________________
સાવલા
ભાઈ, સતુ, અતિ, અતિ દુર્લભ છે. તેમાં ય વીતરાગનો માર્ગ તો જગતમાં લગભગ લુપ્ત થયો હોય એમ લાગે છે. તત્ત્વવાર્તા દુર્લભ છે.
તા. ૨૯-૩-૧૯૭૯ ડૉકટર !
સાધના એ હઠ નથી, પ્રયત્ન નથી, ક્રિયા નથી, વિચાર નથી, એક ભાવ દશા
સાધના કરવાથી થાય છે એમ નથી. ભાવની જે અભિવ્યક્તિ તે ક્રિયા છે, તે કર્મ છે, તે અનુષ્ઠાન છે. ભાવ પોતે તો વિધેયાત્મક છે જ પણ સાથે એની અભિવ્યક્તિ પણ છે. વિધેયાત્મક ભાવની અભિવ્યકિત પણ છે. વિધેયાત્મક ભાવની અભિવ્યક્તિ તે ક્રિયા, તે અનુષ્ઠાન, તે ધર્મ, માટે જૈન શાસ્ત્રોએ ધર્મની વ્યાખ્યા કરી ત્યારે એમ કહ્યું “ઉપયોગે ધર્મ” ઉપયોગ એ જ ધર્મ, ધર્મનું કેન્દ્ર સ્થળ કે કાળ નથી; વ્યકિત કે વિચાર નથી. ચેતનાનો ઉપયોગ તે ધર્મનું કેન્દ્ર છે. એ ઉપયોગમાં શું થઈ રહ્યું છે, એ જોવું એ ધર્મની ક્રિયા છે, માટે ભાવ અત્યંત મહત્ત્વનું તત્ત્વ છે અને એ ભાવ શુધ્ધ બનતો જાય, પરમ શુધ્ધ બનતો જાય તેમ તેમ ધર્મ થાય છે. ભાવ એક અવસ્થા છે.
તા. ૩-૬-૧૯૭૯ શરીર હર પળે તમારાથી જુદું છે એવી પ્રતીતિ કરાવવામાં તત્પર છે. શરીરમાં બનતી પ્રત્યેક ઘટના જાહેર કરે છે કે તમારા અસ્તિત્વથી મારું અસ્તિત્વ ભિન્ન છે, પણ ગ્રંથિભેદ થયેલો હોતો નથી એ કારણે શરીર દ્વારા સહજ રીતે કરાવાતી આ પ્રતીતિ અનુભૂતિમાં નથી આવતી.
અશાતા વેદનીય કર્મના દલિકો દેહમાં વ્યાધિ ઉત્પન્ન કરે છે, અને એ વ્યાધિ દુઃખમાં નિમિત્ત બને છે. દુઃખ એ સંવેદન છે. એ શરીરમાં નથી થતું કે અશાતા વેદનીય કર્મમાં પણ નથી થતું. એ સંવેદન થાય છે ચેતનામાં. એ ક્રિયા જ્ઞાનની હાજરીમાં ઘટે છે; પણ દુઃખ ચેતનનો સ્વભાવ નથી, વિકાર છે. એ વિકાર પણ આનંદમાંથી વહેતું ગંદુ વિકૃત ઝરણું છે. દુઃખ જ એમ કહે છે, મારી હાજરીમાં તમે વ્યાકુળ બનો છો, પણ મારી હાજરી સહજ નથી, સ્વાભાવિક નથી, મારી હાજરી તમારામાં થતી વિપરીત સમજના કારણે છે. મૂળ તો તમે આનંદમય છો પણ ચેતના સ્વભાવથી ખસી દેહતરફ ઢળી, ઢળતી ગઈ, એમ આનંદ પોતાનું શુદ્ધ સ્વરૂપ ખોતો ગયો. ને પર્યાયમાં
૧૮
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
