________________
આવે કે તેમના મસ્તક ઉપર ધગધગતા થાય છે, એમ જણાવ્યું છે. અંગારા ભરેલી ઠીબ મૂકવામાં આવે તો “અમનસ્ક દશા'નું આ વર્ણન પણ તેઓ આત્મધ્યાન-ભ્રષ્ટ થતા નથી, ‘નિશ્ચતનીકરણ”ની ભૂમિકાને સ્પષ્ટ કરે છે. પરમ સમતા-રસના અખંડ પ્રવાહમાં જ ‘હું દેહ નહિ, પણ મુક્ત આત્મા છું' નિરંતર ઝીલતા રહે છે.
આ પ્રતીતિ દેહભાવ નાબૂદ થાય છે ત્યારે આત્મા સિવાય અન્ય સર્વ દ્રવ્ય, જ થાય છે. ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ સાથેનો ચેતનાનો ધ્યાતાને દેહની નિશ્રેષ્ટ-નિચેતન સંબંધ સર્વથા છૂટી જતાં, યોગી અદશ્ય અવસ્થાનો અનુભવ આ કરણમાં થતો એવા આત્માના સહજાનંદને અનુભવે છે. હોવાથી તેને “નિશ્ચતનીકરણ' કહે છે.
એના પ્રભાવે અનુકૂળ યા તેના આઠ પ્રકાર નીચે મુજબ છે – પ્રતિકૂળ બની રહેતી વ્યક્તિ કે વસ્તુ (૧) નિચેતનીકરણ, (૨) મહાપ્રત્યે રોષ કે તોષ પેદા થતો નથી. નિશ્ચતનીકરણ, (૩) પરમ-નિશ્ચતનીજેમ વ્યોમમાં વિહરતા વાયુયાનને કોઇ કરણ, (૪) સર્વ-નિશ્ચતનીકરણ, (૫) પૃથ્વી ઉપર ઊભો રહીને પથ્થર મારે નિચેતનીભવન, (૬) મહા-નિશ્ચતનીતો તેના સુધી પહોંચતો નથી, તેમ ભવન, (૭) પરમ-નિશ્ચતનીભવન, આ કક્ષાએ સ્થિર યોગીને રાગ-દ્વેષ (૮) સર્વ-નિશ્ચતનીભવન. મુદ્દલ સ્પર્શતા નથી.
જે છે, છે ને છે જ, તે શાશ્વત | ‘યોગશાસ્ત્રના “અનુભવ પ્રકાશમાં આત્મામાં ચેતનાનું વિલીનકરણ અથવા અમનસ્ક દશા'નો ઉદય થતાં યોગીને સર્વાશે સમાઇ જવું તે આ કરણનો પોતાનું શરીર જાણે આત્માથી જુદું થઇ ગયું સૂચિતાર્થ છે. હોય અથવા બળીને ભસ્મ થઈ ગયું હોય ઉન્મનીકરણ અને નિશ્ચિત્તીકરણ અથવા તો જાણે આકાશમાં અદ્ધર ઊડી ગયું અવસ્થા પછી આ અવસ્થાને લાયક હોય-વિલીન થઇ ગયું હોય-એવો અનુભવ બનાય છે.
- ‘ગોરાશાસ્ત્ર', પ્ર. ૨૨.
१. विश्लिष्टमिव प्लुष्टमिवोड्डीनमिव प्रलीनमिव कायम् ।
अमनस्कोदयसमये योगी जानात्यऽसत्कल्पम् ॥ ४२ ॥ સરખાવો : निष्पन्नाखिलभाव - शून्यमनसः स्वांतः - स्थितिस्तत्क्षणात् निश्चेष्टश्लथपाणिपादकरणग्रामो विकारोज्झितः । निर्मूलप्रविनष्टमारुततया निर्जीवकाष्ठोपमो निर्वातस्थितदीपवत् सहजवान् यस्याः स्थितेर्लक्ष्यते ॥ ७७ ॥
- “મમનસ્મવી યા'
ધ્યાન વિચાર (સવિવેચન) • ૨૭૮
