________________
પરિશિષ્ટ નંબર ૧ : આચાર્ય શ્રી પુષ્પભૂતિ મહારાજ (‘ભાવથી કલાની જે વ્યાખ્યા આવે, ત્યારે એવી રીતે યોગ-નિરોધ કહેવામાં આવી છે, તેનું આ દૃષ્ટાંત કરવામાં આવે છે કે કાંઇ વેદન જ થાય સમર્થન કરે છે. અત્યંત અભ્યાસને કારણે નહિ એટલે આ ધ્યાનમાં કોઈ વ્યક્તિ દેશ, કાલ તેમજ કારણની અપેક્ષાએ તરફથી કે પરિસ્થિતિવશાત અંતરાય ન સ્વયમેવ ચડે અને બીજા વડે ઉતારાય તે નડે તેની પૂરેપૂરી કાળજી રાખવી પડે છે. સમાધિને ‘ભાવ-કલા' કહેવામાં આવે આવી કાળજી રાખવાનું કાર્ય કોઇ છે. આચાર્ય પુષ્પભૂતિની આવી સમાધિ સામાન્ય સાધુ નહિ પણ બહુશ્રુત તેમજ તેમના શિષ્ય પુષ્યમિત્ર મુનિએ ઉતારી ધ્યાનમર્મજ્ઞ સાધુ જ કરી શકે છે એટલે હતી. આ પ્રસંગ ‘શ્રી આવશ્યક આચાર્ય મહારાજે પુષ્યમિત્ર મુનિને નિર્યુક્તિ'ની હરિભદ્રીય ટીકામાં પૃ. બોલાવ્યા અને ઉક્ત હકીકત સમજાવી, ૭૨૨માં ધ્યાન સંવરયોગ’ના પ્રસ્તાવમાં ખાસ કાળજી રાખવાની જવાબદારી છે. તેનો સાર નીચે મુજબ છે.) તેમને સોંપી.
શિલાવર્ધન નગરમાં ‘મુંડીકામક’ નામે રાજા હતો. આ નગરમાં એક વાર બહાર રહીને જ વંદન કરવાની ગુરુની પુષ્પભૂતિ નામના આચાર્ય મહારાજ આજ્ઞા હતી. એટલે બધા શિષ્યો બંધ પધાર્યા. તેમના ધર્મોપદેશથી રાજા જિન- દ્વારની તિરાડમાંથી ગુરુવંદન કરવા ધર્માનુયાયી બન્યો.
લાગ્યા. એક વાર જરા ધારીને જોયું કે સમર્થ આ આચાર્ય મહારાજને ગુરુદેવ એકદમ નિશ્રેષ્ટ જેવા દેખાયા. બહુશ્રુત અને વિનયવંત અનેક શિષ્યો આ હકીકત તેમણે પુષ્યમિત્રને હતા. પણ પુષ્યમિત્ર નામના શિષ્ય સમર્થ જણાવી. ત્યારે પુષ્યમિત્રે કહ્યું : આ ધ્યાન શ્રતધર હોવા છતાં આચારમાં શિથિલ જ એવું છે કે તેમાં શ્વાસ લેવા-મૂકવાની હતા એટલે તેઓ પોતાના ઉપકારી ગતિ પણ અતિ સૂક્ષ્મ બની જાય છે. તેથી ગુરુથી અલગ રહેતા હતા.
જોનારને એમ લાગે કે ધ્યાનસ્થ સાધક એક વખત પુષ્પભૂતિ આચાર્ય નિશ્ચેષ્ટ છે. માટે તમે ચિંતા ન કરશો. મહારાજને ‘મહાપ્રાણ” ધ્યાન જેવું સૂક્ષ્મ- શિષ્યગણને પુષ્યમિત્રની આ ધ્યાન કરવાનો ભાવ ઉત્પન્ન થયો. રજૂઆતથી સંતોષ ન થયો અને ઊલટાની
આ ધ્યાનમાં જ્યારે પ્રવેશ કરવામાં એવી કુશંકા થઇ કે આ વેશધારી સાધુ
ધ્યાન વિચાર (સવિવેચન) • ૩૩૭
