________________
સાહિતી
ચિત્તે પદાર્થને જોયો છે એટલે સહજ છે કે ચિત્ત પદાર્થ તરફ જાય, ઢળે, ખેંચાય. એ ખેંચાય છે એમ જ લાગે છે એ ખરેખર તો ચિત્ત તૂટ્યું છે એનું ચિન્હ છે. પહેલા ખેંચાય છે એવું નહોતું લાગતું કારણ તન્મય હતું તાદાભ્ય હતું, ડૂબેલું હતું, તો આ ખેંચાય છે, એ તરંગ મહત્ત્વનો છે.
અહીં એક ભૂલ થાય છે કે પદાર્થ અનિત્ય છે એટલે એનાથી છૂટવા કોશિશ કરે, એની નિંદા કરે, એને છોડે, એનો ત્યાગ કરે, એ ઓછા કરે, આ બધું કરે એટલે પદાર્થ લક્ષી વલોપાત ઓછો થાય, મેળવવાની, સાચવવાની વ્યગ્રતા છૂટી જાય, એને શાંતિ મળે પણ પછી એ અહીં જ અટકી જાય છે. એ સાધુ વૈરાગી, સંન્યાસી બની શકે, જ્ઞાની નહીં.
પણ બીજી વ્યકિત અહીં ન અટકે, પદાર્થના ખેંચાણમાં, વિચારમાં પણ ન અટકે કે પદાર્થ અનિત્ય છે, એ વિચારમાં પણ ન અટકે પણ પદાર્થ તરફ કોણ ખેંચાય છે? એ ખેંચાણ અનુભવનારને ખોળવા નીકળે એટલે ચિત્તની બે ધારા મટતી જાય ને એક ધારા બનતી જાય. એ ધારા દ્રષ્ટાને શોધે. દ્રા દ્રષ્ટા, ભોકતા, ભોકતા એ ધારા શોધે. એટલે હવે પદાર્થ ભલે રહયો અને ખેંચાણ છે એ જાણવું, એ ખેંચાણ પૂર્વના તાદાભ્યના સંસ્કારના કારણે રહેવાના પણ એને હવે પદાર્થમાં ઊભા રહેવાની જરૂર નથી અને બીજું સાધના પૂરી ન થાય ત્યાં સુધી પદાર્થ સાથે સંબંધ પણ રહેવાનો, અને ન ઈચ્છે તો પણ રહેવાનો અને શરીર છે ત્યાં સુધી અનિવાર્યપણે ઉપયોગીતા પણ રહેવાની, પણ હવે એ પદાર્થ પાછળ નહિદોડે પણ પદાર્થ સાથે એને સંબંધ રહેવાનો, કદાચ પદાર્થો એની આજુબાજુ વિંટળાવાના.
અહીં એક નિર્ણય થાય છે પદાર્થ મેળવવા જવું નથી. જવાની જરૂર નથી. જે નિયત હશે તે જ આવી મળશે એટલે એ માટે ચિંતાની જરૂર નથી એટલે ચિંતનનું ક્ષેત્ર ઊઘડી જાય છે. એટલે એવું થયું કે પદાર્થની વેલ્યુ ન રહી, પદાર્થ રહયો, પદાર્થનો ઉપયોગ રહ્યો, પણ એ પદાર્થની પાછળ નથી. પણ જે જીવનયાત્રા છે એમાં જે જે પદાર્થો જરૂરી હશે એ મેળવશે પણ અહી સૂક્ષ્મમાં એક અર્થમાં ખરેખર તો એ પદાર્થો માટે કામ કરતો દેખાય છે, પણ એનું જીવન પદાર્થ માટે, પદાર્થના આધારે નથી. અહીં આ કેન્દ્ર ઉપર જ સાદાઈ, સરળતા, ભોગ-ઉપભોગની મર્યાદા, નીતિ, સત્ય, ઉદારતા આ સદ્ગુણો ખીલવાના. પદાર્થો છે તો ભલે, પદાર્થો આવ્યા તો ભલે, પદાર્થો ગયા તો ભલે. અને બીજું ઊંડું રહસ્ય એ થવાનું કે કેટલાક પદાર્થો આવી આવીને વિદાય લેશે, એટલે ચિત્ત ખાલી થશે, વિકલ્પોનો ભાર જાણે તૂટી પડશે એટલે એનું ચિત્ત અગમ્યમાં, અદશ્યમાં કૂદકો મારશે.
=
૪૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
