત્રણ કરણ કરવાનાં હોય છે. તે ત્રણ જીવ પોતાના સહજ-શુદ્ધ સ્વરૂપને જ કરણની યોગ્યતા પાંચ લબ્ધિ દ્વારા પ્રગટે જાણી શકતો નથી, તેની શ્રદ્ધા પણ કરી છે. તે પાંચ લબ્ધિઓ આ પ્રમાણે છે – શકતો નથી. જૈન શાસનમાં સમ્યગ્દર્શન, પાંચ લબ્ધિઓ : (૧) ક્ષયોપશમ, સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યક ચારિત્રના (૨) વિશુદ્ધિ, (૩) દેશના-શ્રવણ, (૪) સમુદાયને મોક્ષમાર્ગ કહ્યો છે. પ્રાયોગ્ય અને (૫) ઉપશમ.
કારણ અને કાર્યને પરસ્પર સંબંધ (૧) ક્ષયોપશમ-લબ્ધિ : સત્તામાં છે. એક કાર્ય થવામાં અનેક કારણો મળે રહેલા કર્મોના અનુભાગ=રસસ્પદ્ધકોની છે, ત્યારે તે કાર્ય થાય છે. સમ્યગ્દર્શન પ્રતિ સમય અનંતગુણહીન ઉદીરણા આદિ મોક્ષનાં ઉપાય-કારણ છે. આ કરવી અર્થાત્ જે કાલમાં અશુભ સમ્યગ્દર્શન પણ ‘કાલ-લબ્ધિ’ વિના થતું જ્ઞાનાવરણીય આદિ કર્મસમૂહની પ્રતિ નથી. કોઇ પણ કર્મસહિત ભવ્ય આત્મા સમય અનંતગુણહીન ઘટતી એવી ઉદીરણા વધારેમાં વધારે કંઇક ન્યૂન અર્ધપુદ્ગલ થાય તેને ક્ષયોપશમ-લબ્ધિ કહે છે. પરાવર્તકાલ શેષ રહે ત્યારે પ્રથમ જે લબ્ધિના પ્રભાવે તત્ત્વનો વિચાર સમ્યક્ત્વ પામવા યોગ્ય બને છે. પણ કરી શકાય તેવો જ્ઞાનાવરણીય આદિ અધિક કાલ શેષ હોય તો બનતો નથી કર્મોનો ક્ષયોપશમ થાય છે. - આ એક કાલ-લબ્ધિ છે. બીજી કાલ- (૨) વિશુદ્ધિ-લબ્ધિ : ઉક્ત લબ્ધિઓનો સંબંધ કર્મની સ્થિતિ સાથે ક્ષયોપશમ-લબ્ધિથી અશુભ કર્મોનો રસ છે. ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળાં કર્મો બાકી રહ્યાં ઘટવાથી સંક્લેશની હાનિ અને તેની હોય કે કોડાકોડી સાગરોપમથી અધિક પ્રતિપક્ષી વિશુદ્ધિની વૃદ્ધિ થાય છે. તે સ્થિતિવાળાં કર્મો શેષ રહ્યાં હોય તો પ્રથમ લબ્ધિથી જન્ય શાતા આદિ પ્રથમ સમ્યત્વનો લાભ થતો નથી. શુભકમના બંધમાં નિમિત્તભૂત અને ભવની અપેક્ષાએ પણ કાલ-લબ્ધિ હોય અશાતા આદિ કર્મોના બંધનો વિરોધી જે છે. જે ભવ્ય છે, સંજ્ઞી છે, પર્યાપ્ત છે, જીવનો શુભ પરિણામ-તેની પ્રાપ્તિને જ પ્રતિ સમય અનંતગુણ વિશુદ્ધિ ધારક છે - વિશુદ્ધિ-લબ્ધિ કહેવાય છે. તેને પ્રથમ સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત થાય છે. જે ભાવમાં સંસાર પ્રત્યે નિર્વેદ
કાલ-લબ્ધિની જેમ બીજી પણ પાંચ વૈરાગ્ય હોય અને જીવાત્મા પ્રત્યે પ્રેમ,
ધ્યાન વિચાર (સવિવેચન) • ૩૦૯
